Cэтинньи 23 күнүгэр, “Ситим” медиа-бөлөх генеральнай дириэктэрэ, Ил Түмэн норуодунай дьокутаата Мария Христофорова көҕүлээһининэн, “Чөл олохтоох Дьокуускай” төгүрүк остуол буолла.
Төгүрүк остуолга Роспотребнадзортан, Ис дьыала министиэристибэтиттэн, киин куорат дьаһалтатыттан, “Трезвая Якутия” уопсастыбаннай хамсааһынтан уо.д.а. салайааччылар, дьокутааттар, бэрэстэбиитэллэр, уопсастыбанньыктар кэлэн кытыннылар. ХХI үйэни атыйахтаах уулуу аймыы турар кыһалҕаттан куорат олохтоохторо да туора туран хаалбатылар.
Кэлиҥҥи сылларга арыгыны атыылааһыны утары кырдьык-сымыйа аҥаардаах сокуоннар син ылыллаллар эрээри, онно харда быһыытынан уора-көстө атыылыыр маҕаһыыннар, “туочукалар” тэҥҥэ үүнэн-сайдан иһэллэр. Ону, бука, ким да мэлдьэһэр кыаҕа суоҕа да буолуо. Баар суол. Сорох “лже-кафелар” күнү күннүктээн, ол эбэтэр 24 чааһы быһа, “на вынос” диэн ааттаан итирдэр-иирдэр утахтары атыылыыллар. Аны “туочукалар” аһыллан, туох да буолбатаҕын курдук, аттыларыгар оҕо-уруу, үөрэх тэрилтэлэрэ баалларыгар кытыылара да кыһыйбакка эргинэн элэҥнэтэ, үбү үрүлүтэ олороллор. Үрдүттэн саба быраҕан “олору барыларын сабан кэбиһиэххэ!” эбэтэр “көҥүллэнэр чааһыгар эрэ атыылаатыннар!” диэххит да, маннык маҕаһыыннары, арыгы эрэ атыылыыллар арыллыбыт “лже-кафелары” тыыннарын ыгар, тымырдарын баттыыр ылбычча кыайтарбат. Суут-сокуон моһоллоро, хоруупсуйа, арыгыны эргинэн халыҥ харчыламмыт дьон атыылаһан ылбыт “лоббилара” элбэхтэр. Арыгылааһыны утары охсуһуу ханнык да таһымынан, Госдуматтан саҕалаан нэһилиэк мунньаҕар диэри, барбытын иһин, арыгыһыттар “бырааптарын” туруулаһар дьокутааттар син биир күөрэйэн тахса тураллар. Быһата, арыгынан эргинээччилэр лоббилара күүстээх. Кыһалҕата онно сытар. Онон бу омсолоох көстүүнү хайа өттүттэн табыгастаахтык киирэн тохтотор суолу тобулуу – төгүрүк остуол сүрүн сыала буолла.
Элбэх санаа этилиннэ. Мөккүөр да тахсан ылла. Арыгынан эргинэр “туочукалары”, “лже-кафелары” хайдах суох оҥоруохха, сабыахха сөбүй? Ол туһунан кылгас-кылгастык.
22 эбийиэккэ үҥсүү киирдэ
СӨ Федеральнай сулууспатын санитардыы надзорга, лиссиэнсийэҕэ уонна регистрацияҕа салаатын начаалынньыгын солбуйааччы Ольга Васильева куоракка атыыланар арыгы ирдэбилгэ төһө эппиэттэһэрин, бэрэбиэркэ хайдах уонна төһө ыытылларын кэпсээтэ.
Чопчу бу сылы ылан көрөр эбит буоллахха, “лже-кафеларга”, эрэстэрээннэргэ, дьон аһыыр уопсастыбаннай сирдэригэр бэрт элбэх киһиттэн үҥсүү киирбит. Аҥаардас олохтоохтортон эрэ буолбакка, куорат дьаһалтатыттан, борокуратуураттан эмиэ. Уопсайа 22 эбийиэги бэрэбиэркэлээбиттэр. Олорго барыларыгар да кэриэтэ пиибэни атыылыыллар эбит. Аны туран, туох да систиэмэтэ суох быстах-остох аһыллан үлэлиир, харчы киллэрэр эрэ кыһалҕалаах буоланнар, үгүс “кафелар” санитарнай ирдэбилгэ эппиэттээбэттэр. Ол курдук, 22 эбийиэктэн 5-һэ туох да кэпсэтиитэ суох сабыллыбыт. Олор харчынан ыстарааптаммыттар. Ол эрээри анарааҥҥылар эмиэ отунан-маһынан оҥоһуллубатах дьон буолан биэрбиттэр, бэрт кылгас кэм иһигэр “баастарын оһоруна” охсон баран, күн бүгүн номнуо 4-дэ тиллэн үлэлии турар.
“Саҥа аһыллан үлэҕэ киирэн эрэр “лже-кафены” бэрэбиэркэлээбитэ буолан, “ол-бу ирдэбилгэ эппиэттээбэт” диэн баран саптаран кэбиһиэххэ сөп дуо?” диэн ыйытыыга, “былааннаммыт бэрэбиэркэ эбийиэк 3 сыл үлэлээбитин эрэ кэннэ биирдэ оҥоһуллар. Арай, дьонтон, борокуратуураттан үҥсүү киирдэҕинэ эрэ, бэрэбиэркэлиэхпитин сөп” диэн хоруйдаата Роспотребнадзор бэрэстэбиитэлэ.
“Точка” алкобар (арыгы бара) иккиһин аһыллан эрэр
ИДьМ учаастактааҕы полиция отделын начаалынньыгын э.т. Игорь Ефремов холобурга чопчу Губиннааҕы уокуругу ылан көрдө. Аҥаардас бу биир уокурукка хас да кафе, бар, аһыыр сир баар эбит. Губин аатынан уулусса 35/1 А аадырыһыгар “Точка” диэн алкобар үлэлиир. Эбийиэк хаһаайына тутууну урбаанньыт Анна Юшкевичка куортамҥа биэрбит. Онно Юшкевич бар аһан үлэлэтэр. Холобур, ону “эбийиэк чопчу бэйэтин сыалынан туттуллубат” диэн ыстатыйанан олуйуохха сөп эбит.
Манна сыһыаран эттэххэ, урбаанньыт Юшкевич аны Халтурин уулуссатыгар дьон олорор дьиэтин олбуоругар эмиэ маннык “аһыыр сири” арыйан эрэр үһү. Ону эмиэ “пиибэ бара буолуо” диэн сэрэйиэххэ эрэ сөп. Докумуоҥҥа сурулларынан, “общепит” дэммит. Өскөтүн тэхиньиичэскэй тутууга аһыыр сир оҥорор буоллахтарына, олохтоохтору кытта уопсастыбаннай дьүүллэһии буолуохтаах эбит. Олохтоохтор ол дьүүллэһии буоларын букатын да билбэккэ хаалбыттар, ханнык эрэ икки дьахтар туораттан кэлэн “бу дьиэҕэ олоробут, утарбаппыт” диэн быһааран кэбиспиттэр. Харчыга хараҥарбыт киһи аппатыытын туох кыайыай? Ама, үбү киллэрбэт “общепиты” иккис сиригэр арыйыа дуо?! Бу “Точка” аһыллыбатын туһугар дьиэ олохтоохторо илии баттааннар, төһө кыахтара тиийэринэн утарса сатыыллар.
“Бодливай козаны” сабарга!
Ил Түмэн норуодунай дьокутаата, Москуба куоракка федеральнай мунньах бастайааннай бэрэстэбиитэлэ Михаил Эверстов кэлэн өйөөтө. Маннык аһаҕас кэпсэтиилэри көҕүлээн тэрийэр, салайааччылары, уопсастыбанньыктары бииргэ түмэр салайааччыга, дьокутаакка Мария Христофороваҕа махтанна. Уопсастыбанньыктар этиилэрин, туох үлэни ыытар, хайа өттүттэн суолу тобулар ордугун бэркэ сэргии-сэҥээрэ иһиттэ. Сирэй көрсөн кэккэ үлэни ыытыһыах, наада буоллаҕына тэҥҥэ сүүрсэн-көрсөн кэпсэтиһиэх буолан эрэннэрдэ. Түмүгэр ыччат мустар, арыгылыыр сирин – “Бодливай коза” эрэстэрээн-бары туруорсан букатын саптарарга” диэн оруннаах этиини киллэрдэ.
“Оннук курдук...”
Урбаан, атыы-эргиэн уонна туризм министиэристибэтин Арыгы ырыынагын бэрээдэк-тээһиҥҥэ отделын начаалынньыга Василий Григорьев “арыгы атыытын букатын бобон эрэ кэбистэххэ бу кыһалҕа кыаллыан сөп” диэн санаатын үллэһиннэ. Арыгыны атыылыы олорор пиибэ бардарын, “лже-кафелары”, “туочукалары” “эһиги үлэлээмэҥ, бүтүҥ, киэр буолуҥ, сабабыт!” диэн малтаччы этэн кэбиһэр сокуонунан хайдах да кыаллыбат суол эбит.
Василий Петрович этэр тылын уһуннук истэн баран, киһи санаата самнар. Айаҕалыы сатаан, “оччотугар “Якутия” ФАПК төһөнөн элбэх арыгыны оҥорон таһаарар да, соччонон эрэгийиэҥҥэ үчүгэй буолар дуо?” диэн ыйытык кытта киирдэ. Хоруйа – “биир өттүнэн көрдөххө, оннук курдук...” диэн буолла.
Харса суох “ырычаахтаһан” саптарыах
Николай Габайдулин, куорат дьаһалтатын административнай хамыыһыйатын бэрэстэбиитэлэ, арыгыны атыылыыр “туочукалар”, “лже-кафелар” үлэлэрин тохтотуон сөптөөх биир суол албаһы эттэ. Ол эбэтэр, бу “кафелаах” дьон сылайыахтарыгар диэри ону-маны була сатыы-сатыы хасыһыахха, харса суох ыстараап түһэрэн иһиэххэ наада үһү. Холобур, була сатаабыт киһи туох баҕарар бытархайы булан иҥниэн сөп эбит. Ол курдук, сокуон быһыытынан, дьон аһыыр уопсастыбаннай сиригэр хайаан да туһааннаах остуол, устуул, илии суунар, тахсан киирэр сир уо.д.а. баар буолуохтаах. Оттон “биһиги дьоммут” “кафеларыгар” үксүгэр бар остуойката эрэ хоройон турар буолар үһү. Оттон сорохтор букатын да икки эрэ киһи нэһиилэ батар кыараҕас сиригэр ордууланан олороллор. Итинник ааһан-араҕан биэрбэккэ, ыстараап үөһэ ыстараап түһэрэн, административнай ресурсанан хам баттаан, Лермонтов уулуссатыгар баар биир “аһыыр сири” саптарбыттар. “Ыстараап суумата федеральнай сокуонунан олохтонор. Хас да ыстатыйанан киирдэххэ, дьоҕус “тэрилтэлээх” урбаанньыт хармааныгар син ботуччу сууманы охсон таһаарар”, – диэн буолла.
Итинтэн урбаанньыт туохха оҕустарарый? Бастатан туран, утары эрэкэлээмэ барар. Иккиһинэн, харчыны эрэ хаһыйар соруктаах дьон харчынан ыстараап харыыта суох түһэриллэ турарын олус ыараханнык ылыналлар. Эмиэ оруннаах этии буолла.
Бу – хоруупсуйа буолбатах дуо?
“Кинилэри кытта “ылса-бэрсэ”, ыстарааптаһа оонньообокко эрэ, кытаанахтык сабан кэбиһиэххэ наада!” диэн кэпсэтиигэ кыттыһар уопсастыбанньык Нина Доброхотова.
Нина Васильевна олорор дьиэтин аттыгар “Беркут” пиибэ барын арыйбыттар. Бу күһүн. Ити иннинэ аҕай олохтоохтор ол сир таһыгар былаһаакка оҥорон, кырааскалаан астыныы бөҕө буолбуттар. Билигин ол былаһааккалара итирикситтэр мустар түһүлгэлэригэр кубулуйбут. “Көрө-көрө ытыах санаам кэлэр. Мин эрэ буолуо дуо, бары айманабыт” диир. Ол бар турар учаастага көҥүллээх, борокуратуура сөбүлэҥнээх, Роспотребнадзор нуорматыгар эппиэттиир үһү. Кэлин истэн билбиттэрэ, хайа эрэ чыыннаах-хааннаах полиция чөмчөкөтө бэйэтин уолугар атыылаһан биэрбит “туочуката” эбит. Ити “туочука” полиция тойонугар быһаччы сыһыаннааҕын билэн баран, онно биир да полиция үлэһитэ кэлбэт буолан хаалбыт. “Бу хоруупсуйа буолбатах дуо?” диир уопсастыбанньык.
“Туочука”, 300 миэтэрэ уонна куорат кытыыта
Каиргали Жумагазиев, “Алатау” казахтар уопсастыбаннай түмсүүлэриттэн:
– “Култуурунайдык иһиэххэ сөп” дииллэр. Мин итини кыккыраччы утарабын. Оннук киһи син биир “култуурунай” арыгыһыт буолар. Арыгыны атыылыыры да, иһэри да букатын бобуохха наада. Маҥнайгытынан, сырдатыы, өйдөтүү үлэтэ бардаҕына, тохтуон сөп дьон баар. Иккиһинэн, сорох дьон арыгыны хааччахтааһын, бобуу түмүгэр эмиэ бэттэх кэлэр кыахтаахтар. Үсүһүнэн, арыгыга умньаммыт, ылларбыт дьону аны кэлэн кыайан өрүһүйэр кыахпыт суох. Оттон икки бастакы бөлөххө киирэр дьону быыһыахпытын сөп.
Сылын аайы Арассыыйаҕа арыгыттан мөлүйүөн аҥаара киһи, ыччат өлөр. Бу иэдээн буолбатах дуо?! Кыккыраччы бобуу – саамай сөптөөх суол. Эдьигээҥҥэ дьаһалта, уопсастыбанньыктар өрө тураннар, арыгы атыытын букатын тохтоттулар. “Лже-кафелар”, “туочукалар” дьон олорор дьиэлэриттэн 300 миэтэрэ тэйиччи турдахтарына, куорат кытыытыгар 6-7 эрэ “туочука” ордон хаалыан сөп. Онно илии баттааһынын хомуйуохха наада.
Губин уул. 33 №-дээх дьиэтин олохтооҕо: иэдэттилэр, көмөлөһүҥ!
Куорат олохтооҕо 86 саастаах Мария Чупрова “дьиэттэн тахсыбат киһи арыгыны утары мунньах буоларын истэн эрэ кэллим” диир. Мария Петровна Губин уулуссатын 33-с №-дээх дьиэтигэр олорор эбит. Кинилэр дьиэлэрин ыксатыгар “Свежая пенная” диэн суруктаах пиибэ атыылыыр бары арыйбыттар. Бэйэтэ быыкаа дьиэ эрээри, барыларын сор хааннарын сордообут. “Урут бэтэринээрдэр дьиэлэрэ этэ. Ону сиргэнэн, сөбүлээбэккэ саптарбыттара. Бу дьиэ олохтоохторо аһара эрэйдэннибит. Ол “бардарыгар” олорон аһыыр да сирдэрэ суох быһыылаах. Подъезпытыгар киирэн аһаабыт буолаллар, эбиитин ииктииллэр, чохчойоллор даҕаны. Кыргыттар илии баттаталлар этэ да, туох да хамсааһын суох. Эгэ, сабыахтара дуо? Аны онтон аҕыйах хаамыылаах сиргэ “Ремикс” диэн арыгы толору дьиэтэ баар. Онно куттанан да барбаппын. Бу икки дьиэни хайдах эмэ гынан суох оҥороллоро буоллар...” диэн хом санаатын үллэстэр.
***
Бэрэпиэссэр, мэдиссиинэ билимин дуоктара Карл Башарин бу кыһалҕаҕа санаатын үллэһиннэ, арыгыһыттар, наркоманнар киһи киэбэ суох итэҕэс буолан төрөөбүт оҕолорун хаартыскаларын көрдөрдө. Дьэ, дьулаан көстүү.
Дьокутаат Михаил Эверстов манна этиллибити барытын өйөөн туран, ыччат мустар, арыгылыыр сирин – “Бодливай коза” пиибэ барын туруорсан букатын саптарарга” диэн этии киллэрдэ.
***
Дьүүллэһии манан түмүктэммэт. Дьокутааттар, салайааччылар, уопсастыбанньыктар бары биир киһи туруннахтарына, туох эмэ тыас тахсыа. Куорат уонунан тыһыынча ахсааннаах олохтоохторо ол аҕыйах устуука арыгы эргиэмсиктэриттэн сылтаан хабахха тыына, арыгы чааныгар тумнаста олоруохтаахпыт дуо?
Диана КЛЕПАНДИНА.
