Элбэх киһини кыыллыы өлөрбүт Влад III Цепеш диэн Валахия (билиҥҥитиэ Румыния) кинээһин туһунан истибит буолуохтааххыт. Кини хаҕыс сидьиҥ быһыытын-майгытын туһунан номохторго-үһүйээннэргэ хаалбыт. Ол кэпсээннэргэ олоҕуран, Ирландия суруйааччыта Брэм Стокер “Дракула” диэн арамааны суруйбута. Ити кэннэ, Румынияны билиҥҥэ диэри “вампир” диэн тылы кытары ситимнээн өйдүүллэр.
Истэргэ-ааҕарга даҕаны киһи этэ күүрэр. Оттон бу дойдуга саха кыыһа Прасковья Бочкарева үөрэнэ барбыт эбит. Киниттэн Румыния туһунан сонун ыйыталастыбыт.
-- Уус Алдан Курбуһаҕыттан силистээх-мутуктаах киһибин. Онно оскуоланы бүтэрэн баран, Норуоттар тылларын уонна култуураларын институтугар ХИФУга үөрэнэ киирбитим.
-- Румынияҕа хайдах тиийэн хааллыҥ? Оннук судургу эбит дуо?
-- Университекка баар “Управление международных связей” биллэрии таһаарбыт этэ: “Румыния Үөрэҕин министиэристибэтэ устудьуоннарга истипиэндьийэ көрөр” диэн. Үөрэхпин бүтэрэрим чугаһаабыт киһи, ол иһитиннэриини сэҥээрэ аахпытым. Төхтөрүйэн кэлэрбэр, докумуоннарбын сааһыланан, резюме сурунан Румыния университетыгар магистратураҕа туттарсан, холонон көрөргө санаммытым. Румынияҕа хайа да баар, муора да баар. Ол да буоллар, үллэ кэпсэнэр, хардыы аайы эрэкэлээмэлэнэр дойду быһыытынан биллибэт дии, туристар даҕаны соччо сылдьыбат сирдэрэ курдук истэрим. Туох дьоно онно олороруй, хайдах сир эбитий диэн интэриэһиргээбитим. Туттарбыт докумуоннарбын Москубатааҕы Румыния посольствотыгар утаарбыттара. Бэс ыйыгар “эйигин таллыбыт” диэн сурук ыыппыттара. Аны Руминия Яссы эбэтэр Брашев куораттарын университеттарыттан биирдэстэрин талыахтааҕым. Толкуйдуу түһэн баран, Яссы куораты талбытым. От ыйыгар чахчы киирбитим туһунан туоһу биллэриини туппутум. Ол кэннэ визабын бэлэмнээн, алтынньыга Дьобуруопалаабытым. Онон Румынияҕа кэлбитим, үөрэхпин саҕалаабытым наһаа ыраата илик.
-- Туох идэтигэр үөрэнэ сылдьаҕыный?
-- Психолог идэтигэр үөрэнэ сылдьабын. Маннааҕы ирдэбил: 1 сыл румын тылын үөрэтии, ол кэннэ 2 сыл – магистратура. Билигин күн ахсын румыннар тылларын үөрэтэбин. Бэйэбин кыра оҕо курдук санана сылдьабын (күлэр), күн аайы саҥаттан саҥаны билэбин-көрөбүн. Румыннар тыллара – португальскай, итальянскай, французскай тыллар холбоһуктарыттан үөскээбит. Элбэх латыын да тыла баар. Нуучча тылыгар кыратык майгыннатабын, онно “тайанан” үөрэнэбин.
-- Дьонун-сэргэтин кытта син билистэҕиҥ. Венгр омуктары кытары сыһыаннара соччото суох диэн истэрим.
-- Румыннары “субу манныктар-оннуктар” диэн этэр кыаҕым суох, эйэҕэстэр диэн саныы сылдьабын. Кэлин өссө билэн-көрөн иһиэҕим. Румыния Дьобуруопа сойууһугар киирэр буолан, олохтоохтор сири-дойдуну кэрийэллэр. Ыччат аангылыйа тылын бэркэ билэр, сааһырбыт эрэ дьон билбэттэр. Сахалар тустарынан төрүт истибэтэхтэр, “хантан сылдьаҕын?” диэтэхтэринэ, уһуннук быһаарыахпын, хаартаҕа ыйан-кэрдэн өйдөтүөхпүн наада. Маҥнай көрөөт, дьоппуон, кытай, син чугаһатан казах эбэтэр монгуол дииллэр. Арай “Сибиир” диэн эттэхпинэ, син удумаҕалатан өйдүүллэр, “ээ, тымныы сиртэн кэлбиккин” диэн билэллэр.
Олохтоох венгрдэри кытары айах атан кэпсэтэ иликпин. Сир-уот былдьаһыгыттан уонна тылларыттан сылтаан мөккүөр үөскээбит диэн истэбин. Ол оннугар Венгрияттан сылдьар, Румынияҕа улааппыт уол баар, кинилиин билсэбин. Хаҕыс сыһыаннаахтар диэбэт, этэҥҥэ сылдьар.
-- Куораттара дьэндэйэн, тупсаҕай дуу?
-- Яссы куорат Румынияҕа улахан сирдээҕинэн-уоттааҕынан иккис миэстэҕэ турар дииллэр. 400 000-чэкэ киһилээх. Хас да университет баар, араас муннуктан устудьуоннар хаамсаллар. Дэлэҕэ, “устудьуоннар куораттара” диэн ааттыахтара дуо. Иордания, Израиль, Армения, Туркменистан оҕолоро бааллар, кинилэри кытта нууччалыы алтыһабын. Оттон Италияттан, Францияттан сылдьар оҕолордуун аангылыйалыы.
Румыния олус элбэх таҥара дьиэлэрдээҕинэн биллэр. Чахчы, оннук эбит. Хардыы аайы кэриэтэ -- таҥара дьиэлэрэ. Итэҕэллэрэ – православнай. Биири бэркиһээтим – итэҕэллэрэ күүстээх омук эбит. Кыралыын-улаханныын таҥара дьиэтинэн ааһан иһэн, кириэс охсунан ааһаллар. Ханнык да куоракка итинник хартыынаны көрбөтөҕүм. Куораттара тупсаҕай, аныгылыы истииллээх тутуу баһаам. Аан дойду иккис сэриитин кэнниттэн Сэбиэскэй Сойуус улахан сабыдыаллаабыт эбит дии санаатым. Ол кэмтэн ордон хаалбыт сиэрэй дьиэлэр бааллар. Румынияҕа дьиэлэрэ 6-7 этээстэн үрдүгэ суох. Таһырдьа хаамтахха, килиэп сыта кэлээччи, дьиэлэригэр килиэп астаналларын сатыыр омуктар эбит. Ас тиэмэтигэр киирбиччэ, аһылыктара нуучча куукунатын кытары атылыы курдук дии санаатым. Ол иһин аспар эрэйи көрбөккө сылдьабын. Бурдук аһын, хортуосканы уонна үүт аһылыктары сөбүлээн сииллэр. Сибиинньэ этин сыаната чэпчэки, ынах этэ ыарахан.
-- Румынияҕа 3 сылы быһа олорор эбиккин. Хантан харчыланаҕыный?
-- Ый аайы 6000 сол. истипиэндьийэ ылабын. Онтон 500 солк. уопсайбар барар. Киһи үөрэх кэннэ үлэ булуон сөп. Манна билэр устудьуоннарым тылларын эрчийэ таарыйа кафеҕа, эрэстэрээҥҥэ эҥин үлэлииллэр. Мин даҕаны сылдьа түһэн баран, кэлин үлэ булан харчылаһыаҕым дии саныыбын. Бакаа харчыбар ыктара иликпин.
-- Саха тылын үөрэтэр институту бүтэрдим диэбитиҥ. Ол аата саха тылын уонна литэрэтиирэтин учуутала буолуохтаах эбиккин дии. Бу идэҕинэн үлэлиэҥ дуо?
-- Саха тылын, литэрэтиирэтин уонна аангылыйа тылын учууталынан үлэлиэхтээхпин. Румынияҕа уопут ыла, сири-дойдуну көрө, тылы үөрэтэ кэллим. Эдэр сылдьан туох баар кыаҕы туһанан иһиэххэ наада. Университекка үөрэнэр сылларбар Норвегияҕа -- аангылыйа тылын, Кытайга кытай тылын үөрэтэн кэлбитим. Омук тылын үөрэтэр олус үчүгэй. Румыния кэнниттэн дойдубар төннөн, учууталлыыр баҕа санаалаахпын. Бу билиим онно туһалыа диэн эрэллээхпин.
-- Дойдугун аҕынныҥ дуо? Ыйытар эрдэ дуу?
-- Кэлбитим соччо ыраата илик эрээри, син биир ахтабын-саныыбын. Манна сэтинньи бүтүүтэ, ахсынньыга эрэ хаар түһэр диэни истибитим. Хаар суох буолан, тоҥуу хаарбын суохтаан эрэбин...
-- Паша, этэҥҥэ сырыт! Элбэҕи билэн-көрөн, уопут ылан, дойдугар кэлэн таһаарыылаахтык үлэлээр.
***
Прасковьялыын сахалыы кэпсэттибит. Эппитин курдук, сахалыы ыраастык саҥарарын үрдүнэн, нууччалыы, аангылыйалыы, кытайдыы билэр. Аны билигин румыыннар тылларын үөрэтэ сылдьар. Биһиги хаһыаппытыгар төрөөбүт тылларын билэр, дойдуларыгар төннөн үлэлиир баҕалаах ыччат ыалдьыттыырыттан үөрэбит эрэ. Кыыс Румынияҕа тиийбитэ, кырдьык, соччо ырааппатах. Онон, түптээн олоро түспүтүн кэннэ, өссө даҕаны саҥа сонуннары, бэлиэтээһиннэри күүтэбит.
Ыспыраапка:
Румыния – Дьобуруопа соҕуруулуу-илиҥҥи өттүгэр сытар судаарыстыба. Уопсай нэһилиэнньэтэ – 19 426 550 киһи. Сирин-уотун иэнэ – 238 391 км2. Киин куората – Бухарест, сүрүн тыла – румынныы. Нэһилиэнньэ 87%-на православнай итэҕэлгэ сүгүрүйэр. Румыния унитарнай судаарыстыба уонна бэрэсидьиэн-парламент өрөспүүбүлүкэтэ. Билиҥҥи бэрэсидьиэннэрэ – Клаус Йоханнис. Румыния судаарыстыбата Украина, Молдавия, Венгрия, Сербия, Болгария курдук дойдулары кытары кыраныыссалаһар.
