Бу сылбыт улахан айдаана-куйдаана, түһүүтэ-тахсыыта суох этэҥҥэ ааһан эрэр диэххэ сөп. Оттон кэлэр сылбыт, дьэ, хайдах буолар?! Маннык санаа, бука, үгүспүтүн долгутар буолуохтаах. Онон таайа сатыы олорбокко, көрбүөччүлэртэн ыйыталаһан көрүөҕүҥ.
Юлия Николаевна Николаева-Намылҕа, өбүгэ үгэһин үйэтитэр “Сандаар” тэрилтэ салайааччыта:
– Дойду үрдүнэн кириисис тыына биллэн, бары билэргит курдук, араас хабааннаах уураахтар тахсаннар, дьон-сэргэ күүскэ айманыа. Ас-үөл хаачыстыбата да мөлтүүр туруктаах. Уопсай аймалҕаҥҥа кыттыспакка, аттыгытыгар баар итэҕэстэри кыайа тутан, бэйэ-бэйэҕэ болҕомтолоох буоллаххытына, күчүмэҕэйдэри этэҥҥэ туоруоххут. Сахалар омук быһыытынан тулуурдаахпыт, кыра аайы санааларын түһэрбэппит, оннооҕор буолуох ыарахаттары ааспыппыт. Дойду салалтата биһиги эрэгийиэммитин өйдүө, өйүө. Оҕолорбут үөрэххэ киириилэрэ ыарахан буолуон сөп.
Айылҕабыт алдьаныыта салҕамматар ханнык. Хоту улуустарга, сааһыары элбэх хаар түһэн, халаан буолуон сөп. Сөбүгэр ардахтаах буолан, от, бурдук өлгөмнүк үүнүө, сир аһа, оҕуруот аһа да хаалсыа суоҕа. Ол эрээри эрдэ хаһыҥныыһы.
Дьяконова Күннэй Петровна, Кэбээйиттэн сыдьааннаах көрбүөччү:
– Кэлэр сылга ууга барыы элбэх буолсу, үксүн намыһах сиргэ турар дэриэбинэлэр барыахтара. Хаар түһүүтэ аҕыйах эрээри, муус халыҥ буолан, халаанныыһы. Ордук Таатта, Өлүөхүмэ уонна хоту улуустар эмсэҕэлиэхтэрэ. Сайынын куйаас уонна ардахтаах буолуо, онон үүнүү үчүгэй. Бырамыысыланнаска сири алдьатыы наһаа элбэх. Инньэ гынан ол сирдэргэ айылҕабытыгар эмиэ уларыйыы бөҕөтө тахсар, киһи билбэт үөнэ-көйүүрэ да баар буолсу. Онтон сиэттэрэн килиимэт уларыйыыта, ириэрии да барыыһы. Дьон-сэргэ Ийэ айылҕатыгар, Эбэлэргэ ытыктабыллаахтык сыһыаннаһыан, харыстыы, көрдөһө сылдьыан наада.
Үрдүкү салалтаҕа, дуоһунастаах дьоҥҥо силиһиттэн түөрүллэн уларыйыы-тэлэрийии бөҕөтө тахсыыһы. Ыччат дьон тыа сирдэригэр баһылыктан саҕалаан араас тэрилтэҕэ ананыыһылар. Ыччаппыт өйө-санаата, көрөрө-истэрэ, олоҕу көрүүтэ, уопсайынан, уларыйбыт. Уруккулара буолбатах. Ол үчүгэй. Ыччаппытын өйүөхпүтүн, үөһэ таһаарыахпытын наада. Успуорка, аныгы технологияҕа элбэх ситиһии кэлииһи.
Күргэ тутуута саҕаланыа. Бырамыысыланнаска элбэх омук кэлииһи. Сахалар онно бэлэм буолуохтаахпыт.
Дьон-сэргэ өйө-санаата, сиэрэ-майгыта арыый бэттэх кэлбит. Сахалыы иитиибитин дьиэ кэргэнтэн саҕалаан, таска таһааран өрө тута сылдьыахтаахпыт. Өбүгэлэрбититтэн, Ийэ айылҕабытыттан мэлдьи көрдөһө-ааттаһа сылдьарбытын умнуо суохтаахпыт, кинилэргэ мэлдьи махталлаах буолуохтаахпыт. Эдэр алгысчыттар тахсан эрэллэрэ үөрдэр, кинилэри сүөргүлүө суохтаахпыт. Кэм-кэрдии ирдэбилэ оннук.
Максим Дуранов, көрбүөччү:
– Кэлэр сылга сир иһинээҕи уута олус элбэх буолан, ууга барыы, халаан баар буолсу. Муустаах уу көстүбэт, күһүөрү сир уута тоҕо барыыһы курдук. Сайын кураан буолсу эрээри, от кэмигэр тохтоло суох ардыыһы.
90-с сыллар курдук олус улахан кириисис буолбат. Баар да буоллаҕына – кыра, биллибэт. Дьон-сэргэ харчыта суох буолан хаалыа диир табыллыбат, ким үлэлиир – мэлдьи харчылаах. Туох да улахан суох, олорбуппут курдук олорууһубут.
Варвара Николаевна Федорова, Мэҥэ Хаҥалас Бүтэйдээҕин айылҕалааҕа:
– Кэлэр сылбыт – ортоһуор сыл. Сайын куйаас уонна ардахтаах буолуоҕа. Хаар өлгөмнүк түспүт сиринэн сир аһа, от-мас үүнүүтэ үчүгэй. Онон сылгыга, сүөһүгэ үтүө сыл буолуо диэн түстүүбүт. Халаан наһаа хоромньута суох буолуо.
Кириисиспит кэлэн барда, 2017-18 сс. үпкэ-харчыга арыычча уустук соҕус сыл этэ. Кэлэр сылтан сыыйа-баайа көнөр өттүгэр барыахпыт. Үөһээ салалтаҕа, былааска, тэрилтэлэргэ улахан уларыйыы буолаары турар. Элбэх киһи уурайыа, олор оннуларыгар эдэр дьон кэлиэхтэрэ. Бу кэлии-барыы балаһыанньата сыл ортотуттан тохтуо, онтон оннубутун-тойбутун булунуохпут, уоскуйуу барыа.
Дьон-сэргэ аска-үөлгэ сыһыана тупсуо, төрүт аспытыгар улам киирэн иһиэхпит. Муоста тутуута уустук.
Роман, Сунтаартан төрүттээх эдэр көрбүөччү:
– Мин көрүүбүнэн, кэлэр сыл сытыары сымнаҕас буолсу. Араас үчүгэй сабыытыйа тахса туруо. Дьон-сэргэ олоҕор үксүгэр табыллыы, баарт тосхойууһу. Туох да улахан айдаан-куйдаан, ыгыллыы-түүрүллүү, тыас-уус, алдьархай суох. Кыра халаан баарын баар, ол эрээри хоромньута кыра буолуо. Бырамыысыланнаска АЛРОСА тэрилтэтэ Мэҥэ Хаҥалас сиригэр хаһыы бөҕөтүн ыытыыһы. Аатын уларытан туран.
Биэс-алта сылынан, уопсайынан, уон сылтан бэттэх, дьэ, айылҕабыт утаран, алдьархай ааҥныыһы. Айылҕабытыгар хайдах сыһыаннаһабыт да, оннук хоруйдуһуу. Муоста тутуутун Өлүөнэ эбэбит бэйэтэ отой сөбүлээбэт, ылыммат. Элбэх мэһэйи үөскэтиэҕэ, онон табыллыбат курдук.
Ольга Захарова, Ленскэй улууһун айдарыылааҕа:
– Кэлэн иһэр 2019 сылынан! Дьэ, Сибиинньэ сыла аҥаар атаҕынан атыллаан, Ыт сылын атаарар. Сибиинньэ сыла бэрт табыгастаах, эрэллээх буолуо, дьон бэйэтигэр итэҕэлэ үрдүөҕэ, үөрэххэ тардыһыыта күүһүрүө, бэрээдэк олохтонуо, дьон-сэргэ чөл олоҕу батыһыа.
Манан сиэттэрэн этиэм этэ: Сахабыт сирин саҥа салайааччытыгар, Айыы сиэнигэр дойдубут сайдарын туһугар үлэлиэ диэн улахан эрэллээхпин. Нолуоктары аҕыйатыыга ылсара буоллар. Өлүөнэ өрүһү туоруур муоста 2021 сылга тутуллуо. Ньиэп, гаас хостонон, онно тиийэр суол оҥоһуллуо, кыра муосталар тутуллуохтара. Кытай норуота кэлэн, иккис дойду оҥостууһу. Оннук көрөбүн.
Үрдүк үөрэххэ үөрэнии төлөбүрэ үрдээн, боростуой дьон ол төлөбүрдэрин, ороскуоттарын кыайан саппат кэмнэрэ кэлииһи. Маны көрүүһүлэр. Судаарыстыба өттүттэн ийэ хапытаалынан маачыктаан эрэ оҕо төрүүр кэмэ буолбут. Бу бырайыак уурайдаҕына, хайдах-туох буолар?!
Татьяна Захарова-Татыйык, эдэр көрбүөччү, психолог:
– Кэлэр сылга, мин көрүүбүнэн, уларыйыы бөҕө тахсаары турар. Барыта төттөрү-таары миэстэлэрин атастаһыннарбыт курдук буолуо. Дуоһунастаахтар туораан биэриэхтэрэ, аллараттан дьон тахсан биэриэ. Ол курдук, урут дьадаҥытык олорбут дьон-сэргэ байыа-тайыа, үрүҥ хараҕын өрө көрүө. Баайдык-тоттук, кыахтаахтык олорбут дьон сорохторо ытыс соттуохтарын сөп.
Лариса Алексеевна Неустроева-Сарыада, Амма Алтаныттан төрүттээх:
–Тохсунньу, олунньу тымныы буолуо. Саас кэмигэр кэлиэ. Халаан туһунан этэр буоллахха, Амма, Уус Алдан диэки кыра соҕус хоромньулаах уу кэлиитэ баар. Сайыммыт куйаас, кыра ардахтаах буолуо. Онон үүнүү да өлгөм буолсу. Уларыйыы бөҕөтө. Дуоһунастан барыы, тэрилтэлэргэ эмиэ сарбыллыы баар. Наһаа оннук улахан кириисис буолбат. Барыта этэҥҥэ, айманыы да, алдьархай да көстүбэт.
Бэлэмнээтэ Туйаара СИККИЭР.
