Былырыын Сахабыт сиригэр аан бастакы саха хаһыата тахсыбыта 110 сылын бэлиэтээбиппит. Төһө да ол үөрүүлээх даата уопсастыба улахан болҕомтотун тардыбакка, биллибэккэ-көстүбэккэ сэмэйдик ааспытын иһин, сахалыы тыллаах бэчээт уорганнара: хаһыаттар, сурунааллар, кинигэ кыһалара – “бу күнү Сахалыы национальнай бэчээт күнүнэн билиниэх баар этэ” диэн тиэмэ тула элбэхтик кэпсэппиттэрэ. Онон, быһата, бу күннэргэ саха бастакы хаһыата күн сирин көрбүтэ 111-с сылын туолла. Санаттахха, “Саха дойдута” хаһыаты оччотооҕу саха өркөн өйдөөхтөрө 1907 сыл от ыйын 1 күнүгэр (саҥа халандаарынан, от ыйын 14 күнүгэр) таһаарбыттара.
Бу бэлиэ күнү көрсө, бэс ыйын 28 күнүгэр “Ситим” медиа-бөлөх сахалыы бэчээт үлэһиттэрин ыҥыран төгүрүк остуолу тэрийэн ыыппыта. Онно “Ийэ тыл кэскилэ” түмсүү актыбыыстара Вилюяна Никитина, Мария Дегтярева, уопсастыбанньык Ульяна Винокурова, “Бичик” кинигэ кыһатын генеральнай дириэктэрэ Август Егоров, саха бикипиэдьийэтин дьаһабыла Николай Павлов-Халан, “Саха сирэ” хаһыат сүрүн эрэдээктэрэ Прокопий Бубякин, Ил Түмэн пресс-сулууспатыттан Светлана Диодорова, “Чуораанчык” сурунаал эрэдээктэрэ Татьяна Жиркова, суруналыыс-суруйааччы Борис Павлов, “Ситим” бөлөх таһаарыыларын эрэдээктэрдэрэ уо.д.а. кыттыбыттара. Онно сахалыы үөрэх кинигэтин, төрөппүт ааҕыытын, хаһыаттар сурутууларын, Национальнай СМИ ассоциациятын, төрөөбүт тылынан үөрэнии эйгэтигэр кэлин тахса турар уларыйыылар, үбүлээһини сарбыйыы тустарынан бэрт сэргэх, истиҥ кэпсэтии буолбута. Элбэх санаа-оноо этиллибитэ, сахалыы бэчээт уорганнара бары кыттыһан биир стратегияны тутуһан үлэлиирбит, туруорсарбыт наадалааҕа этиллибитэ.
*****
Бу буолан ааспыт кэпсэтии сиэрдээх салҕааһынын быһыытынан, от ыйын 2 күнүгэр Бэчээт дьиэтигэр “Саха сирэ” хаһыат өссө биир төгүрүк остуолу тэрийэн ыытта.
Киирии тылы “Саха сирэ” хаһыат сүрүн эрэдээктэрэ Прокопий Бубякин эттэ. СӨ Суруналыыстарын сойууһун салайааччы Галина Бочкарева 5 эдэр суруналыыска РФ Суруналыыстарын сойууһугар киирбиттэрин туоһулуур докумуон туттарбытын, Сибээс миниистирин солбуйааччы Чокуур Гаврильев бэчээт эйгэтигэр үбү сарбыйыы ыытылла турарын уо.д.а. туһунан иһитиннэрии оҥорбутун кэннэ, чопчу кэпсэтии саҕаланна.
Уруккута “Саха сирэ” хаһыат эрэдээктэрэ, норуодунай бэйиэт Наталья Харлампьева “бу манна саха тылын туһугар долгуйар дьон мустан олоробут...” диэнтэн саҕалаата. Салгыы кини ЮНЕСКО испииһэгэр саха тыла “сүтэр кутталлаах” тыллар кэккэлэригэр киирэрин, өскөтүн сурунааллар тыллара-өстөрө кэм арыый бэтэрээнэн эбит буолаҕына, хаһыаттар тыллара олус күүскэ “сахатытыллан” ааҕарга уустугурбутун, билиҥҥи сахалыы араадьыйа-тэлэбиидэнньэ тыла-өһө дьүдьэйэн оҕону ийэ тыл кэрэтигэр уһуйар кыаҕыттан тахсыбытын эттэ. Ол кэннэ, “тылы бу курдук “сахатытыыны” ыытыах иннинэ нэһилиэнньэ ону туох дии саныырын билиэх, ыйытыах, чинчийии ыытан көрүөх баара”, “аныгы ыччат киһи тэҥинэн сылдьыан баҕарар буоллаҕына, хайаан да 2-3 омук тылын холкутук баһылыахтаах” диэнинэн түмүктээтэ.
“Сахамедиа” холдинг салайааччытынан соторутааҕыта анаммыт Алексей Чертков лоп курдук 30 сыл анараа өттүгэр бу Бэчээт дьиэтигэр “Молодежь Якутии” хаһыат суруналыыһынан үлэлии кэлбитин санатта. Ол кэннэ, билиҥҥи “Саха сирэ” уонна “Якутия” хаһыаттар холдинг иһигэр боростуой уорган быһыытынан киирбиттэрэ сыыһатын, кинилэр суолталарын-оруолларын улаатыннарар наадатын, ханнык эрэ Петрозаводскайтан кэлэ сылдьар “эспиэрдэр” сахалыы хаһыат дьылаҕатыгар орооһоллоро, ыйаллара-кэрдэллэрэ сыыһатын эттэ. “Сахалыы ресурсаларга, ордук чуолаан “Саха сирэ” хаһыакка, ураты улахан болҕомтобун ууруом, ол миэхэ приоритет буолуоҕа” диэн эрэннэрдэ. “Сахамедиа” генеральнай дириэктэринэн анаммыт А.Чертков этиитин мустубут дьон, ордук чуолаан “Саха сирэ” хаһыат урукку уонна билиҥҥи үлэһиттэрэ, дохсун ытыс тыаһынан эҕэрдэлээн биһирээбиттэрин биллэрдилэр.
“Ситим” бөлөх генеральнай дириэктэрэ Мария Христофорова:
—Алексей Сергеевич сахалыы бэчээт дьылҕатын туһунан кэпсэтиигэ кытта кэлбитэ олус үчүгэй, кини иннинээҕи салалта маннык кэпсэтиилэргэ кыттыбат этэ. Ити этиигин биһиги аһара сэҥээрдибит. Ону таһынан, бырабыыталыстыба хаһыаттарын босхо тарҕатар дьаһалы аан бастакынан эн аһаҕастык утарбыккын биһиги эмиэ үчүгэйдик өйдүүбүт.
Билигин сахалыы хаһыаты-сурунаалы, кинигэни ааҕар дьон, сүрүннээн, тыа улуустарыгар олороллор. Оттон “Арассыыйа почтатыгар” бэчээт бородууксуйатын тарҕатыыга хаһан да улахан болҕомто ууруллубатаҕа. Инньэ гынан, билигин 20-тэн тахса тыһыынча тиражтаах “Кыыммытын”, “Ситим”, о.д.а. таһаарыыларын тарҕатарбыт күн-түүн улахан кыһалҕаҕа кубулуйан иһэр. Почта сыаната тохтообокко үрдүү турар. Мантан антах “Саха сирэ”, “Якутия” хаһыаттар сурутууга тахсар буоллахтарына, “Сахамедиа” салалтатын кытта почта ыытар бэлиитикэтин утары сүбэбитин холбоон киирсиэхпит диэн эрэнэбин.
Төгүрүк остуол резолюциятыгар “Сахалыы бэчээт күнүн олохтуурга” диэн этиини киллэрэр наада. Атын өрөспүүбүлүкэлэргэ эмиэ оннук күннээхтэрин билэбин. Холобур, башкирдарга. “Ситим” бөлөх 15 сыл устата үлэлээн, бар дьоҥҥо туһалааҕын дакаастаан кэллэ. Тоҕо “Бэлэм буол+”, “Хатан” оҕо-ыччат таһаарыыларын ороскуотун төһө эрэ бырыһыанын судаарыстыба толуйуо суохтааҕый? Уопсайынан, сахалыы тылынан тахсар национальнай бэчээт сокуонунан көмүскэллээх буолуохтаах. Тоҕо сырыы аайы биһиги дьылҕабытын ханнык эрэ быстах кэмҥэ олорор биирдиилээн чунуобунньуктар быһаарыахтаахтарый? Сахалыы Бэчээт күнэ баар буолуохтаах, национальнай бэчээт көмүскэллээх буолуохтаах.
Август Егоров”, “Бичик” кинигэ хампаанньатын генеральнай дириэктэрэ:
—Национальнай бэчээт күнэ баар буолуохтаах уонна онно хаһыаттар-сурунааллар эрэ буолбакка, кинигэ бэчээтэ эмиэ хайаан да киириэхтээх.
Валерий Луковцев, “Бичик” хампаанньа сүрүн эрэдээктэрэ:
—Өскөтүн “Бичик” үбүлээһинэ 2015 с. – 30 мөл., 2017 с. 14 мөл. солк. эбит буоллаҕына, 2019 сылга биһиги үбүлээһиммитин икки төгүл сарбыйан 7 мөлүйүөн солк. эрэ гынан эрэллэр. Ол харчыга биһиги 15 эрэ кинигэни бэчээттээн таһаарар кыахтаахпыт. Ол иһигэр, оҕоҕо анаммыта – 4, хотугу норуоттар тылларынан 1 эрэ кинигэ. Ити харчыга онтон ордук бэчээттэнэр кыаҕа суох. Национальнай кинигэ хампаанньатыгар итинник сыһыаны кытта биһиги сөбүлэспэппит.
Оттон чопчу таба суруйууга, “сахатытыыга” сыһыаннаан эттэххэ, СӨ Бырабыыталыстыбатын уурааҕынан бигэргэммит “Сахалыы таба суруйуу тылдьыта” баар. Мин саныахпар, ити боппуруоска хос төннөр туох да кыһалҕа суох. Онто да суох, кинигэни-хаһыаты букатын аахпат көлүөнэ үүнэн тахсан эрэр.
Евдокия Иринцеева-Огдо, “Кэскил” хаһыат эрэдээктэрэ:
—Билигин ким да кими да кыһарыйбат үйэтэ кэллэ. Ол курдук, биһиги учууталларга дуу, төрөппүттэргэ дуу тиийэн “оҕоҕутугар хаһыаты сурутуҥ” диэн тылбытыгар киллэрэр кыахпыт суох буолла. Холобур, Германияҕа бара сылдьан бэрт дьиктини билэн кэллим. Онно оҕо босуобуйатын төрөппүттэргэ анал анкета толорторон эрэ баран биэрэллэр эбит. Анкетаҕа “оҕоҕор кинигэни аахтараҕын, ньиэмэс тылынан ирэ-хоро кэпсэтэҕин дуо?” диэн пууннар бааллар эбит. Ол эбэтэр, төрөппүт оҕотугар төрөөбүт тылынан аахтарар эрэ буоллаҕына босуобуйа көрүллэр. Холобур, биһиги “Бичикпит” оҕоҕо сыһыаннаах кинигэни олус бэркэ аттаран, хомуйан, саҥардан таһаарар диэн бигэ өйдөбүлээхпин. Үчүгэйдик үлэлииллэр. Өскөтүн билиҥҥи оҕо “Кэскил”, “Бэлэм буол+” хаһыаттары аахпат буоллаҕына, кэлин “Кыымы”, “Саха сирин” ааҕар дьону хантан булуохпутуй?
Уопсайынан, дьону-сэргэни, уопсастыбаны ааҕыыга төнүннэрэр туһугар туох эрэ дьаһаллар ылыллыахтарын наада буолла.
Уйбаан Ксенофонтов, “Саха сирэ” хаһыат бэтэрээн суруналыыһа:
—Кырдьык, билигин уустук кэм. Федеральнай киин кыра омуктар тылларын ыгыыта күүһүрэн иһэр. Ааспыт үйэ 60-с сылларын ортотугар оннук быһыы-майгы эмиэ баара. Ол саҕана “Кыым” хаһыаты “Якутияны” кытта холбуу сатаабыттара. Ону биһиги кырдьаҕас суруналыыстарбыт, салалтабыт ССКП Киин Кэмитиэтигэр тиийэ киирсэн тохтоппуттара. Кумааҕы хаһыаттар туруктара күн-түүн ыараан иһэр. “Сахамедиа” урукку салалтата, кырдьыгынан эттэххэ, соччо сөбө суох суолу тутуспута дии саныыбын. Тоҕо хаһыатчыт-суруналыыс үлэтин таһынан интэриниэт-саайка суруйуохтааҕый, видеосюжеттары устуохтааҕый? Хаһыат күүһүрүөхтээх, суолтата үрдүөхтээх, хаһыатчыт суруналыыс хаһыаты оҥоруохтаах, атын тугу эрэ буолбакка. Итини таһынан, хаһыат эрэдээктэрин оруола-суолтата олус түстэ. Тугу да быһаарар кыаҕа суох буолла.
Тыл туһунан эттэххэ, “флешмобтуубут”, “ньюсмейкердыыбыт” эҥин диэн саха тыллара бааллар үһү дуо...
Татьяна Жиркова, “Чуораанчык” хаһыат эрэдээктэрэ:
—Урукку өттүгэр сахалыы хаһыаттар-сурунааллар эрэдээктэрдэрэ бу курдук бары мустан мунньахтаабыппыт да суоҕа. Кырдьык, ааҕааччыны, төрөппүтү кытта үлэҕэ туох эрэ улахан хамсааһын наада буолла.
Тус бэйэм М.Христофорова тэрийбит Национальнай СМИтин ассоциациятыгар киирэрбитин биллэрэбин. Уопсайынан, Национальнай бэчээт департамена дуу, сахалыы периодическай таһаарыылар управлениеларын дуу курдук анал судаарыстыбаннай структура баар буолара уолдьаста.
Бу холобур, биһиги “Колокольчик”, “Чуораанчык” сурунааллары муҥ саатар биир бэчээтинэй лиискэ диэри халыҥатар, улаатыннарар туһунан туруорса сатаабыппыт 5-с сыла буолла. Туох да хамсааһын суох.
Николай Крылов, бэтэрээн суруналыыс:
—“Саха сирэ”, “Якутия” хаһыаттары босхо тарҕатар буолан баран, оҕо хаһыатын-сурунаалын тоҕо төлөбүрдээх сурутарбытын кыайан өйдөөбөппүн. Бэчээт эйгэтигэр өр үлэлээтим. Урут бырабыыталыстыба хаһыатын эрэдээктэрэ -- Обкуом бүрүөтүн чилиэнэ, “Гостелерадио” дириэктэрэ Совмин чилиэнэ буолар этэ. Миниистирдэр хаһыат эрэдээктэригэр приемнайга уочараттаан киирэллэр этэ. Ол билигин ханна баарый?
Кэнники кэмҥэ хаһыат дьайыыта-суолтата олус түстэ...
Кэпсэтиини одоҥ-додоҥ сурукка тистэ Иван Гаврильев.
