Олохпут тэтимнэнэн дэҥ-оһол үксээтэ, эчэйии элбээтэ. “Кыым” эрэдээксийэтигэр Өрөспүүбүлүкэтээҕи 2 №-дээх балыыһа Травматология отделениетын үрдүк квалификациялаах травматолог-ортопед быраастара Виктор Веревкин уонна Александр Максимов кэлэн, “быһа кэпсэтиигэ” ааҕааччылар ыйытыыларыгар хоруйдаатылар.
“Кыым”: – Виктор Сергеевич, эн травматология отделениетыгар 30 сыл үлэлээбит эбиккин. Онон отделение үлэтин сырдата түспэккин ээ...
В.Веревкин: – Травматология отделениета арыллыбыта үйэ аҥаарыттан орто. 2 №-дээх РБ-Суһал мэдиссиинэ көмө киинин иһинэн Травматология киинигэр киирсэбит. Сэбиэдиссэйбит Степан Тордуин кэнники уонча сылга салайан кэллэ. С.Тордуин отделение сайдыытыгар элбэх сыратын уурбут киһи. Биһиэхэ, сүрүннээн, араас производство саахалыгар, күннээҕи оһолго түбэспит, массыынаҕа, тиэхиньикэҕэ эчэйбит-дэҥнэммит дьон киирэр. Күннэри-түүннэри тохтообокко үлэлиибит. Быраастарбыт санавиациянан өрөспүүбүлүкэ бары муннугар туох оһол-дэҥ тахсар да, онно көтөллөр.
Урут эпэрээссийэ олох аҕыйах этэ, билигин киирээччи 80-90%-на эпэрээссийэлэнэр. Урут 70-чалаах киһини “кырдьаҕас” диэн эпэрээссийэлээбэт этибит. Атаҕын улаханнык тоһуттар да сытара, “пролежень” буолан, устунан тымныйан, эрэйи көрөрө. Билигин, бэл, 90-наах дьону эпэрээссийэлиибит, олоххо төннөрөбүт. Төһөнөн түргэнник көмөнү оҥороҕун да, соччонон көмө ордук дьайыылаах.
Атын сиргэ сылдьан көрдөххө, биһиги атын эрэгийиэннэртэн хаалсыбаппыт, тэҥ таһымнаахпыт. Бэл, чугастыы эрэгийиэнтэн эпэрээссийэлииргэ үөрэнэ кэлэллэр.
Саҥа технологиялар, тэлэмэдиссиинэ киирэн оройуон быраастара уустук түбэлтэҕэ быһаччы тахсан сүбэлэһэ олороллор. Майаҕа, Ньурбаҕа уонна Алдаҥҥа Эчэйии кииннэрэ аһыллыбыттара, олор чугас эргин улуустары көрөллөр. Кыайтарбат түбэлтэҕэ бэйэбит ылабыт.
Сүһүөххэ эндопротез туруорар туспа отделение баар, онно сэбиэдиссэй А.Комиссаров. Итиннэ оройуон балыыһатыттан направлениелаах кэлиэхтэрин наада. Биһиэхэ элбэх хайысхалаах мэдиссиинэ киинэ баар, онно Данил Семенович Кобяков диэн ортопед-быраас приемҥа олорор. Быратыас туруорар наада дуу, суох дуу, кини быһаарар. ОМС да, төлөнөр өҥөлөр да бааллар.
Кыһалҕабыт – чөлүгэр түһэрэр (реабилитация) киин кыалла илигэ. Эчэйбит, оһолломмут дьон биһигиттэн тахсан баран уопсай хирурга дуу, тэрэпиэпкэ дуу көрдөрө сатыыр. Онон итинник киини биһигиттэн чугас, ыарыһаҕы ханна да ыраах таскайдаабат курдук, арыйыахха сөп этэ. Онно анал физкультуранан дьарыктаныы, физиотерапия, кэтээн көрөр уонна эмтээһини салгыы көрөр травматолог-ортопед барыта бииргэ буолара буоллар дэлэ көдьүүстээх буолуо этэ дуо?! Итинник этиини киллэрбиппит ыраатта.
Ыйытыылар
Р.Васильева: – Ааспыт сыл ахсынньытыгар санныбын өлөрбүтүм, ону “растяжение связок” диэбиттэрэ. Билиҥҥээҥҥэ диэри санным сатаан өрө көтөхтөрбөт. Ону хайдах эмтэнэбин?
А.Максимов: – Санныгар “силгэҥ ууммут уонна ол өрө көтөхтөрбөт буоллаҕына, баҕар, силгэ быстыбыт эбэтэр улаханнык эчэйбит буолуон сөп. “Частичное повреждение связок” диэн буолааччы. МРТ эбии оҥорторон, ол түмүгүнэн чопчу эмтээһини аныыр наада.
Ыйытыы: – Мин бэрбээкэйим уҥуоҕа тостубута. Билигин иһэр (отек). Варикоз үөскүөн сөп дуо?
А.М: – Итиннэ маннык. Эчэйбит киһи эпэрээссийэлэнэн баран гиипсэҕэ сылдьар. Ол кэмигэр быччыҥнара кыайан үлэлээбэт, ол туһуттан тымыр кылаапаннара кыайан хааны хачайдаабат буолан, хаан эргиирэ бытаарар. Онтон хаан турар, иһэр-хайыыр (отекает). Оннук буолбатын диэн, быраас эйиэхэ эмп анаабыт буолуохтаах. Ыйыыны-кэрдиини үчүгэйдик толорбут буоллаххына, иһэрэ сотору ааһыахтаах. Варикоз урут суох буоллаҕына, эдэр киһиэхэ үөскүүр куттала кыра.
Ыйытыы: – Мин тохсунньуга хомурҕаным уҥуоҕа (ключица) тостубутун эпэрээссийэлээбиттэрэ. Билиҥҥэ диэри илиим тарбахтара, ытыһым иһэр (отекает), айылҕа уларыйыытын билэбин. Тоҕо ааһан быстыбатый?
А.М: – Хомурҕан эпэрээссийэтин кэннэ киһи илиитэ гиипсэлэнэр уонна ол балаһыанньанан сылдьыахтаах, хамнатыа суохтаах. Гиипсэлээх 1 ыйтан 1,5-2 ыйга диэри сылдьаҕын. Ол кэнниттэн илиини эрчийэн, эмтиир физкультуранан дьарыктанан, быччыҥнарын сайыннаран, хаанын эргиирин түргэтэттэҕинэ, ол иһэрэ ааһыахтаах. Ол эрэн саастаах киһиэхэ чөлүгэр түһэрии кэмэ уһаан биэрэр. Хас биирдии эчэйии, тостуу туох да содула суох ааһан хаалбат. Тостуу кэнниттэн үгүс дьон айылҕа уларыйыытын билэр буолаллар, ордук саастаах өттө.
Ыйытыы: – Мин атахпын тоһуппутум, аһаҕас тостуу этэ. Хас да ый гиипсэлээх сылдьыбытым, билигин атаҕым мэлдьи иһэр, ыалдьар. Ону хайыыбын?
А.М: – Аһаҕас тостуу – бу ыарахан эчэйии. Манна уҥуох эрэ тостубат, киһи этэ, тириитэ, тымыра, ньиэрбэтэ, быччыҥа – барыта алдьанар-кээһэнэр, онно эбии импиэксийэ киирэн эрэйдиэн сөп. Ол өр эмтэнэр, эмтииргэ туспа ньымалаах. Содула өр сылдьар. Биир сылтан ордук иһиэ, ыалдьыа. Бу – оһон хаалар судургу тостуу буолбатах. Оттон олох ааспат буоллаҕына, ону көрдөрөр наада.
Ыйытыы: – Атахпын тоһуппутум иһэн хаалар, хайдах бэйэ көмөлөһүөн сөбүй?
А.М: – Сытан баран атаххын бэйэҕинээҕэр үрдүк сиргэ уураҕын. Сарсыарда эластичнай биинтэнэн эрийиэххин сөп. Биинтэни ыга тардыбакка, таарыйар таарыйбат курдук эрийиллэр. Эбэтэр эластичнай чулкуну кэтиэххэ сөп. Хааны убатар тымыр эмтэрин анаттаран иһэр наада. Киэһэ диэки атаҕы ноҕуруускаланыа суохтаах, утуйарга атах үөһээ буолуохтаах.
Ыйытыы: – Аһыы олордохпуна, дьааһыйдахпына, сыҥааҕым тахсан хаалар. Хайдах эрэ гыннахпына, төттөрү киирэр. Хайдах гынабын?
А.М: – Итинник кыһалҕаны стоматологтар уонна «челюстно-лицевой» хирурдар көрөллөр, аата – “привычный вывих нижней челюсти”. Эрэнгиэннээн быһаарыахтара, хондропротектордары аныахтара, бэйэҥ хонтуруоллана сылдьарыҥ наада.
Иванова: – Икки тарбаҕым үчүгэйдик хамнаабат буолбута икки сыл буолла. Ону поликлиникаҕа көрдөрбүппүн “ньиэрбэтин баттаабыт, эпэрээссийэ наада” диэбиттэрэ.
А.М: – Эн ону неврологка көрдөрөрүҥ наада. ЭНЛГ диэни барыахтааххын, онно ньиэрбэҕин ханан баттыырын көрүөхтэрэ, быһаарыахтара.
Ыйытыы: – Сорох дьон уҥуоҕа тостумтуо буолар, тоҕо? Эр дьон хас сааһыттан уҥуоҕа тостумтуо буоларый?
В.Веревкин: – Киһи сааһыран истэҕин аайы уҥуоҕа кэбириир. Билим этэринэн, “остеопороз” саҕаланар. Остеопороһунан эр киһититтэн-дьахтарыттан тутулуга суох ыалдьаллар. Дьахтар менструация тохтообут кэмиттэн – 50-55 сааһыттан, эр киһи 55-60 сааһыттан уҥуоҕуттан кальций суураллан барар. Киһи мэлдьи хамнана сылдьан, сэрээккэлээн, аһылыгын көрүнэн, таһырдьа салгыҥҥа сылдьан, остеопороз саҕаланыытын тэйитэн биэриэн сөп. Өйдүүр наада: хамнаммат дьон ордук остеопорозка ыллараллар. Таайан көрбөт курдук, биһиэхэ Мединститукка Виктор Епанов салайар “Остеопороз лабабаратыарыйата” баар. Онно денцитометрия чинчийиитин оҥороллор, киһиэхэ остеопороз төһө саҕаламмытын быһааран, сүбэ-ама биэрэллэр, эмп аныыллар. Уҥуох тостуутун эмтэнэрдээҕэр остеопороз туох содуллааҕын эрдэттэн билэн, киһи бэйэтин көрүнэ сылдьара ордук.
Егор Р: – Тарбах тостубут буоллаҕына, быччыҥа толору үлэлиэ дуо?
В.В: – Тарбах уҥуоҕа тостубутун быраас сөпкө туппут, миэстэтигэр “туруорбут” буоллаҕына, тарбах 100% чөлүгэр түһэр. Киһи онно улаханнык санааргыыра суох. Туох эрэ мэһэйдиир буоллаҕына, дьэ, хирурга, травматолог-бырааска көрдөрөр наада.
Анна: – Аҕабыт кулгааҕын кэннинэн улахан эчэйии ылбыта. Кэлин онтон сылтаан икки хараҕа көрбөт буолла, ыарыыта бэргээтэ. Ону ханна көрдөрүөн сөбүй?
В.В: – Киһи төбөтүгэр олоххо, доруобуйаҕа саамай элбэх суолталаах туочукалар бааллар. Төбө эчэйиитин ылбыт буоллаҕына, ону вестибулярнай аппарааты быһаарар лор-хирурга, сирэй-сыҥаах (челюстно-лицевой) бырааһыгар көрдөрөр наада. Салгыы хайдах эмтиири, ханнык исписэлиискэ көрдөрөрү кинилэр быһаарыахтара.
Николаева: – Мин оҕо сылдьан, охтон түһэн копчигым уҥуоҕун өлөрбүтүм. Хас эмэ күн ыалдьыбыта. Кэлин ыалдьыбат этэ. Бу күһүн атахпын тоҥорбуппар ыалдьар буолла. Оҕо сылдьан эчэппиппин кытта сибээстээх буолуон сөп дуо?
В.В: – Сибээстээх буолуон сөп. Баҕар, тоһутан баран, ааһан хаалбыта буолуо. Ону хайаан да травматологка тиийэн эрэнгиэннэтэн көрдөрөр наада. Ыалдьар буоллаҕына, анальгетиктаах чүмэчилэри уктар сөп. Хас саастааҕыҥ, оҕоломмутуҥ-оҕоломмотоҕуҥ эмиэ оруоллаах. Токуруйбут копчик оҕолонорго улаханнык мэһэйдиир. Онон, баҕар, атын да буолуон сөп. Быһата, бырааска көрдөрөр наада.
Бүлүүттэн: – Былырыын быраатым атаҕын тоһуппута. Аһаҕас тостуу этэ. Онно Илизаров аппараатын кэтэрдибиттэрэ. Ол эрээри, улууска хируру атын быраас солбуйан олорор буолан, ол тэрили сатаан тардыбатахтар. Онон “сымыйа сүһүөх” (“ложный сустав”) үөскээн манна кэлэн иккистээн эпэрээссийэлэннэ. Билигин нэһиилэ хаамар. Кини этэринэн, улуустартан кэлэн иккиһин эпэрээссийэлэнээччи үгүс эбит. Улуустар хирурунан хааччыллыылара, олор бэлэмнэрэ, квалификациялара мөлтөх дуу, тугуй?
В.В: – Итинник кыһалҕа баар буолуон сөп. Хоту оройуоннарга быраас тиийбэт, онон омук быраастарын ыыталлар. Олор ыарыһахтарын биһиэхэ ыытааччылар. Бүлүү сүнньүнээҕи улуустарга, Ньурбаҕа Эчэйии киинэ тэриллибитэ. Онно үчүгэй бэлэмнээх травматологтар үлэлииллэр.
Аппараат кэттэххэ, ол эмтиир диэн буолбат, тэрили мэлдьи тарда, эрийэ, кэтээн көрүнэ сылдьыахтааххын. Баҕар, быраас эппитин киһи бэйэтэ өйдөөбөтөх буолуон сөп. Тоҕо диэтэххэ, биһиги ыарыһахтары үөрэтэн баран, күлүүһү бэйэлэригэр биэрэбит, эрийэн биэрээриҥ диэн. Бачча хонук буолан баран кэлээриҥ, эрэнгиэнниэхпит диибит. Ол кэннэ эмиэ көннөрөн, тутан-хабан бэриллэр. Баччаҕа диэри икки балтыһахтаах, төһө эрэ кэминэн биир балтыһахтаах сылдьыахтааххыт, онтон баччаҕа тайахтанаҕын диэн кытта сүбэлиибит. Онтон аппарааты көннөрү иилинэн баран сырыттахха, уҥуох икки ардыгар сымыйа сүһүөх (“ложный сустав”) үөскүүрэ баар.
“Кыым”: – Александр Степанович, кэлиҥҥи кэмҥэ ханнык эчэйии элбээтэ?
А.Максимов: – Олох сайдан, массыыналар түргэтээн, дьиэлэр үрдээн, тиэхиньикэ сайдан, эчэйии көрүҥэ эмиэ уларыйда. Уустук эчэйии элбээтэ. Ис уорганнара (быар-бүөр) хайдыылаах, төбө хайдыылаах, илиитэ-атаҕа туох да үгүс сиринэн тостуулаах дьон киирэрэ элбээн иһэр. Тутуу үлэһиттэрэ үөһэттэн сууллан түһэллэрэ баар.
В.Веревкин: – Урут матасыыкылынан чааска 40-60 км. туттахха, тыый, туох ааттаах түргэний диир буоларбыт. Билиҥҥи дьон букатын 120-150, 200 км. диэри быччатыы! Сороҕор ону кыайан туппакка саахалланнахтара ол. Барыта туох да уустук эчэйии... Онон бар дьоммутун сэрэхтээх буолуҥ, иннигитин-кэннигитин көрүнэ сылдьыҥ, тиэтэйимэҥ-саарайымаҥ, куттала суох буолуу быраабылатын булгуччу тутуһуҥ диибит. Эмтиирдээҕэр сэрэппит быдан чэпчэки!
“Кыым”: Эмчиттэрбитигэр сүбэҕит-амаҕыт иһин ааҕааччылар ааттарыттан улахан махталбытын тиэрдэбит!
Нина ГЕРАСИМОВА.
