Билигин киһи бары биэнсийэ реформатын туһунан кэпсэтэр. Биллэн турар, биэнсийэ хас биирдии киһи кырдьар сааһыгар киһи сиэринэн олорорун мэктиэлиир социальнай көстүү долгуппат буолуоҕун сатаммат. Билигин даҕаны ити реформа чэрчитинэн “хотугу биэнсийэ” оннунан хааларын туһунан ким да тугу да эппэт.
Хаалларар да буоллахтарына, хайдах быһыылаах буолуоҕай? Кимнээх туһанар буолуохтарай? Оттон ким эрэ хотугу биэнсийэттэн “көтөн” хааллаҕына бытыгын быһа үктүөр диэри үлэлииргэ күһэллиэ дуо...?
Тоҕо эрэ үлүгэр хамнастаах, араас вип-биэнсийэни, былаастан үгүһү туһанан олорор биир дойдулаахтарбыт – норуот интэриэһин Госдуумаҕа көмүскүөхтээх дьокутааттарбыт – Галина Данчикова (“Биир ньыгыл Арассыыйа”), Федот Тумусов (“Сиэрдээх Арассыыйа”), итиэннэ сенатордарбыт Вячеслав Штыров уонна Александр Акимов бу боппуруоска “чыып” да дии иликтэр. Дьиҥэ, бу реформаны ылынар федеральнай былаастар ортолоругар кинилэр тула көтө сырыттахтара дии. Ол эрээри, кинилэр Уһук Хоту олорор Саха сирин олохтоохторун интэриэстэрин көмүскээн биир тылы быктарбыттара биллибэт.
Оттон бу реформаҕа саастарынан сөп түбэһэр дьон уу харчыбытын сүтэрэбит ээ. Дьахталлар биэнсийэҕэ тахсар саастарын 63-тэригэр диэри улаатыннарарга этии киллэрэллэр. Ол эбэтэр, Саха сиригэр дьахталлар 50 саастарыгар биэнсийэҕэ тахсар эбит буоллахтарына, билигин аны өссө да эбии 13 сыл үлэлээтэхтэринэ биирдэ тахсарга күһэллиэхтэрэ. Ол эбэтэр, бу реформаҕа түбэһэр Саха сирин дьахталлара 13 сыллааҕы биэнсийэ төлөбүрүн ылбат буолан хаалаллар. Өскөтүн, холобур, быһа барыллаан, биэнсийэ орто кээмэйэ 10 тыһ. солк. буоллун. Оччоҕуна кинилэр сылга 120 тыһ. солк. сүтэрэллэр. Оттон 13 сылы быһа саха дьахталлара 1 мөл. 560 тыһ. солк. сүтэрэр курдук буолаллар.
Судаарыстыбаттан ситэ ылыахтаах харчыны ылбат буолуу кимиэхэ эрэ барыстааҕа буолуо. Оттон бу киһи харчытын сүтэрэр суола эбээт!
Тоҕо дьоҥҥо бу биэнсийэ реформатын туһунан үчүгэйдик ымпыгар-чымпыгар тиийэ быһааран биэрбэттэрий? Тоҕо судаарыстыбаннай хаһыаттарынан, тэлэбиидэнньэннэн (“Саха” НКИХ да буоллун, кинилэр судаарыстыбаттан харчы бөҕө ылаллар ээ) үчүгэйдик быһаарбаттар? Ол оннугар буолар-буолбат охсуһуулары, ким эрэ хаайыыга киирбитин эҥин, дьэ, былдьаһа-былдьаһа кэпсииллэр. Ол бу быһылааннарынан эрэ муҥурдаммакка, тоҕо бэйэбит Госдуумаҕа дьокутааттарбытыттан саатар тыл быһаҕаһын ылан быһаартарбаттар? Тоҕо сатаммат буолуоҕай?
Киин СМИлэр, чуолаан, “Ведомости” Кириэмил бу биэнсийэ систиэмэтиттэн сылтаан араас аахсыйа, миитин бөҕө дойду үрдүнэн барыа диэн куттанарын туһунан суруйар. Оттон сибилиҥҥиттэн Федеральнай Мунньахха олорор биир дойдулаахтарбыт, судаарыстыбаннай СМИлэр дьоҥҥо-сэргэҕэ быһааран биэрбэтэхтэринэ, ити куттанар миитиннэрэ да манна ыытылыннаҕына көҥүлэ. Эбэтэр “опальнай бэлиитиктэрбит” (Эрнст Березкин эҥин), кимэ-туга биллибэт уопсастыбанньыктарбыт, араас “Сомоҕо күүстэрбит”, “Грудинин” күлүгэр саһа сылдьар хомуньуустар тахсан быһаараллар дуу?
Оттон Ил Түмэн дьокутааттара тоҕо чуумпулар? Кинилэр эмиэ биэнсийэ реформатын туһунан туох санаалаахтарын хайы-сах тиэрдиэхтээхтэр этэ буоллаҕа. Эбэтэр бары ыһыахтаары сололоро суох дуу? Тойотторбут баҕар бары үчүгэй биэнсиэйни аахсар буолан боростуой дьоҥҥо кумаардаан да көрбөттөр дуу? Саатар, били, Уопсастыбаннай палааталарбыт, ОНФларбыт, Биир Ньыгылларбыт (Турчак эрэгийиэннэргэ бу реформаны ырытыахтара диэбитэ), бороҥ сойуустарбыт эҥин ханналарый? Эмиэ ыһыахтаан ньиргитэ сылдьаллар?
Дьиҥэ, билигин биэнсийэ реформатын курдук сытыы, тыын боппуруоска өрөспүүбүлүкэҕэ уопсастыбаннас, былаас кыттыылаах суһал, цивилизованнай уопсастыбаннай ырытыылар барыахтаахтар этэ буоллаҕа.
Арассыыйа Биэнсийэ Пуондатын Саха сиринээҕи салаатын пресс-сулууспатын салайааччытыгар Евдокия Сергинаҕа тахса сырыттыбыт. Кини “биһиги толорор уорган буоларбыт быһыытынан, ити сокуону Госдуума бигэргэппитин кэннэ биирдэ өйдөтөр үлэни ыытабыт. Биллэн тутар, сокуон ылыллыан иннинэ уопсастыбаннай истиилэр эҥин күүскэ барыахтаахтар, дьокутааттар иннэ ылсан үлэлиэхтээхтэр. Билиҥҥи туругунан, хотугу биэнсийэ оннунан хаалара-хаалбата эҥин чуолкай биллэ илик” диир.
Ил Түмэҥҥэ доруобуйа харыстабылыгар, социальнай харалтаҕа, үлэҕэ уонна дьарыктаах буолууга сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Жанна Егороваҕа (“Сиэрдээх Арассыыйа”) эрийэ сырыттыбыт да, “улууска айаннаан иһэбин, ити реформа туһунан тугу да этэр кыаҕым суох, инньэ илиибит тиийэ илик, кэмитиэккэ эҥин көрө иликпит. Кэлэр сиэссийэ бэбиэскэтин эмиэ көрө иликпин, онон тугу да этэр кыаҕым суох” диэтэ.
Госдуума дьокутаата Федот Семенович Тумусовка эрийэ сатаатыбыт да, төлөппүөнэ арахса сылдьар.
Сэҥээриилэр