Киин куорат түүҥҥү олоҕун дөрүн-дөрүн билиһиннэрээччибит. Ааспыт нэдиэлэ өрөбүллэригэр Ис дьыала министиэристибэтин “Якутское” ММУ үлэһиттэрин кытары эриэйдэҕэ сылдьан, куорат түүҥҥү сүпсүлгэнин көрдүбүт.
“Олох-дьаһах” эпэрээссийэ
Буруйу оҥоруу биир үксүн дьиэ иһинээҕи араллаантан тахсар: арыгылыы олорон иирсии, тыл-тылга киирсибэккэ охсуһуу, быһахтаһыы... Итини судургутук “бытовой конфликт” диэн ааттыыллар. Инньэ гынан, министиэристибэ дьаһалынан, буруйу бохсор сыаллаах, “Олох-дьаһах” (“Быт”) диэн оперативнай үлэ атырдьах ыйын 18 күнүгэр киин куоракка ыытылынна. Күнүс 15 ч. “Якутское” ММУ иһинээҕи полиция үлэһиттэрэ, ИДьМ аппараатын дьоно, бэтэрээннэр сэбиэттэрэ кыттыылаах бу эпэрээссийэҕэ кытынныбыт. Үгэс курдук, устуруойга хапытаан эпэрээссийэ сыалын-соругун иһитиннэрэр, туох дьаһалы ылыахтаахтарын билиһиннэрэр, эпэрээссийэҕэ тахсыахтаах дьон докумуоннарын, экипировкаларын бэрэбиэркэлиир. Ол кэннэ дьуһуурунай чааска киирбит субуокканы иһитиннэрэллэр. Онтон иккилии үлэһити талан, ханнык түөлбэҕэ үлэлиэхтээхтэрин тыыраллар. Биһиги “Строительнай” уокурукка учаскыабайдары кытары: полиция ыстаарсай лейтенана Даньяр Казбулатович Папашевы (онус уокурук) уонна полиция младшай лейтенана Александр Александрович Алексеевы (уон биирис уокурук) кытары эриэйдэҕэ таҕыстыбыт.
Даньяр Казбулатович – казах, Саха сиригэр 2007 сыллаахха кэлбит. Күлэн “сахабын ээ”, “сахалыы өйдүүбүн, саҥарбаппын эрэ” диир. Саратов уобалаһыттан кэлбит (Казахстаны кытары кыраныыссалаһар оройуоҥҥа төрөөбүт). Манна Милииссийэ үрдүкү оскуолатыгар үөрэнэ кэлбит. Куорат Табаҕатыгар үйэтин тухары холуонньаҕа үлэлээбит таайа ыҥырыытынан кэлбит. Милииссийэ оскуолатыгар бүтэһик кууруска үөрэнэ сырыттахтарына, маннааҕы филиал сабыллан, салгыы Хабаровскайга үөрэммит. Үөрэҕин кэннэ “Саха сиригэр бараҕын” диэбиттэригэр үөрүүнү кытары сөбүлэспит. “Саха сирин иккис дойдум” диэн ааттыыр. Манна олоҕун аргыһын көрсөн ыал буолбут, оҕолоох. Оттон учаскыабай Александр Алексеев куоракка төрөөбүт, үөрэҕин кэннэ тута уорганнарга киирбит, уу сахалыы саҥарар. Учаскыабайдарбытын кытары сылдьан учуокка турар “саарбах соҕус” дьоммутун кэрийдибит.
“Биһиги учаастактарбыт уруккутааҕар бэрээдэктэнэн тураллар. Киинтэн чугас буолан, куорат кытыытыгар холоотоххо, бэрээдэктээх соҕуспут. Ол да буоллар, күннэтэ син биир уонтан тахса иһитиннэрии киирэр. Учаскыабай суукканы быһа үлэлиир. Билигин бэрдэ суох олохтоох кыбартыыраларбыт улахан эриһии кэннэ аччаабыттара. Харах далыгар сылдьар дьоммутун барыларын уруубут курдук билэбит” диэн киэн тутта кэпсииллэр.
Халтурин уулуссатыгар турар икки этээстээх дьиэҕэ тиийэбит. Онно икки этээстээх, толору хааччыллыылаах, икки хостоох мас кыбартыыраҕа киирэбит. Дьиэлээх хаһаайын суох, ол да буоллар кыбартыыра аана алдьаммыт, хатааһына суох буолан, холкутук киирэбит. Хаарыан дьиэни кэбилээтэхтэрин! Киһи көрөн кэлэйэр. Сорохтор үйэлэрин тухары биир муннугу бас билбэттэр, оттон бу хаһаайын бачча үчүгэй кыбартыыраны “бичээринэҕэ” кубулуппут.
Салгыы чугас турар мас дьиэҕэ киирэбит. Сиргэ тимирбит подъезка киирбиппит, өтөрдөөҕүтэ умайбыт, өссө да оччотооҕу баһаары санатар буруо сыта саба биэрэр. Бу дьиэни уоттаабыт хаһаайыҥҥа киирэбит.
Антон, 36 саастаах, түптээх үлэтэ суох, нуучча. Ийэтэ харчы бэрсэр үһү. Бытыылка кэһиилээх “доҕотторо” күннэтэ суксуруһаллар. Муниципальнай кыбартыыра эбит. Бу саас арыгылаан баран утуйа сыттаҕына, билииккэҕэ таҥас түһэн умайбыт. Дьолго, ким да өлбөтөх. Үөһээ кыбартыыра кытары умайбыт. Муниципальнай бас билии буолан, куорат дьаһалтата буор босхо өрөмүөннээн биэрбит. Онон дьиэ иһэ сырдык. Киһи кыһыйара баар, үөһээҥҥи ыаллар бэйэлэрэ бас билэр кыбартыыралара буолан, бэйэлэрэ өрөмүөннүүргэ күһэллибиттэр. Билигин өрөмүөннүүр үптэрэ суох буолан, атын дьиэни куортамнаһан олороллор. Антоҥҥа киирбиппитигэр улаханнык соһуйбата. Учаскыабайдар куруук сылдьар буоланнар, үөрэнэн хаалбыт. Улаханнык өлөртөрөн, өҥө-түүтэ былыр үйэҕэ барбыт суорҕаҥҥа сууланан сытар. Хоско киирбиппит, эдэрчи саха уола уонна дьахтар хоонньоһон сыталлар. Биһиги киирэн кэлбиппитигэр мух-мах бардылар. Уол кинигэ була охсон аахпыта буолла. “Сунтаартан кэлбиппит, сотору дойдулуохпут” диэн өлөртөрбүт куолаһы иһиттибит. Хата, дьонуҥ кус күөстэммиттэр эбит. Биһиги “сорох кус сиэбэтэҕэ ыраатта” диэн ымсыырдыбыт. Дьиэлээх хаһаайыҥҥа уонна ыалдьыттарга бэйэ бодотун тардынан сылдьалларыгар өссө биирдэ тоһоҕолоон эттибит уонна “абааһы аһын – арыгыны иһимэҥ” диэн көрдөстүбүт. Учаскыабай “Антон, эн өссө да көнөр суолга турар кыахтааххын, кытаат” диэн саннын таптайда. Антоммут үрдүк үөрэхтээх, урут үчүгэй үлэҕэ үлэлии сылдьыбыт. Дьоно кыахтаахтар. Арыгылаан баран, уоран сууттана сылдьыбыт эбит.
Суут уурааҕынан усулуобунай болдьоххо бириигэбэрдэммит биир саха уолугар тиийэбит. Киэҥ-куоҥ таас дьиэҕэ кырдьаҕас ийэтиниин олорор, үлэлээбэт, арыгылыыр, дьиэ көрүүтэ-истиитэ суоҕа харахха быраҕыллар. Тиийбиппитигэр ийэтэ суох, уола “сыыһа үктэнэн кэбиһэн, балыыһаҕа киирбитэ” диэтэ. Учаскыабайдар “хаайыы олохтонуоххун баҕарбат буоллаххына, ый ахсын бэлиэтэнэргин умнума, бэрээдэги кэһимэ, үлэтэ була сатаа” диэн өссө төгүл өйдөттүлэр.
Мэник оҕо, баппат сиэн
Салгыы Ленин бэр. баар сибээс үлэһиттэрин урукку уопсайдарыгар тиийэбит. Ити аадырыстан биир дьахтартан “ыалым оҕобун кырбаата” диэн дьуһуурунай чааска үҥсүү киирбит.
Кымырдаҕас уйатын курдук уопсай дьиэттэн сотору-сотору полицияны ыҥыраллар эбит. Онон учаскыабайдар бэркэ билэр аадырыстара. Наадалаах хоспутун булан киирдибит. Ыт уйатын саҕа хоско омук кэргэннээх саха кыыһа 9 саастаах уолун уонна бииргэ төрөөбүт эдьиийин кытары куортамнаһан олороллор эбит. Этээстээх ороҥҥо ыал аҕата утуйа сытар, биһиги үтүрүһэн киирбиппитигэр кымаардаабата даҕаны. Били, “кырбаммыт” оҕо утуйа сытар эбит. Ийэтэ улаханнык ньиэрбинэйдээн, киҥэ-наара холлон турда, уолун уһугуннарда. Бу оҕо ыаллыы олорор оҥой-соҥой көрбүт уолаттары кытары аллараа этээс көрүдүөрүгэр мээчик тэбэ оонньообуттар. Биир киһи тимир аанын таарыйбыттар, онуоха дьиэлээх хаһаайын кыыһыран тахсан, мээчиктэрин былдьаабыт. Уолаттар куоппуттарыгар маат-куут буолан, эккирэтэн кэлэн мээчигинэн бырахпыт. Учаскыабайдар быһаарыы ыллылар, ийэтэ “оҕом төбөтө ыалдьар, ити ыалбыт куруук хатыһар, аныгыскыга өлөрөрө буолуо” диэтэ. Онуоха учаскыабай суһал көмөнү ыҥырыҥ диэн сүбэлээтэ уонна отделга кэлээриҥ, быһаарсыахпыт диэтилэр. Боротокуол толордулар. Мээчигинэн тэппит киһиэхэ тахсан быһаарыы ыллылар, отделга кэлээр диэн буолла.
202-с түөлбэттэн 15 саастаах уол “ийэм үлтү сыста” диэн төлөпүөннээбит. Онно тиийбиппит, ааны өр да өр ким да арыйбата. Онтон сотору буолаат, саха эмээхсинэ ааны арыйда “мин олох да ыҥырбатаҕым” диэтэ. Онуоха быһааран биэрбиттэригэр “ээ, кэм буолуо, сиэним атаахтаан, ийэтин кытары кыыһырсыбыта, билигин уоскуйбута” диэн буолла. Учаскыабай кыбартыыраны киирэн көрдө-иһиттэ, быһаарыы ылла. Оҕо туох да эчэйиитэ суох диэн буолла. Бу ыаллары кытары салгыы ПДН, эпиэкэ уорганнара үлэлэһиэхтэрэ.
ППСтары кытары куораты көрө-истэ
“Эпэрээссийэ киэһэ 21 ч. түмүктэммитин кэннэ, салгыы аны ИДьМ пресс-сулууспатын ыстаарсай референэ Альбина Ущницкаяҕа аны ППСтары (патрульно-постовая служба) кытары түүҥҥү эриэйдэҕэ барсабын диэн турдум. Этиибин быһа гыммаккалар, аны 22 ч. эриэйдэҕэ барсар буоллум. Урут маннык эриэйдэлэргэ балай эмэ сылдьыһарым. Оттон бүгүн субуота, онон куорат оргуйан олороругар саарбахтаабатым. Сэмээр “бу сырыыга интэриэһинэй түгэн тахсара буоллар” дии саныыбын. Оттон, дьиҥэ, түүммүт уу нуураллык, чуумпутук аастар ханнык этэ буоллаҕа...
22 ч. саҕана ИДьМ “Якутская” ММУ дьиэтигэр кэллим. ППСка биир үксүн эдэр, кыахтаах уолаттар үлэлиир буоланнар, хосторун иһэ тобус-толору куубак, мэтээл... Бүгүҥҥү симиэнэ хапытаана – тустууга успуорт маастара.
Полицияларга инструктаж аахтылар, дьуһуурунай чаастан киирбит иһитиннэриини эттилэр, ирдэбилгэ киирбит буруйу оҥорооччулары, сураҕа суох сүппүттэри, күрэтиллибит тиэхиньикэни була сатыылларыгар сорудахтаатылар. Ону барытын түүҥҥү симиэнэҕэ тахсааччылар кичэйэн суруннулар, ориентировка ыллылар. Онтон иккилии үлэһити биирдии экипажка үллэрэн дьуһуурустубаҕа ыыттылар.
“Барыта арыгы содула...”
Мин бастакы борка олорсон түүҥҥү куорат бэрээдэгин көрө-истэ тахсабын. Чөрөйөн аҕай олоробун. Полицияларым, үөрэнэн хаалан, наҕыллар. Аргыстарым Павел уонна Сергей. Павел 16 сыл үлэлээбит, улахан уопуттаах. Оттон суоппар Сергей ИДьМ үлэлээбитэ биэс сыл буолбут. Миэхэ туһаайан “дьэ, аны билигин куорат хараҥа өрүтүн көрүөхпүт, бэлэмҥин дуо?” дэһэллэр. Мин ону эрэ күүппүт буолан, “бэлэммин” диэтим.
22 ч. саҕаламмыт дьуһуурустубабыт сарсыарда 10 ч. диэри барар. Икки күн маннык үлэлииллэр, онтон сынньаналлар эбит. Павел “алта ый Хотугу Кавказка командировкаҕа сылдьыбытым, онтон кэлээт, түүҥҥү симиэнэҕэ турбутум, сылаалаах да буоллар, хайыахпыный, сулууспа оннук” диир. Оттон Сергей түүҥҥү симиэнэҕэ үлэлээбитэ сыл аҥаара буолбут. Симиэнэ устата 20-тэн тахса ыҥырыы киирэр. Саамай аччаабыта 3 ыҥырыы киирбит эбит. Маннык массыынанан сылдьан патруллуурга куорат үрдүнэн күннэтэ 3-тэн кырата суох экипаж тахсар. Манна эбии сатыы сылдьан бэрээдэги көрөөччүлэр бааллар. Баларга аҥаардас түүҥҥү симиэнэҕэ 20-лии ыҥырыы киирэр эбит буоллаҕына, ол аата куораппыт ыҥырыа уйатын тоҕо тардан кэбиспит курдук, оргуйан олорор эбит!
“Ыҥырыы барыта арыгыны кытары сибээстээх. Арыгы кыттыспатах ыҥырыыта олох сэдэх. Арыгыны сатаан испэттэр, мэйиилэригэр түстэр эрэ, быһылаан көрдөөбүтүнэн бараллар” дэһэллэр. Ордук элбэх ыҥырыы түүҥҥү кулууптартан киирэр эбит. Чаастатык – “Зодиак”, “Ремикс”, “Бодливая коза”, “Вегас”, “Легенда”, “Мохито”, “Новый Пекин” курдук сирдэртэн киирэр. Куорат устун мигалкалаах сылдьаллар. Ити – профилактика биир көрүҥэ. Буруйу оҥороору тахсыбыт дьон көрөн туттуналларын курдук. Айаннаан иһэн итирэн охтубут дьоҥҥо хаста да тохтуу сырыттыбыт. Урут медвытрезвитель баарыгар бу дьону “бобикка” симэн өйдөнүөхтэригэр диэри сытыарар эбит буоллахтарына, билигин Суһал көмөнү ыҥыран балыыһаҕа утаараллар. Онно тиийэн арыгы испиттэрин бэрэбиэркэлииллэр уонна боротокуол толороллор. Икки «бииһи» аатырбыт “Красная Якутияҕа” илдьэ сырыттыбыт. Киһи кэлэйиэх, итирэн охтубут барыта – саха!
“Я – волшебник...”
Биир буйаанныыр уол сылдьар диэн ыҥырыы киирбитигэр тиийэбит. Онтубут арыгы испэтэх, эдэркээн саха уола эбит. Психдиспансерга учуокка турар, полициялар аһара бэркэ билэр киһилэрэ. Ыалдьар киһи туох аанньа буолуой, халы-мааргы тыллаһар, полициялартан олох толлубат. Бэйэтин “Я – волшебник” диэн ааттыыр. Киһибитин отделга илтибит уонна салгыы Суһал көмөнү ыҥыран быраастарга туттардыбыт.
“Төлөпүөммүн былдьаатылар...”
Маннык ыҥырыы 17-с кыбартаалтан киирдэ. Биир саха уола сөп буолбакка, түүннэри пиибэ атыылаһа тахсыбыт. Онуоха кэнниттэн үс нуучча уола кэлэн сутуругунан кулгаах тааска биэрбиттэр, сытыаран эрэ тэбиэлээбиттэр уонна төлөпүөнүн былдьаан баран куоппуттар. Маҕаһыын кэтээн көрөр камератын бэнидиэнньиккэ биирдэ көрдөрөбүт диэн буолла. Саба түспүт халабырдьыттары опердарга дакылааттаатылар (салгыы кинилэр ирдээн туталлар). Эмсэҕэлээбит уолу отделга илдьэн силиэдэбэтэлгэ туттардыбыт уонна салгыы куорат устун бардыбыт.
Быһахтаһыы
“Ремикс” түүҥҥү кулууптан суһал иһитиннэрии киирдэ: сынньана кэлбит дьон быһахтаһан эрэллэр диэн. Тиийбиппит, икки хампаанньа тыл-тылларыгар киирсибэккэ айдаарсан турбуттар. Онуоха биир уол быһаҕынан сырбаталыы сатаабыт. Ол уолаттары тутан отделга илтибит. Дьолго, улахан эчэйии суох. Биллэн турар, быраастары ыҥырдыбыт.
Оттон “Легенда” кулууп иннигэр харабыллар биир уолу хам баттаан сыталларын отделга илтибит.
“Аара бэһис этээстэн биир киһи ыстана сатыыр” диэн иһитиннэрии киирбитигэр тиийдибит. МЧСтар кэллилэр. Ол гынан баран, дьиэ үрдүгэр ким да суох буолан биэрдэ. Аны биир кыыс массыынатыгар олорон бараары гыммыта, көлүөһэтэ тэстэн хаалбыт. Уола күнүүлээн, ханна да барбатын диэн, шинатын хайа сотон кэбиспит.
Дьону утуппаттар
Түүнү быһа бырааһынньыктыыр хампаанньалар ыалларын утуппакка сордууллар. Онуоха ыҥырыы киирдэ даҕаны, полиция үлэһиттэрэ тиийэн бэрэбиэркэлииллэр, сэрэтэллэр, кэпсэтэллэр. Ким да охсуспатах, эчэйбэтэх буоллаҕына, отделга илдьибэттэр. Административнай сэмэни куорат дьаһалтата суруйар. Үксүн эдэрдэр дьону утуппаттар: төрөппүттэрэ даачаҕа, тыаҕа барбыттарын туһанан, мустан пиибэлииллэр эбэтэр абитуриеннар кылааһынан, биир дойдулаахтарын кытары көрсөллөр. Маннык 4 ыҥырыыга сырыттыбыт. Ыстарааптаммыт дьон биографияларыгар “хара бээтинэни” ууралларын өссө төгүл санатабыт.
Уулуссаҕа охсуспут уолаттарга тиийэ сырыттыбыт. Барыларын тутан отделга ыыттыбыт. Онно боротокуол толоруллар, базаҕа бэрэбиэркэлииллэр.
Түмүк
Күнүс 15 ч. сарсыарда 5 чааска диэри нэһиилэ тулуйан сырыттым. Хайдах да уон чааска диэри сылдьыһар кыаҕым суох эбит. Полицияларым “билигин мантан сарсыарда өссө элбэх ыҥырыы буолуо, ордук кулууптар сабыллалларын саҕана” диэн көрдүлэр да, сөп буолан, дьиэлээтим. Ол иһэн киһи соччо ымсыырбат үлэлээхтэрин өссө төгүл итэҕэйдим, испэр аһынан да ыллым. Итирик, иирсибит дьону кытары күннэтэ тиниктэһэр, биллэн турар, олус сылаалаах буоллаҕа... Күннэри-түүннэри утуйары да аахсыбат полиция үлэһиттэригэр чуумпу олохпутун араҥаччылыылларын иһин барҕа махтал!
Куорат бэрээдэгэ хайдаҕын көрдө
Дмитрий ИВАНОВ.
