Түүн үллүктээн түспүт сымнаҕас сыа хаары кэһэн Саха тыйаатырын диэки хаамтым. Кыһыҥҥы тымныы салгын илгийэр. Киһи сирэйин хаарыйарга дылы. Сотору кыра кыһалҕалаах таһырдьа быкпат томороон тымныыта түһүө турдаҕа. Бэйэ, бу диэн өссө кырата.
Ойуунускай аатынан Саха тыйаатырыгар кэлбит сыалым биир. Ол – РФ үтүөлээх, СӨ норуодунай артыыһа, ССРС уонна Арассыыйа Судаарыстыбаннай бириэмийэлэрин лауреата Ефим Степановтыын сэһэргэһэ, нууччалаатахха, интервьюлаһа диэн.
Ефим Николаевич хомуйан тэрийбит түмэлин хоһо. Икки-үс бэрт дьоҕус хос силбэһэ турар. Докумуоннар, хартыыналар, эспэнээттэр бааллар. Аҥаар кырыытыттан арыйталаан, көрөн-хаһан барыахпын илиим барбата. Аһара кичэллээхтик, кыһамньылаахтык сааһыланан тураллар. Туһунан эйгэлээх, тыыннаах сир эбит.
Тыйаатырга киһи суоҕун тэҥэ. Урут мэлдьи эрэпэтииссийэ сүпсүлгэнигэр түбэһэр эбит буоллахпына, бу сырыыга тыйаатыр уһун синньигэс көрүдүөрдэрэ иһиллээбит курдук: уу чуумпу. Бэнидиэнньик. Онон хайабыт да иллэҥ курдук. Саха сиэринэн кэпсэтиибитин холкутук, аа-дьуо саҕалаатыбыт.
– Ефим Николаевич, сэтинньигэ 70 сааскын бэлиэтиир эбиккин.
– Бэлиэтээн буолаахтаан. Уустук балаһыанньа... (үөһэ тыынар). Киһи үөрэрэ туох да суох.
– Тыйаатыр эн дьылҕаҕар туох суолталааҕый?
– Килиэптээн аһыыр, хамнастанар үлэм буоллаҕа.
– Ол эрэ буолбатаҕа буолуо дии саныыбын. Ити – өссө кырата буолуо.
– Биллэн турар, бэйэҕин хайдах баҕарар арбанан кэпсэниэххин сөп. “Иккис Лениммин” да диэ. Сахалар – тыйаатырга үҥпэтэх, тыйаатыры таҥара оҥостубатах дьон. Тохсунньу томороон тымныытыгар оту-маһы кытта охсуһан, эрийсэн-бурайсан аһыыр астарын булунар кыһалҕалаах олороохтообуттара. Ол иһин хойукка диэри артыыс буолары, тыйаатырга оонньууру солуута суох дьыала курдук өйдүүр киһи элбэҕэ.
– Эйигин Саха тыйаатырын “легендарнай” артыыһынан билинэбит. Айбытыҥ-туппутуҥ, оонньообутуҥ, хомуйбутуҥ-муспутуҥ да элбэх. Ол эрээри үбүлүөйдээх тэрээһиҥҥэ, тэлэбиидэнньэҕэ да буоллун, уоттаах-күөстээх тыл этэ тураргын көрө иликпин.
– Кэбис, доҕоор. Мин чуумпутук үлэлиибин, чуумпутук олоробун уонна чуумпутук бу дойдуттан барыам турдаҕа. Айылҕабынан оннук киһибин. Сорохтор, баҕар, “олус сытыы буолан, киирэн-тахсан, көрдөһөн-ааттаһан сыбаанньа бөҕөтүн ылбыт” диэн өйдүүллэрэ буолуо. Ол миэхэ төрүт наадата суох. Онтум аһаппат. Хата, хамнаһым аһатан олорор. Арай сыбаанньалаах да буоллахпына, ону дьиҥ чахчы үлэлээн-хамсаан ылбытым. Итиэннэ үлэбин көрөн, бэйэтин кэмигэр сыаналаабыттар диэн өйдүөххэ сөп. Сааһыран, үлэм тэтимэ бытаарда, сыанаҕа көстөрүм аҕыйаата. Биһиги, 60-70 саастаах дьон, тыйаатырга “кырдьаҕас” буоллубут.
– Киһи эйиэхэ хайдах да 70 сааһы биэрбэт.
– Это неважно... – диэт, мүчүк гынна уонна сапсыйан кэбистэ.
– Сэттэ уонус хааргар үктэнээри туран туох санаалааххыный?
– Ким билэр. Олорбутум курдук олоробун. Наада буолар түбэлтэбэр барытыгар кыттыһабын. Туох да уларыйбатах курдук. Хаһан даҕаны “хаама сылдьар аптарытыат” буолбатаҕым. «... И это не грозит» диэххэ. Педагогунан үлэлээбитим 28 сыл буолла. Улахан кууруспун бүтэрэн баран, 2022 сылга педагогическай үлэбин түмүктүөм, туочука туруоруом этэ. Бытаардым. Ону билиниэххэ наада. Бэл диэтэр, маҕаһыыҥҥа тахсан киирэр, дьиэ ис үлэтин толорор элбэх сыраны эрэйэр буолан эрэр. Бэйэм аччата сатыыбын да, ыытан испэттэр.
– Ефим Николаевич, эйигин үс “дьиэлээх” үһү дииллэр. Ол «дьиэлэргиттэн төрүт арахпат» үһүгүн.
– Бай, ол тугу эттэхтэрэй?!
– Сэрэйэр инигин. Тыйаатырыҥ, үлэлиир-үөрэтэр институтуҥ уонна бу түмэлиҥ... Үстэр ээ.
– Ону аччатыахха наада. Солбуйар киһини булар судургута суох эбит. Өйдүүбүн. Архыып, түмэл курдук дьыалаҕа ис-иһиттэн сөбүлүүр, акаары курдук түһүнэ сылдьар киһи наада. Билигин дьон олус прагматичнай буолла. Бары даҕаны. Туох-ханнык иннинэ харчытын ааҕаллар. Солкуобай айдаана.
– Түмэлгэ дууһа ууруллубута көстөр. Ис хоһооно итинтэн итэҕэһэ суох «дууһалаах» буолуохтаах дии саныыбын.
– Бу – биэс уонча сыллаах үлэм түмүгэ. Мин тыйаатырга кэлиэм иннинэ суох этэ. Тыйаатыр боруогун 1968 с. атыллаабытым. Артыыс буолуом диэн соччо эрэлэ суох этим. Баҕарарым, ымсыырарым эрээри... Оҕо эрдэхпиттэн бэйэбэр критичнэйдик сыһыаннаһабын. Бэйэбин олус оннук сөбүлээбэппин. Урут даҕаны, билигин даҕаны.
– Бай, тоҕо?
– Үчүгэй оруолу оонньуоххун, артыыс буолуоххун баҕарар буоллаххына, үрдүк уҥуохтаах, киэҥ-куоҥ, чөллөркөй куоластаах буолуохтааххын. Итилэр миэхэ суохтар. Таатта оройуонун кытта быысаһан сытар сиргэ, Алдан өрүс үрдүгэр – Томпоҕо – төрөөбүтүм. Оҕо сылдьан куоластаах эбиппин. Ньааҕынаан ыллаа да ыллаа буолар үһүбүн. Оччоттон кырабын, хатыҥырбын. Үҥкүүгэ соһоллор. Уҥуоҕум кыра буолан, маҥнайгы эрээккэ туруораллар. Ону абааһы көрөр этим. Аны туран, Томпо, Таатта диэкилэр түргэн баҕайы саҥалаахпыт. Биирдэ талыгыратан кэбиһэбит.
– Ийэлээх аҕаҥ?
– Тыйаатыртан ыраах дьон. Аҕам мэхэньисээтэр этэ. Кириэс Халдьаайыга маҥнайгы тыраахтары аҕалбыт киһи. Төрөппүт ийэм миигин оҕолонон баран, үс хонон баран өлбүт. Куор ыарыыттан. Түөртээхпэр аҕам иккиһин кэргэннэнэр. Миигин эбэм, аҕам ийэтэ, ииппитэ. Инньэ гынан “эмээхсин оҕотобун”. Төрдүскэ үөрэнэ сырыттахпына, эбэм өлөөхтөөбүтэ. Салгыы аҕабар, ииппит ийэбэр иитиллибитим.
– Тулаайах оҕо соҕотохсуйарыҥ буолаахтыа.
– Эҥин араас түгэн ханна барыай... Нууччалыы этиим, “у меня никогда не было веселой жизни. В плане самоощущения, самочувствия”. Улаатыахпар диэри ытанньах баҕайы этим. Киэһэ, дьон утуйбутун кэннэ, кинигэ ааҕа-ааҕа, суорҕаным иһигэр бүгэ сытан ытыырым.
– Тыйаатырга хайдах сыһынныҥ?
– Оскуолаҕа самодеятельность диэн баара. Ырыаҕа, үҥкүүгэ үчүгэй учууталлардааҕым. Хоһоон, монолог ааҕан, сыаҥкалары оонньоон диэн. Сэбиэскэй кэмҥэ, 60-70-с сыллардаахха, Саха тыйаатыра элбэхтик гостуруоллуура. Үрдүкү кылаастарга үөрэнэ сылдьан “ханна барабыный?” диэн толкуйдуур буолбутум. Лүөччүктүү? Суох, ылбаттар. Мэхэньисээтэрдии? Миигиттэн туох мэхэньисээтэрэ тахсар үһү?! Чэ, үөрэххэ киирбэтэхпинэ, манна дойдубар хаалыам диирим. Сэттис-ахсыс кылаастарга сайын аайы дайааркалары солбуйарым. Хата, ааттаах-суоллаах дайаарка, тыа хаһаайыстыбатын үлэһитэ буолан олоруом диирим.
– Тулаайах киһи, хара үлэҕэ эриллэн, буһан-хатан улааттаҕыҥ.
– Ынах ыырбын, сүөһү көрөрбүн олус сөбүлүүрүм. Былыр барыта илии үлэтэ буоллаҕа. Сайын күҥҥэ 14-15 ынаҕы ыыгын. Ол быыһыгар окко киллэрэллэр. Киэһэ киинэҕэ бараары, дьэ, ыксыы-ыксыы ыаталыыгын. Титиик быыһынан биир эмэ оҕо ааһан иһэрин көрдөххүнэ: “Кэл-кэл! Ити ынаҕы ыаһа тур эрэ!” – диэн буолара. Аҕам эмиэ эрдэ баҕайы өлөн хаалаахтаабыта. Мин анныбынан өссө алта оҕо баара. Аҕам балта эмиэ түөрт оҕолооҕо. Оччоттон дьахтар үлэтин барытын сатыыр, оҥорор этим. Тиэстэ охсон, иһит сууйан, сир астаан. Ити сылдьан тыйаатырга олус талаһарым. Артыыс да буолбатарбын, саатар, сыана кэтэҕэр туох эмэ кыра үлэни үлэлээн көрбүт киһи диэн ыраланарым.
– Уопсайынан, тыйаатыр туһунан өйдөбүлү оччотооҕу муҥкук, «ынах кутуругуттан ырааппатах» оҕо, хантан ыллыҥ?
– Кириэс Халдьаайыттан быһа холоон 17 км. ыраах сиргэ Арыы Толоон диэн учаастак баар. Оҕо эрдэхпинэ онно олорбутум. Мөкүрдээнэптэр диэн ыаллар бааллара. Сэмэн Мөкүрдээнэп – кэлин аатырбыт булчут. Кини бииргэ төрөөбүт убайа – Лаврентий – тыйаатырга балет артыыһынан үлэлиирэ. Сайын уоппускаларыгар кэлэллэрэ. Александра Иванова диэн дыраамаҕа уһуннук үлэлээбит норуодунай артыыс эмиэ баара. Кинилэри көрөр-истэр, билсиһэ сатыыр этим. Тохсуска үөрэнэ сырыттахпына, саас гостуруоллуу кэллилэр. Учууталым хаайан, киэһэ испэктээкил кэннэ кулуупка артыыстары кытта кэпсэтиннэрдэ. Оччолорго Сайсары эмээхсин иэйэр-туойар монологун ааҕарым. Онтубун аахтым. Кэлин, тыйаатырга үлэлии киирэн баран, ким-туох диэбитин барытын истибитим. Сорохтор: “Пахай-пахай! Хайдах эрэ оҕо, кыыс курдук”, – диэн чугаһаппатахтар. Оттон сорохтор “интэриэһинэй уол быһыылаах” дэһиспиттэр. Тыйаатырга бэйэм кэлбитим. Харса суохпар.
– Дьэ эрэ!..
– 1968 сыл – Хомсомуол 50 сыла. Ити сыл оскуоланы бүтэрбитим. Сайын Дьокуускайга араас оскуоланы мунньан улахан бэстибээли тэрийбиттэрэ. Томпоттон аҕыс оҕону саха үҥкүүтүн үҥкүүлэтэ уонна хомусчуттар амсаабылларын ыыппыттара. Билиҥҥи паарка таһыгар штакетник олбуордаах стадион баара. Онно кэлэн кыбылла-кыбылла хаампыппыт. Бэстибээллээн баран, мин хаалан хааллым уонна тыйаатырга кэллим. Оччолорго тыйаатыр Каландаришвили уулуссаҕа баара. Опера, балет, дыраама бары биир дьиэҕэ тыйаатырданан олороллоро.
– Миигин туох эмэ үлэтигэр ылыаххыт дуо? – диэтим. “Сайыҥҥы өрөмүөҥҥэ үлэлээ” диэн хааллардылар. Инньэ гынан тыйаатыр өрөмүөннүүр киһи буоллум. Чүөчэ Надя диэн ааттаах, сыгаан аҥаардаах бөдөҥ баҕайы нуучча дьахтара баара. Иккиэлэр. Иккиэн нууччалар. Олору саппай уопса сылдьан үс хос араамалаах түннүк бөҕөтүн сууй да сууй, кырааскалаа да кырааскалаа. Чэ, туох да диэбит иһин, олус үчүгэй сайын ааспыта. Артыыстар бары уоппускаҕа сылдьаллара. Бэйэм соҕотоҕун кураанах тыйаатырга таах ырыа-тойук бөҕө буолбутум. Арба, аан маҥнай тыйаатырга тахсан киирэр сири ыраастаабыт эбиппин.
– Дуо...
– Били эмээхситтэрим кэтит баҕайы быаны курдуу кэлгийэллэр. Онтулара сыаптаах. Сыабын луомҥа иҥиннэрэ баайаллар. Луому тахсан киирэр сир хайаҕаһыгар туора быраҕаллар. Мин, ол хайаҕаһынан киирэбин уонна икки илиибин сараппытынан, үөһэ көтө сылдьабын. Аны туран, моойбор үс-биэс киилэлээх кырааска бааҥкатын иилэллэр. Истиэнэни кырааскалыыбын. Ити курдук тыйаатырга тахсан киирэр сири ыраастаан үлэбин саҕалаабытым. Күһүн артыыстар уоппускаларыттан тахсалларыгар “актер-практикант” диэн ааттаан үлэҕэ хаалларбыттара. Алгысчыт Афанасий Федоров урут артыыс этэ. Уурайан барбытыгар кини оннугар ылбыттара. Мария Эверстова-Обутова диэн драматург дьахтар баара. “Күөрэгэй” испэктээгэр Чөрбөс диэн хамначчыт уолу оонньоппуттара. Күһүн тута гостуруолга илдьэ барбыттара. Маҥнайгы сылбар үстэ гостуруоллаан, үс хас быстах оруолу оонньоон, тыйаатыры иһиттэн-таһыттан билбитим. Өссө гостуруолга парикмахер эбээһинэһин толорор, парик оҥорор этим. Тугу этэллэр да, онно барытыгар сүүрэн иһэрим.
– Тута “бэйэ киһитэ” буола түстүҥ дуу? Хайдах сыһыаннастылар?
– Уопсайынан, мин дьону кытта уопсай тылы түргэнник булабын. Артыыстар оҕо курдук көрөллөрө. “Ефимка, Ефимка! Кэл-кэл! Ону аҕал, маны аҕал”, – дииллэрэ. Онно барытыгар сүүрэн иһэрим. Реквизитордаан, костюмердаан, гримёрдаан диэн. Барыны-бары сатыыр буолбутум.
– Ити сылдьан тыйаатыргар ылларан бардыҥ?
– Олус сөбүлээтим. Гостуруолга сылдьарбын эмиэ наһаа астынным. Утуйар таҥаскын, дэкэрээссийэҕин куулга тиэйэ сылдьан гостуруоллуугун. Оччолорго. Ол сылдьан архыып туһунан толкуйдаабытым. Кулуупка сытан аан дойду хаһыатын түүнү быһа олорон, кырыйан илдьэ кэлэрим.
– Ити хаһыс сыллаахха?
– 1968 сылтан оннук дьарыгырабын. Ол иннинэ, улахан кылаастарга, дьиэбэр эмиэ хаһыат кырыйар этим. Сороҕор дьонум ааҕан бүтэ иликтэринэ кырыйан кэбиһэн, мөҕүллэрим. Дьиэбиттэн аҕалбыт, гостуруоллуу сылдьан хомуйбут лоскуйдарым билигин да бааллар. Хас да долбуур буолла.
– Хаһааҥҥыттан улахан оруолу биэрдилэр? Дьэ, мин дьиҥ чахчы артыыс буоллум диэн санаа хаһан киирдэ?
– Суох, доҕоор, оннук санаа хаһан да киирбэтэҕэ. Билигин да улахан артыыспын дэнэрбэр эрэлим суох. Оруол анаатахтарына, эмиэ маҥнайгым курдук, куттанабын, долгуйабын. Тугу эрэ көрбүт киһи, тугу эрэ аахпыт киһи диэн толкуйдаабытынан барабын. Артыыс айылҕата оннук. Баҕар, миэхэ эрэ оннук буолуо дуу... Ким билэр. Бэйэбэр хаһан да толору эрэммэт киһи этим. Оннугум эмиэ үчүгэй курдук. Билигин сэттэ уон сэттэ сыбаанньаланан баран, киэптээн аҕай олоруом этэ. Наҕараада, мэтээл диэн тас көрүҥ, кылабачыгас мөһүүрэ эрэ буоллаҕа. Баҕар, оччо-бачча сыбаанньалаах, дьиэлээх-уоттаах, массыыналаах үһү дэһэллэрэ буолуо. Эн эмиэ оннук саныыгын быһыылаах.
– Ама, массыынаҥ суох дуо?
– Массыына урут да суох этэ. Билигин да суох. Сатыы сылдьыбытым курдук сылдьабын. Даача диэн эмиэ суох. Москубаттан Щепкин училищетын бүтэрэн кэлбитим кэннэ, ити 1974 сыллаахха, Анна Кузьминалааҕы кытта ыаллаһан олорбутум. 1975 с. кыһыныгар Саҥа дьыл саҕана уопсай дьиэ тутуллан үлэҕэ киирбитэ. Хосторо 4*4 кв.м. иэннээх этилэр. Онно көспүтүм. Кэргэннэнэн, икки оҕолонон диэн. Кэлин аймахтарым, ордук кэргэним дьоно, саба түһэн көмөлөһөн, Каландаришвилига КПД дьиэни атыыласпыппыт. Онтубутун кэлиҥҥэ диэри төлөспүппүт. Быйыл саас Лермонтов уулуссатыгар ыал олорбут дьиэтин атыылаһан көстүбүт. Уолум тыаттан куоракка көһөн кэллэ. Эргэ дьиэбитигэр олоруохтара. Түөрт оҕолоох. Кыыһым, Маайам, МГУ-ну бүтэрэн баран, Москубаҕа олохсуйа хаалбыта.
– “Хаарыан хампа күөх кытылым” билиҥҥи састааба урукку артыыстарга тиийбэт дииллэр. Итини туох дии саныыгын?
– Буолуон сөп. Маҥнайгы хаһан баҕарар маҥнайгы буолар. Ити испэктээк турбута хас сыл буолла? Чахчы, 38 сыл оонньонно. Биир да сыл тохтоон көрбөккө. Билиҥҥи састаап туох да куһаҕана суох. Олох баран иһэр. Тыйаатыр ускуустубата сайдар. Аныгы миэркэнэн ити – кырдьаҕас испэктээк. Оччолорго олус сонун, саҥа көстүү этэ. Хайдах түөрт уонча сылы быһа дьону сөхтөрүөй?! Санаан көрүүй. Кэлин «итини хайҕаабыттара дуо, итини үчүгэй диэбиттэрэ дуо?» диэхтэрэ.
– Оччоҕуна тохтотор уолдьаста диигин дуо?
– Мин эбитим буоллар, хас да сыллааҕыта тохтотон кэбиһиэм этэ. Андрей Саввич баҕарбат. Маҥнайгы туруоруута, маҥнайгы оҕото. Балтараа сыл тулуйан, 40 сылын көрсүөхпүт. Ол кэннэ көстөн иһэр ини.
– Ефим Николаевич, арба, оруолларыҥ төһө буоллулар? Ахсаанын ааҕаҕын дуу?
– Аахпатым тэҥэ. 70-80 икки ардынан буолуо.
– Ити оруоллар истэригэр үөһэ тахсыы, аллара түһүү кэмнэрэ баар буоллахтара.
– Баар бөҕө буоллахтара! Улахан бырабааллар да бааллар этэ.
– Хата, биири эмэ кэпсээн ааһыый.
– Ээ, кэбис. Уопсайынан, мин испэктээккэ биирдэ-иккитэ көстөн ааһар кыра оруоллары ордоробун. Улахан оруолларга тиксибитим, биллэн турар, дьылҕам бэлэҕэ. Чингис Айтматов испэктээгэр 25 сыл оҕо буолбутум. Кириискэни 57 сааспар диэри оонньоотоҕум үһү. “Переиграл” дии саныыбын. Аны бүтэһик 13 сылга оҕонньор буола сылдьабын. Онон бу сыллар тухары ити оҥочоттон тахса иликпин. “Илиир Хоруол” күн бүгүнүгэр диэри миэхэ өйдөммөт оруолум.
– Тыый, оттон Ефим Степанов диэн ааккын ааттаппыт оруолуҥ буолбатах дуо?
– Мин баҕам буолбатах этэ. Борисов, Сотников “эн буолаҕын” диэн бэйэлэрэ анаабыттара. Кинилэр билэн эрдэхтэрэ. Мин тыйаатыр устуоруйатын да син билэр киһи буоллаҕым. “Илиир Хоруолу” эрдэ туруорбуттара эбитэ буоллар, Ходулов оонньуох этэ. Куолаһа чөллөркөйө, уҥуоҕа бөдөҥө-садаҥа! Эбэтэр Лазарь Сергучев! Оттон мин диэн кимминий? Ыт тиниктиир уҥуоҕа баҕалаах диэбит курдук киһилэрэ...
– Ама, доҕор!
– Холобура диэн этэбин. Илиир Хоруолу урут бөдөҥ-садаҥ дьон оонньуур этилэр. Национальнай тыйаатырдарга эмиэ оннук. Миэхэ анаабыттара соһуччу, ону ааһан өйдөммөт этэ.
– Оттон билигин ылынныҥ, өйдөөтүҥ дуу?
– Ааптар хараҕынан көрдөххө, син өйдүөххэ сөп. Кинилэр саҥа көстүүнү, сонун “подачаны” көрдөөтөхтөрө. “Давайте, мы выпустим такого маленького, щупленького Короля Лира” диэтэхтэрэ. Мин оннук өйдүүбүн.
– Оччоҕо “визитнэй карточка” буолар оруолуҥ ханныгый?
– Билбэтим, суох буолуо. Ону мин бэйэм буолбакка, көрөөччү быһаарыан сөп. Ким хайдах өйдүүрүнэн, ылынарынан.
– Сиидэркэ... Бу уобараскын саха дьоно олус да истиҥник ылыммыттара. Оннук итэҕэтиилээхтик, ылыннарыылаахтык оонньообутуҥ. Билигин да өйдүүллэр ээ Сиидэркэлэрин...
– Тыа киһитэ буоллаҕым. Дэриэбинэ аайы Сиидэркэлэр бааллар. Көрдөххө, саастаах курдук эрээри, оҕо курдук сүүрэкэлиир-көтүөккэлиир, ыллыы-туойа сылдьар дьон. Эмээхсин дуу, оҕонньор дуу буолаллара биллибэт. Хас биирдии оруолга үтүө уонна мөкү да өрүтү арыйыахха наада. Оруол диэн ыраас тэтэрээт лииһэ буолбатах. Киһи, олох буоллаҕа эбээт! Ону кыайан арыйыаххын наада. Тыа сиригэр соҕотох хаалан оҕо бөҕөнү ииппит, саастарын тухары оту-маһы кытта тустубут, сүөһүнү көрбүт дьон бааллар. Кинилэри оонньуур тоҕо сатамматый?! Олус интэриэһинэй эбээт! Хомойуох иһин, оннук оруолу оонньоомоору гынным.
– Сыанаттан көрдөххө, эйигин кыра уҥуохтаах киһи диэбэккин ээ.
– Кырабын ээ. Үрдүгүм – 162 см. Куолаһым да кыра.
– Сыанаҕа таҕыстаххына, уларыйан хааларыҥ буолуо.
– Ол мин талааным улахана бэрдиттэн буолбатах, ити – режиссёр үлэтэ. Оннук таҥыннараллар, уоту-күөһү тыктараллар, дэкэрээссийэни толкуйдууллар. «Илиир Хоруолга» миэхэ анаан постамент оҥорбуттара. Инньэ гынан аҥаарым салгыҥҥа турбута. Режиссёрдар, худуоһунньуктар – улахан өйдөөх дьон.
– Төһө хаһаайысты-баннайгыный?
– Орто киһи сиэринэн. Наадыйарбын булабын-талабын. Барытын сатыыр буолбатахпын. Сатаабаппын дьонтон көрдөһөбүн, наймылаһабын. Кэргэмминиин боростуой, бүгүрү дьоммут. Иккиэн муода диэни хаһан да сырсыбатахпыт, кылабачыгас таҥас-сап атыылаһа сүүрбэтэхпит. Дьоҥҥо тахсарга кэтэр таҥастаах буоллубут да, ол сөп. Уруккуттан оннукпут.
– Ефим Николаевич, эн олоххор биир тапталлаах буоллаҕыҥ?
– ... уонна онон бүттэ. Баҕар, ол мин итэҕэһим буолуо.
– Итини хайдах өйдүөххэ сөбүй?
– Атыттар хайдах саныыллара эбитэ буолла, миэхэ элбэх таптал эҥин диэн өйдөбүл төрүт суох. Олохпут онто суох кылгас.
– Кэргэҥҥин кытта улахан тапталынан холбостоҕуҥ?
– Дьэ, билбэтим, доҕоор, таптал улахана, кырата хайдах буоларын. Тугунан мээрэйдииллэрий? (күлэр). Кэргэмминиин 1975 сылтан куруук бииргэбит. Тэҥҥэ улааппыппыт, тэҥҥэ кырыйдыбыт.
– Ефим Николаевич, артыыс буолан дьоллооохпун дэнэҕин дуо?
– Артыыс буоламмын, киһи киһи курдук олоробун, бэйэм бэйэбин өйдүүбүн. Ол дьол дуу, дьол буолбатаҕын дуу этэр кыаҕым суох. Орто киһи сиэринэн дьоллоохпун. Миэхэ үрдүк киритиэрий ол буолар.
Соторутааҕыта эрэ күн оройо буолан эрэрэ да, 2 чаас ааһа охсубут. Эчи, түргэнин! Сэһэргэһиибит уһун-киэҥ буолан таҕыста. Ону хайдах баарынан таһаардым. Тыйаатырга олоҕун анаабыт, өлбөт-сүппэт уобарастары айан таһаарбыт Ефим Николаевичка махтал буоллун.
Сэһэргэстэ
Диана КЛЕПАНДИНА.
Сэҥээриилэр