Мин иннибэр 30-тун эрэ ааспыт, олох кытаанах тургутуутун этинэн-хаанынан, өйүнэн-санаатынан билбит бэрт дьиппиэн, кытаанах көрүҥнээх эдэр саха киһитэ олорор. Саҥата-иҥэтэ лоп-бааччы, өйдөнүмтүө, тылын олоруута – мааны. Кини кэпсиирин истэ олорон бүдүрүйбүт да көнөр, чөл олоххо төннөр эбит диэн санааҕа кэлэҕин.
Онон бүгүҥҥү кэпсэтэр ыалдьытым – наркоманияны утары реабилитация үлэтин уонна хаайыыттан босхоломмут дьону кытта үлэлэһэр “АЛМАЗ” кэмиэрчэскэйэ суох тэрилтэ салайааччыта Серафим ИВАНОВ.
– Серафим Серафимович, маннык киини тэрийэр санаа хайдах киирбитэй? Бука, бэйэ этинэн-хаанынан билбит эрэ киһи маннык дьыалаҕа ылсар буолуохтаах.
– Эдэр сааспар наркомания курдук куһаҕан дьаллыкка ылларан хаайыыга олоро сылдьыбытым. Оччолорго 27 саастааҕым. Сиэппэр наркотик уктан баран иһэн полицияҕа тутуллан, 2011 сылга РФ ХК 228 ыстатыйатынан хаайыыга түбэспитим. Онно олорон күн аайы кэриэтэ “Айыы тойон таҥара, көмөлөс” диэн үрдүк айыыларбыттан көрдөһөрүм. Онон устунан таҥараны итэҕэйэр буолан барбытым. Кэргэммэр, оҕолорбор төннүөхпүн наһаа баҕарарым. Хаайыыга балтараа сыл олорбутум, онтон “поселениеҕа” сыл аҥаара кэриҥэ олорон баран, 2013 сыллаахха “УДОнан” босхоломмутум.
Хаайыыттан тахсан баран билбитим, миигин кытта тэҥинэн “үлүһүйэ” сылдьыбыт табаарыстарым ким ыалдьан, ким бэйэтигэр тиийинэн олохтон барыталаабыттар этэ. Оччолорго Дьокуускай куорат наркологияҕа дьыспаансырын кылаабынай бырааһынан үлэлии олорбут Петр Тумусов маннык киини арыйан үлэлэтэрбэр өй-санаа укпута, сүбэлээбитэ. Онон киниэхэ сүдү улахан махталлаахпын. Бэйэтэ бырахпыт киһи саамай дьиҥнээх нарколог буолар дии саныыбын. Тоҕо диэтэххэ, киниэхэ бу дьаллыгы абааһы көрүү (ненависть) майгыта үөскүүр.
– Киини хаһааҥҥыттан арыйан үлэлэтэ олороҕун?
– 2015 сыл ыам ыйын 15 күнүттэн Минюстка регистрацияны ааһан үлэлээн саҕалаабыппыт. Аан бастаан мотивация кэбиниэтэ диэни арыйбыппыт. Тэриллэн үлэлиэхпититтэн 80-ча киһиэхэ көмөлөстүбүт.
Биһиэхэ сүрүннээн Ыччат, Дьиэ кэргэн, Үлэлээх буолуу уонна социальнай харыстабыл, Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэлэрэ өйөбүл, көмө буолаллар. Ол курдук, 2016 сыллаахха Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин көмөтүнэн, Кэбээйи улууһун Арыылаах нэһилиэгэр тыа хаһаайыстыбатын реабилитациялыыр коммуната (анималотерапия – кыылынан эмтээһин – С.Б.) диэн ааттаан 100-чэ төбөлөөх, ол иһигэр 50-ча ыанар ынахтаах хотон атыылаһан, дьоннорбут “трудотерапия” хайысханан 6 ый кэриҥэ “үлэнэн эмтэнии” реабилитациятын бараллар. Маннык кииннэри улуустарынан тэрийэн сыыйа-баайа саҕалаан эрэбит. Билигин Бүлүүгэ саҕалаатыбыт. Аны күһүҥҥүттэн улуустарынан сылдьан сэрэтии үлэтин-хамнаһын ыытан саҕалыахпыт.
(Дьокуускайдааҕы наркология киинэ – бастаан манна эмтэниини ааһаллар. Хаҥаластааҕы (Дьокуускай) реабилитациялыыр киин – мэдиссиинэ реабилитацията. “Алмаз” НКО реабилитациялыыр киин – социальнай реабилитация, Ресоциализация – Тыа хаһаайыстыбатын реабилитациялыыр Коммуната (Кэбээйи, Арыылаах бөһүөлэгэ).
– Хайдах дьон эһиэхэ кэлэрий?
– Мэдиссиинэ реабилитациятын ааспыт дьон биһиэхэ социальнай реабилитацияҕа кэлэллэр. Ол эбэтэр, Дьокуускай куоракка баар наркология дьыспаансырыгар уонна чохтоох Хаҥаласка баар реабилитациялыыр кииҥҥэ сытан эмтэниини ааспыт дьон. Кинилэр онно уйулҕа өттүнэн көмөнү ылаллар, өйдөрө-санаалара сааһыланар, күннүгү толорорго үөрэнэллэр. Биһиги эмтээбэппит, дьону үлэнэн эмтээн олоххо иккистээн төнүннэрэбит. Уулуссаттан кэлбит киһини кытта үлэлиир, олоххо төнүннэрэр ыарахан. Биһиэхэ дьон бэйэ-бэйэтиттэн истиһэн кэлэр.
Түгэни туһанан биири этиэхпин баҕарабын, тоҕо диэтэххэ, ону үгүс киһи билбэт. Наркоманнарга, арыгыһыттарга бэриллэр “Вивитрол” диэн укуол баар. Бу укуолу чааһынай тэрилтэлэр устуукатын 25 000 солк. биэрэллэр. Оттон наркология дьыспаансарыгар учуокка турбут дьоҥҥо маннык укуолу босхо биэрэллэр. Ыйга биирдэ сыл устата толору куурус бэриллэр. Оччоҕуна киһи мэйиитигэр бу куһаҕан дьаллыкка баҕарбат өй-санаа үөскүүр.
Кэргэним – сүрүн реабилитологым
– Бэйэҥ хантан төрүттээххиний?
– Кэбээйи Мукучутабын. Онно оскуоланы бүтэрбитим.
– Чугас дьон өйөбүлэ туохтааҕар да күүстээх, истиҥ буоллаҕа?
– Оннук. Кэргэниҥ, төрөппүттэриҥ, бииргэ төрөөбүттэриҥ, чугас аймахтарыҥ. Биһиэхэ, сахаларга, чугас дьонуҥ көмөтө наһаа күүстээх буолар эбит. Ыарахан кэмҥэр эйигин кыһалҕаҕын кытта быраҕан кэбиспэттэр. Нууччаларга оннук буолбатах эбит, бэйэлэрэ бэйэлэригэр хаалан хаалаллар. Билигин биһиги кииммитигэр реабилитацияны ааһар нууччалар бары соҕотохсуйан, олоххо мунан хаалбыт дьон.
– Сүдү өйөбүлүҥ олоҕуҥ аргыһа буоллаҕа.
– Кэргэним Алена Афанасьевна биир дойдулааҕым. Билигин бу тэрилтэбэр юристыыр. Иккиэн биир уулуссаҕа олорбуппут. Оскуолаттан бииргэ сылдьыбыппыт. Мин 10-ска үөрэнэрим, кини оскуоланы биир сыл эрдэ бүтэрбитэ. Эрдэ кыыс оҕоломмуппут. Оскуолаҕа эксээмэн кэмигэр төрөппүттэр оҕолорун кэлэн аһатар-сиэтэр, өйүүр эбит буоллахтарына, миигин Аленам кэлэн аһатан барааччы.
Бу дьаакка ылларан дьаабыланан, кэбилэнэн сылдьан чугас дьоммун-сэргэбин төһөлөөх эрэйдээбитим буолуой? Бэйэм 80 киилэ ыйааһыннаах киһи 50 киилэҕэ тиийэ түһэн, ыстааным сулбуруйа сылдьар буола дьүдэйбитим. Ол кэмҥэ, бука, бэрдэ суох көстүү буолуо. Ама да ааспытын иһин, саныахха ыарахан... Киһи буолан олоххо иккистээн эргиллибиппэр кэргэммэр улахан махталлаахпын. Ону барытын тулуйан, бырастыы гынан кэллэҕэ. Онон кэргэммин наһаа сыаналыыбын, тылынан кыайан этиллибэт махталлаахпын. Эр киһи хаайыыга олорон дьиэ кэргэниттэн, чугас дьонуттан киэр илгилиннэҕинэ, быраҕылыннаҕына отуора алдьанар. Босхолонон олоххо төннүү ыарахан.
Кэбээйи Мукучутугар коммуна
“Спайс” тоҕо солоон ааспыт кэмнэрэ
– Хайдах итинник дьаллыкка ыллараахтаабыккыный?
– Бэйэм көнөпүлэни, анашаны, марихуананы боруобалыыр этим. Өйдүүгүт, 2008-2009 сылларга “Спайс” диэн синтиэтикэ наркотиктар тарҕаммыттарын. Оччолорго маҕаһыыҥҥа көҥүл атыыга бааллара дии. Уулуссаҕа массыынанан көҥүл сүүрдэ сылдьан атыылыыр этилэр. Онно өссө атыынан дьарыктаммыт кыргыттар тутуллубуттара. Ол саҕана наркотик көрүҥэр киллэриллэ илик буолан, босхолоон турардаахтар.
Кэлин наркотик көрүҥэр киллэрэннэр норуоту быыһаатылар. Аны билигин “насвай” диэн баар буолла. Ити – наркотикка бастакы хардыы буолар диэтэхпинэ сыыспатым буолуо. Насвайтан саҕалыыллар, салгыы тымырга укуолунан бэринэллэр, саҕаланнаҕа ол...
Билиҥҥи ыччат табахтаабат, ол оннугар насвай боруобалыыр. Арыгы испэт ол оннугар спайс, анаша курдук наркотиктарынан үлүһүйэр. Кинилэр “арыгыны иһии муода буолбатах, мөлтөх дьон иһэллэр” диэн өйдөбүллээхтэр. Билигин түүҥҥү кулууптарга “кальяннар” баар буоллулар. Бу – дьааттаах сүлүһүҥҥэ “старт” кэриэтэ буоллаҕа. Көрдөххө, ыччат, уол-кыыс бөҕөтө сылдьар.
Билигин “затишье” кэмэ. Ол эрээри ити сыллар төннөн кэлиэхтэрэ диэн сэрэхэдийии баар. Тимир суол кэллэ, сырыы элбээтэҕинэ, уруккутааҕар өссө “крутой” наркотиктар кэлиэхтэрэ. Онон ыччаттарбытын, кэлэр кэскиллэрбитин ити сүлүһүнтэн быыһыыр үлэ-хамнас билиҥҥиттэн судаарыстыба таһымынан, өйөбүлүнэн ыытыллыахтаах дии саныыбын.
– Серафим, соччото суох ыйытыы да буоллар... Наркотикка ылларбыт киһини уобарастыаҥ дуу?
– “Кайф, полная эйфория”... Олох араас өҥүнэн күлүмүрдээн көстөр. Кыһалҕа, быһаарыллыбатах боппуруос диэн суох. Бэйэҕин “супермен” курдук сананаҕын. Наркотик суох буоллаҕына арыгынан санааҕын сайгыыгын, этиҥ-сииниҥ алдьаммытын оһорунаҕын. Наркоман киһи бастаан боруобалыырыгар 30 %, иккистээн – 60 %, үһүстээн боруобалыырыгар – 100 % ылларар. Наркотик арыгытааҕар киһини түргэнник уонна ыараханнык сутуйар. Наркомания билигин тыа сиригэр тарҕанан аҕай эрэр, ону улаханнык билиммэккэ олоробут. “Политика молчания” бара турар.
– Наркотик хайдах тарҕанарый?
– Наркотик биллибэт-көстүбэт “күлүк биисинэс”. “Закладка” диэн ааттаан кистээн аҕалан атыылыыллар. Маннык “закладкалары” наадалаах сирдэргэ үксүн сааһын ситэ илик оҕолорунан уурдараллар. Тоҕо диэтэххэ, кинилэргэ холуобунай эппиэтинэс суох. Манна ким баҕарар ыччата харчы туһугар түбэһиэн сөп.
Үксүн социальнай ситимҥэ баар “Телеграм” нөҥүө кэпсэтэллэр, төлөһөллөр. Онно ханнык сиргэ уурбуттарын хаартыскаҕа түһэрэн ыыталлар. Онон бэйэ-бэйэлэрин билсибэттэр. Олорор дьиэлэргэ подъезд иһигэр хаһыллыбыт сирдэр баар буолаллар, онно угаллар. Аны, подъезд истиэнэтигэр хара маркерынан “ссылка” суруллубут буолар – телеграмм, саайт аадырыстара, rega (наркотик көрүҥүн аата) диэн суруллубут буолар. Билигин Дьокуускай куоракка спайсы тарҕатар 27 интэриниэт маҕаһыына баар.
Аан дойду ыстатыыстыката бигэргэтэринэн, биир наркоман сылга 60 киһини сутуйар.
– Түмүккэ санааҥ.
– Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн саатар биир реабилитациялыыр Киин тутуллан олоххо киирэрэ буоллар. Төһөлөөх наркомания кыһалҕатыгар, дьалыҥар ылларбыт дьон олоххо төннүө этилэрий? Билигин судаарыстыбаттан улахан көмө, өйөбүл суох. Үксэ грант өйөбүлүнэн тэринэн олоробут.
Мин бу эйгэҕэ бүтүн олохпун аныыр санаалаахпын. Киһи бэйэтин этинэн-хаанынан, өйүнэн-санаатынан билбит эрэ буоллаҕына маннык дьон кыһалҕатын чугастык ылынар, өйдүүр. Онон мин кыайбатахпына ким кыайыай?
НАРКОМАНия Сахабыт сиригэр...
“Алмаз” НКО психолога Тамара Петровна Егорова:
– Мин ХИФУ Уйулҕа институтугар балачча кэм үлэлээн, билигин быраактыканан дьарыгыран, “Алмаз” реабилитациялыыр кииҥҥэ үлэлиибин. Мөкү дьаллыкка ылларбыт эдэр дьону хаамтаран күөх окко үктэннэрэр, олох кэрэтин көрдөрөр соруктаах үлэбитин-хамнаспытын ыытабыт.
Классическай “12 хардыы” анал бырагырааманан үлэлиибит. Ол эбэтэр киһи туругун уларытыыга сүрүннээн ресоциализация, уйулҕа, духуобунай өттүнэн реабилитациялааһын хайысханан үлэ ыытыллар. Салгыы бу ыытар үлэбит Сахабыт сиригэр тэнийэрэ сабаҕаланар.
Дьокуускай куораттааҕы наркология дьыспаансырын уонна чохтоох Хаҥаласка баар реабилитациялыыр киини кытта бииргэ үлэлиибит. Наркоманнары кытта үлэҕэ араас ньымалары таһынан сахалыы ньыманы сэҥээрэбит. Ол курдук, Үс куту – туругу чэбдигирдиини сытыытык туттабыт. Салгын куттарын сайыннаран үөрэхтээһиҥҥэ ылсыһан, үлэлэһэн сорохтор үөрэх кыһатыгар устудьуон буолан идэ ылаары сылдьаллар. Чугас дьоннорун, дьиэ-кэргэннэрин кытта ил-эйэҕэ кэлэн ийэ куттара бэттэхтээн, сүргэлэрэ көтөҕүллэр, үөрүүлэрэ үксүүр.
Быраактыка көрдөрөрүнэн, үлэ, хамсыыр-харамай көмөтүнэн наркоман киһини бэттэх аҕалыы, эмтээһин суолталааҕа биллэр. Ол ньыма үлэ терапията диэн ааттанар. Биһиги кииммит реабилитаннары тыа хаһаайыстыбатын үлэтигэр сыһыаран, сүөһү көмөтүнэн бэттэх аҕалтыыр, өйдөрүн-санааларын уларытар. Үлэ терапията киһи өйүн-санаатын уларытарын таһынан, буор кутун буруолатан, чиргил эттиир-хаанныыр, хамсата үөрэтэн доруобуйалара тупсар, бэттэх кэлэллэр.
Наркоманнар олоххо тардыһыылаахтар. Уопсастыба кинилэри ылыныахтаах, өйдүөхтээх дии саныыбыт, ол туһугар үлэлэһэбит. Этэллэрин курдук НАРКОМАНИЯ хайа баҕарар дьиэ-кэргэни урусхаллыан, симэлитиэн сөп. Бу түгэҥҥэ көмөлөһүү, сомоҕолоһуу, өйдөһүү туохтааҕар да наада.
Бэс ыйын 26 күнүгэр наркотигы утары Аан дойдутааҕы күн буолан ааста. Бу күн СӨ Ыччакка уонна дьиэ кэргэн бэлиитикэтигэр министиэристибэ ыыппыт тэрээһинэ буолбута. Хомойуох иһин, нэһилиэнньэ соччо-бачча наркотик “хара дьайа” баарын билбэт быһыылаах, дьон-сэргэ сылдьыыта көҕө суох этэ.
21 үйэ сидьиҥ ыарыыта – наркотик буолла. “Кыым” хаһыат көмөтүнэн кыым саҕаттан саҕыллан наркотигы утары бүтүн норуот турунар кэмэ кэллэ. Наркотик баар арыгыттан ордук Уот Уһутаакылыы саба тибэн норуоту эһэр ыар көрүҥ. Эрдэттэн наркотигы утары үлэ ыытан, кыбыстыбакка-симиттибэккэ үөһээҥҥи былаастарга кыһалҕаны кытаанахтык этинэн, быыһанар суолу тобулуоҕуҥ. Соргулаах дойдубут саргылыырыгар, сүлүһүннээх дьаллыкка ыларбат туһугар Сахабыт сирин салайааччылара бу кыһалҕаҕа, дьаарга болҕомтолорун ууруохтара диэн бүөм эрэллээхпит.
Наркоман ыарыытыгар ылларбыт дьон курус санаалара
Наркотикка ылларбыт, Дьокуускай куоракка олорор, “Алмаз” реабилитациялыыр кииҥҥэ реабилитацияны бара сылдьар дьону кытта кэпсэтиибитин ааҕааччылар болҕомтолоругар таһаарабыт.
Евгений Росляков, 44 саастаах:
– 16 саастаахпар маҥнай көнөпүлэни, онтон анашаны тардан боруобалаабытым. Ол тардарбар киһи “кайф” ылара түргэниттэн арыгытааҕар ордук сөбүлээбитим. Доҕотторбун кытта тардарым. Чугас дьонум билбэттэрэ. Өйдөннөхпүнэ биирдэ дьиэбэр кэлээччибин.
Оччолорго, 90 сылларга, көнөпүлэ, онтон 2000 сылларга спайс көҥүллүк атыыланара, оннооҕор биллэриилэр оптуобус тохтобулларыгар аһаҕастык ыйанан турааччылар. Кэлин спайс сокуонунан бобуллубутун кэннэ, “реагент уонна соль” наркотик көрүҥнэрэ баар буолбуттара. Онон кинилэргэ түргэнник ылларбытым.
Наркотиктаах, сүлүһүннээх табылыаккалары атыылаһаары аптекалартан арахпат буоларым. Ырысыаба суох көҥүл атыыланар буолан, атыылаһарга судургута. Атыылыыр, тарҕатар да туочукалар элбэхтэрэ. Интэриниэт көмөтүнэн бөлөхтөргө тахсарбыт, электроннай харчынан наркотик атыылаһан, “закладка” аадырыһын ылан, онтон булан дуоһуйуу ыларым.
Айылҕаны, тыынар тыыннааҕы (сүөһүлэри) кытта алтыһыы олоҕум сүнньүн көннөрдө. Ыарыһах эбиппин өйдөттө, эмтээтэ. Түгэни туһанан төрөппүттэргэ туһаайан этиэм этэ – оҕолоргутугар болҕомтоҕутун күүскэ ууруҥ, оҕоттон сылайымаҥ, таһырдьа мээнэ ыытымаҥ. Оҕоҕут оччоҕуна өйдүөҕэ эһигини. Оҕоҕутугар туохха анаан харчы биэрэргитин ыйыталаһан билэргититтэн кыбыстымаҥ. Сэрэхтээх буолуу – иэдээнтэн быыһыыр. Уулуссаҕа мээнэ сылдьар оҕолор наркотикка баайыллаллара түргэн (лёгкая добыча). Ордук ким да көрүүтэ-истиитэ суох, тулаайах хаалбыт оҕолорго кутталлаах. Кинилэр ким да өттүттэн болҕомтолоро суох буолан, барыны бары сэҥээрэллэр, интэриэһиргииллэр. Аан бастаан амтаһыйаллар, онтон ыллараллар. Аад айаҕар түһүү саҕаланнаҕа ол...
Оҕону үгүстүк айылҕаҕа сырытыннарыҥ, хамсыыр-харамайы аһына үөрэнниннэр уонна кылаабынайа – чугас дьоннорун, төрөппүттэрин ытыктаатыннар, таптаатыннар. Эти-хааны эрчийэн успуордунан дьарыктаныы туохтааҕар да сүдү эмп эбитин өйдөөтүннэр.
Илья Прокопьев, 35 саастаах:
– Мин олох оҕо сылдьан, баара-суоҕа 12 сааспыттан, боруобалаабытым. Санаабар, улахан киһи буолан көстөөрү улахан саастаах оҕолору үтүктүбүтүм. Маннык күүскэ ылларыам диэн өйбөр да суоҕа. Төрөппүттэрбиттэн кистиирим, албыннаан да биэрэрим. Сүрүннээн “синтетическэйдэри” туттарым.
Манна мин олох атын эйгэни бэйэбэр арыйдым. Коммунаҕа, алааска үлэлии сылдьан сүөһүлэри кытта биир симбиозка киирэрим. Күн аайы араас тургутуулары ааһаҕын. Бэйэбин мөкү санааттан буойунабын, салайынабын, куһаҕан өттүбүн кытта охсуһабын. Үтүө дьыаланан боруостаныыны киллэринэбин. Аныгы, үүнэн эрэр эдэр көлүөнэ ыччат биһиги курдук наркомания хара дьайыгар умсубатыннар. Өйдөөтүннэр – успуорт, үөрэх, үлэ уонна таптал бу орто дойдуга күүстээҕин!
Дмитрий Николаев, 32 саастаах:
– 7 кылааска үөрэнэ сылдьан, 14 сааспыттан, табаарыстарбын кытта олбуорбутугар “тусовкалыы” сылдьан саҕалаабытым. Биллэн турар, аймахтарым, чугас дьонум сөбүлээбэтэхтэрэ. Ол иһин дьиэбиттэн тахсан баран хаалбытым. Ханна түбэһиэх наркопритоннарга хоно сылдьыбытым. Түмүгэр, наркотик сүлүһүнүгэр кытаанахтык, өһүллүбэттик ылларбытым.
Дьокуускайга ордук “Скорость” уонна “Спайс” диэни тутталлар. Биир бэйэм “Скорость” диэни ордорорум. Наркоман хаһан баҕарар туруга түргэнник уларыйыытыгар, “кайфануть” диэҥҥэ баҕарар, атыннык эттэххэ, “көтөҕүн”.
Реабилитациялыыр киин мин тус олохпор олус туһалаата, туһалыы да турар. Ыраах дойдуга сүөһү көрдөрө ыыппыттара өбүгэлэрбин санатта. “Арыылаах” коммунаҕа сылдьан олоххо көрүүм, өйүм-санаам барыта үчүгэй өттүгэр уларыйда. Ыарахан үлэ киһини толкуйдатар, олоҕу сыаналыырга үөрэтэр эбит. “Мин тоҕо маннык дьонтон ураты олохтоохпунуй, тугум иһин миигин таҥара накаастыырый? Үчүгэй өттүгэр уларыйыахпын наада” диэн көрө сылдьар сүөһүлэрбин кытта мэлдьи санаабынан кэпсэтэрим, барахсаттарым, өйдүүр курдук туттаахтыыллар. Сүөһү барахсан эйигин кытта тэҥҥэ санаатын үллэстиэн иһин тыла эрэ суох буоллаҕа. Барахсаттар аанньаллар буоллаҕа. Кимҥэ да көрдөрбөккө, биллэрбэккэ кинилэр туох да кир сыстыбатах арылхай, киэҥ харахтарын көрөн туран хараҕым уута көмүскэм уутунан сүүрэн, ытаан муҥнанарым. Оччоҕо чэпчээбит курдук буоларым. Бу куһаҕан дьаллыктан хайаан да босхолонуохтаахпын, миигин ким даҕаны бу суолга сирдээн киллэрбэтэҕэ, киһи буолар суолга турунуохтаахпын диэн кытаанах санааны ылыммытым.
Билигин олохпун саҥаттан саҕалаатым. Барыта этэҥҥэ, таптыыр кыыстаахпын, үлэлээхпин, миигин өйдүүр дьонноохпун. Ол иһин инним диэки дьулуһабын. Кэнним диэки эргиллэр, төннөр санаа суох. Наркотиктан тутулуктаах ыар олоҕу өстөөхпөр даҕаны баҕарбаппын. Олох киһиэхэ биирдэ бэриллэрин дьэ, дьэҥкэтик өйдөөтүм.
Маннык олох ыараханыгар түбэспит муна-тэнэ сылдьар дьону күөх хонуулаах, сырдык, аламаҕай күннээх олоххо иккистээн төнүннэрэн үктэннэрбитигэр Кииммитигэр, чуолаан салайааччыбытыгар Серафим Ивановка, психологпытыгар Тамара Егороваҕа махтанабын. Чахчы даҕаны киһини киһи гына иитэн таһаарар сир буолар. Онон инникитин даҕаны олох очуругар түбэспит дьоҥҥо “киһи” диэн кэрэ ааты иккистээн иҥэрэн, олох киэҥ аартыгар киллэрэ туруҥ диэн махталы кытта алгыстаах тылбын тиэрдэбин.
Симон Соловьев, 29 саастаах:
– 2008 сылтан, 18 сааспыттан, наркотикка ыллаттарбытым. Ол курдук, сигаретаттан, арыгыттан саҕалаан “травканы” тардар буолбутум. Кэлин наар “спайс, рега, скорость” диэн ааттаах наркотик көрүҥнэрин боруобалыыр буолбутум. Дьоммун кытта кыыһырсарым, сэмэлииллэрин ылымматым, төттөрүтүн аһара кырыктыйарым.
Саха сиригэр ордук “синтетика, скорость, рега” наркотик көрүҥэ тарҕанар. Билигин наркокурьердар бааллар, интэриниэт да ситимэ түргэн.
Манна олорон мин буортулаах дьаллыктан (ПАВ – психоактивное вещество) босхолоннум, кини куһаҕан дьайыытын өйдөөтүм. Ааспыт олохпун анаардым, ийэбин хомоппуппуттан ытыахпар диэри кэмсинэбин. Санаан кэллэхпинэ оҕолуу маккыраччы ытыыбын. Сыыһаларбын өйдөөммүн бэйэбин бэйэм бырастыы гынаахтыыбын. Үлэҕэ уһуйар коммуна көмөтө сүҥкэн эбит диэн бэлиэтиэхпин баҕарабын.
* * *
Дьэ, ити курдук алдьархайынан аарыгырбыт наркотик туругар киирэн, нус-хас олохторун уйгуурдубут уолаттар (реабилитаннар) тус санааларын, этиилэрин бэйэлэрин көҥүллэринэн тистибит.
Саргылаана БАГЫНАНОВА.
