Томпо улууһун Кириэс Халдьаайытыттан сылдьар Егор Егоров -- Олоҥхо тыйаатырын эдэр артыыһа. Билиҥҥи кэм ситиһиилээх, талааннаах, үлэһит ыччатын сырдатар “Тэбэнэт” балаһаҕа сэргэх кэпсээнинэн ыалдьыттыыр.
-- Егор, дорообо! Кэпсэтиибитин саҕалыахха...
-- Олоҥхо тыйаатырыгар артыыһынан үлэлээбитим 1,5 сыл буолла. Бэйэм Артикатааҕы култуура уонна ускуустуба институтугар артыыс идэтигэр 4 сыл уһуйуллубутум.
Дойдубар оскуолаҕа үөрэнэр сылларбар олус көхтөөх, актыбыыс оҕо этим. Кыра эрдэхпиттэн ыллыыбын, үҥкүүлүүбүн. Дьокуускайга үөрэххэ туттарса кэлэн баран, араас кыһаҕа докумуоннарбын туттарбытым. Чопчу артыыс буолуом диэн өйгө суоҕа. Арай, култуура эйгэтигэр режиссёр быһыытынан үлэлиир баҕа баара. Дьэ, режиссёр уонна соһуччу артыыс идэлэригэр туттарсан баран, үс түһүмэхтээх улахан эксээмэни ааһан артыыс идэтин талбытым. Идэни ситиһиилээхтик баһылаан, Олоҥхо тыйаатырыгар сүүмэрдээһини ааһан, билигин үлэлии-хамныы, айа-тута сылдьабын.
– Артыыс, тыйаатыр эйгэтэ хайдах эбитий? Идэҕин сөбүлээтиҥ дуо?
-- Билигин кэлэн идэбин сөбүлээтим эбэтэр сөбүлээбэтим диэн этэр кыаҕым суох. Талбыт суолбунан салгыы айанныыбын, кэннибин хайыһан көрбөппүн.
Дьиҥнээх сахалыы тыыннаах, кэскиллээх биһиги тыйаатырбыт “Олоҥхо тыйаатыра буолуохтаах. Ону дьон-сэргэ туруорар испэктээктэрбитинэн өйдөөн, ылынан иһиэҕэ дии саныыбын. Тэрилтэбит олус эдэр, төрүттэммитэ баара-суоҕа 12 эрэ сыл буолла. Үгүстэр Саха тыйаатырын кытары бутуйаллар. Дьиҥэр, Саха тыйаатырыттан төрүттэммит, иитиллэн тахсыбыт туспа суоллаах-иистээх тыйаатыр буолабыт. Дьыл-хонук ааһан истэҕин аайы, айар үлэбит көстөн-биллэн иһиэҕэ. Бастаан үлэҕэ киирэрбитигэр Саха тыйаатырыгар үлэлээбиппит, былырыын Кулаковскай аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтигэр көһөн барбыппыт. Саҥа дьиэбит тутулларын күүтэбит. Салгыы кэпсээтэххэ, артыыстар элбэхтик тас дойдуларынан айанныыбыт, кэлэбит-барабыт, өбүгэттэн бэриллибит үтүө үгэстэрбитин, култуурабытын киэҥ эйгэҕэ таһаарабыт, өрө тутабыт. Үлэлээбитим 1,5 сылын устата өрөспүүбүлүкэ араас муннугуттан саҕалаан, тас дойдуларынан тиийэ элбэхтик айаннаан, сири-дойдуну көрдүм, араас омук дьонун олоҕун-дьаһаҕын кытта билистим.
Идэм туһунан эттэххэ, ис-иһигэр киирдэххэ, балачча уустуктаах. Эмиэ да ыарахан, эмиэ да чэпчэки курдук. Туора дьон санаатыгар, артыыс үлэтэ-хамнаһа наһаа ыарахан курдук үһү. Дьиҥэр, атын эйгэ дьонугар атыннык да көстүөн сөп этэ.
-- Дьэ, оруолларга киириэххэ... Мин билэрбинэн, кылгас кэм устата эн артыыс быһыытынан арыллан, дириҥ суолталаах оруоллары толорон кэллиҥ...
-- Оонньообут оруолларым тарбахха баттаналлар. Былырыын Петр Игнатьев диэн Сунтаар олоҥхоһутун айымньытынан “Кулаан Кыыртай” диэн сүрдээх өйдөнүмтүө уонна кыгас олоҥхону испэктээк гынан туруорбуппут. Ол эбэтэр, сахалыы үгэс буолбут ньыманан, талах олоппоско олорон толорбуппут. Биһиги уйуһууччыларбыт Никандр Тимофеев уонна Саха тыйаатырын артыыһа Зоя Попова холбоон бу үлэни Олоҥхо тыйаатырын эдэр артыыстарын кытыннаран туруорбуттара. Онно мин соһуччу олоҥхоһут буолбутум. Хас биирдии испэктээккэ олоҥхоһут сүрүн оруолу толорооччу буолар. Онтон эмиэ кастинг биллэрдилэр. А.Е. Кулаковскай - Өксөкүүлээх Өлөксөй улуу айымньытын -- “Ойуун түүлүн” туруорабыт диэн буолла. Миигин эрдэттэн сүрүн оруолга эмиэ көрбүттэр этэ. Художественнай салайааччыбыт Андрей Борисов миигин “сүрүн оруолга барыан сөп” диэбитигэр холонон көрүөххэ сөп дэспиппит. Онон олунньу 7,8,9 күннэригэр “Ойуун түүлүн” премьерата номнуо буолла. Мин бу испэктээк иһигэр Өксөкүлээх Өлөксөйү бэйэтин буолбакка, туораттан кэтээн сылдьан саха интэлигиэнсийэтин туһунан суруйбут, айымньылары төрүттээбит айанньыт киһи олоҕун-дьаһаҕын көрдөрбүтүм. Өкөсөкүлээх Өлөксөй дьиҥнээх айанньыт буоллаҕа, сири-дойдуну иккитэ эргийбит улуу киһи. Эбэн эттэххэ, кэлэр ый 15,16 күннэригэр Степанида Борисова туруоруутугар “Кыыс Дэбилийэ” испэктээк буолуохтаах. Онно Кыыс Дэбилийэ харабыла Моодьурай Бухатыыры оонньуохтаахпын.
-- “Ойуун түүлэ” испэктээги көрөөччүлэр хайдах ылыннылар?
-- Биллэн турар, сүрүн оруолу толорор эппиэтинэстээх. Өссө, улахан уопута суох киһиэхэ. Бэлиэтээн эттэххэ, бу толкуйдаммыт бэрсэнээс буолбакка, дьиҥнээх олорон ааспыт улуу киһини оонньуур эппиэтинэһэ сүрдээх улахан. Бастаан оруолга ананан баран, улаханнык төбөбөр оҕустарбакка сылдьыбытым. Онтон чугаһаатаҕым ахсын, кырдьаҕастары кытта алтыстаҕым аайы эппиэтинэс күүһүрэн барбыта. Тулалыыр дьонум миэхэ көмлөһөннөр, алҕааннар, онон сиэттэрэн испэр иҥэринэн, барытын аһардым диэххэ сөп. Дьон испэктээги ылыныытын туһунан эттэххэ, санаа араас буоллаҕа дии. Ол эрээри учуонайдар, биллиилээх дьон, суруйааччылар, көннөрү көрөөччүлэр үгүстэрэ сөбүлээбит. СМИ эйгэтигэр, Интэриниэт ситимигэр санааларын эппиттэр этэ. Дьиҥэр, айымньы олоҥхо буолбатах буоллаҕа, ону биһиги олоҥхо курдук көрдөрөн киэҥ эйгэҕэ таһаардыбыт. Эдэр артыыстар санаабыт күүһүнэн барытын аһардыбыт дии саныыбын. Маныаха Андрей Саввич тус көрүүтэ эмиэ сүрдээх күүстээх этэ.
-- Ол аата, айар үлэҥ аартыга арыллан, салгыы үүнэргэ-сайдарга кыах үөскээтэҕэ дии...
-- Аартык диэн эмиэ да кутталлаах. Тоҕо диэтэххэ, бу аартык биллибэт этэ. Биир өттүнэн миигин бу оруол артыыс быһыытынан аһыан эбэтэр сабан кэбиһиэн сөп этэ. Бу барыта миигин көрөөччү хайдах ылынарыттан тутулуктааҕа...
-- Бииргэ үлэлиир кэллиэгэлэриҥ тыйаатыры кытта киинэни сүрдээҕин дьүөрэлииллэр. Кэнэҕэски киинэ эйгэтигэр бэйэҕин холонон көрөр санаа баар дуо?
-- Киинэҕэ оонньоон көрө иликпин. Ол иһин тыйаатыр уонна киинэ уратытын туһунан санааны этэр кыаҕым суох. Көннөрү санаабар, тыйаатыр уонна киинэ эмиэ да сибээстээх, эмиэ да туох да сыһыана суох курдук. Тыйаатырга дубль суох, оттон киинэҕэ тупсарыы-уларытыы киириэн сөп. Тыйаатырга оруолгар ис-искиттэн киирэн оонньуоххун наада, киинэҕэ оруолгун оҥорон, тупсаран көрөөччүгэ тиэрдиэхтээҕиҥ буолуо. Оннук айылаах киинэҕэ уһуллуохпун баҕарабын диэн буолбакка, холонон көрүөхпүн сөп. Киинэ эйгэтин эппинэн-хааммынан аһардахпына, туох да куһаҕана суох буолуо этэ.
-- Саха көрөөччүтүтэ тыйаатырга олорон, тугу көрүөн баҕарарый? Эн бу туһунан туох санаалааххыный?
-- Саха көрөөччүтүгэр ордук көр-күлүү жанра барар. Уустук жанр эрээри, дьон күлэри-үөрэри сатыыр, түргэнник ылынар. Тугу көрүөхтэрин баҕаралларый диэ... Холобур, бу “Ойуун түүлүгэр” Өксөкүлээх саха норуота хайдах буолуохтааҕын суруйбут. Билигин олох сайдан, өй-санаа уларыйыыта, кэлии-барыы элбээтэ. Балысханнаах сайдыы кэмигэр бу айымньы турбута дириҥ суолталаах уонна наадалаах. Хас биирдии киһини толкуйдатар суолталаах. “Саха норуота салгыы хайдах буолбатыт?” диэҥҥэ “Ойуун түүлэ” хоруйдуур. Бу курдук күүстээх испэктээктэри дьон көрүөхтээх, сылдьыахтаах дии саныыбын.
Оттон уйадыйыыга сыһыаннаан эттэххэ, бэлэмнэнии кэмигэр Андрей Саввич биири наһаа үчүгэйдик эппитэ.”Ханнык баҕарар туруорууну уйадытар гына оҥоруохха сөп. Ол эрээри дьон туох эрэ үчүгэйтэн, олоххо тардыһыыттан, ыраастан-сырдыктан, киһини толкуйдатар суолталаах дьайыыттан уйадыйыахтаах, аһынан буолбакка” диэн. Бу олус дириҥ суолталаах дии саныыбын.
-- Тыйаатыртан арыый тэйдэххэ, билиҥҥи олох сыаннаһа туох эбит дии саныыгыный?
-- Олох сыаннаһа дьиэ кэргэҥҥэ сытар дии саныыбын. Бу өйдөбүл сүтэн эрэр диэн буолбакка, атын хайысхаҕа халыйан эрэр курдук. Биһиги дьиэ кэргэммит – саамай чугас дьоммут. Билиҥҥи уларыйыы-тэлэрийии кэмигэр чугас дьоҥҥо таптал күүстээх буолуон наада. Холобур курдук эттэххэ, эр киһиттэн таптыыр, сөбүлүүр кыыһа барыан, доҕотторо тэйиэхтэрин сөп. Оттон төрөппүттэр, бииргэ төрөөбүттэр ханнык баҕарар түгэҥҥэ өйүүллэр, күүс-көмө буолаллар, бырахпаттар. Ити саамай күүстээх дии саныыбын. Онон аҥаардас эр киһи уонна дьахтар эрэ тапталыгар буолбакка, чугас дьоҥҥо аналлаах ырыалар ылланыахтаахтар, хоһооннор хоһуйуллуохтаахтар. Биллэн турар, эр киһи уонна дьахтар сыһыаныгар таптал диэн истиҥ иэйии бу Орто дойдуга баар бөҕө. Ону мэлдьэһэр сатаммат.
-- Хайдах дьиэ кэргэҥҥэ улааппыккыный?
-- Ийэлээх аҕам дойдубар олороллор. Иккиэн биэнсийэлээхтэр. Бииргэ төрөөбүт төрдүөбүт. Бары Кириэс Халдьаайыга төрөөн-ууһаан улааппыппыт. Мин ыал кыра оҕотобун. Саамай улахан убайым миигиттэн 12 сыл аҕа. Икки убайдаахпын уонна эдьиийдээхпин. Бэйэм 1995 сыллаахха күн сирин көрбүтүм. Дьоммун өрүү ахтабын, таптыыбын, кинилэргэ махталым муҥура суох.
-- Дьонуҥ култуураҕа сыһыаннаахтар дуо?
-- Соччо сыһыаннара суох. Урукку дьон сиэринэн, төрөппүттэрим нэһилиэк таһымыгар ыллыыллар. Бэйэм кыра эрдэхпиттэн ыллыыбын. Өссө ырыаһыт буолар баҕа эмиэ баар курдуга.Билигин аймахтар көрсүһэр бырааһынньыктарыгар наар ыллыыбын. Устудьуоннуу сылдьан бииргэ үөрэнэр табаарыспын кытта “Дьолум дьонум” диэн ырыаны суруйан таһаарбыппыт. Араадьыйаҕа эҥин тыаһаабыта, билигин ол ырыабытын сөргүтэн, хайа эмэ ырыаһыкка ыллатарбыт буоллар, син барыа этэ. Бэйэм Аскалон Павлов, Лэгэнтэй, Байбал уонна Кэскил Баишев, о.д.а. ырыаларын-тойуктарын биһириибин.
-- Кэпсэтиибит үксэ үлэ-хамнас туһунан буолла. Оттон сынньалаҥҥын хайдах атаараргын сөбүлүүгүнүй?
-- Киһититтэн тутулуктаах буоллаҕа. Холобур, ыал дьон, биллэн турар, оҕолорун-урууларын кытта бириэмэни атааралларын сөбүлүүллэр. Оттон мин бакаа соҕотох киһи буоламмын, өр сынньанарбын, куоракка түөрт истиэнэни манаан сытарбын сөбүлээбэппин. Өрүү үлэ үөһүгэр, дьон-сэргэ ортотугар сылдьарбын ордоробун. Оттон дойдубар бардахпына, сынньалаҥ ураты, атын... Онно тиийдэхпинэ, айылҕаттан киирбэппин, дьиҥнээх айылҕа оҕотобун!
-- Егор, кэпсээниҥ иһин махтал! Айар үлэҕэр ситиһиини баҕарабын!
-- Махтал!
Сэһэргэстэ
Екатерина АФАНАСЬЕВА.
