Үп-харчы ытарчата култуураҕа эмиэ оҕуста. Араас оптимизация, МШР (модельнай ыстаат араспысаанньата), сарбыйыы уо.д.а. балысханнык бара турарыттан да көрдөххө, хааһына харчыта чарааһаан, үбү кэмчилээһин киирсиитэ улаханнык барар. Худуоһунньуктар, композитордар, тыйаатыр диэйэтэллэрэ, норуот маастардара, архитектордар, ырыа айааччылар, кинематографистар, суруналыыстар – уопсайа Саха сиригэр 13 айар сойуус баар.
Судаарыстыба кинилэри өйүүр сыаллаах бу сыллар тухары граннары түҥэтэ олордо. Арай былырыын ити граны быһа сотон кэбиспиттэрэ. Онуоха киирсиилээх туруорсуу кэннэ, быйыл айар сойуустарга ити граны баар гыммыттара, үбүлээһини көрбүттэрэ. Грант харчыта сойуустар айар үлэлэрин ыыталларыгар, көмүскээбит бырайыактарын олоххо киллэриигэ туттуллар. 2017 сыллаахха ити грант харчытын ахсынньыга биирдэ ылбыттара. Оттон былырыын Култуура уонна духуобунай сайдыы министиэристибэтэ “Развитие культуры Республики Саха (Якутия) на 2018-2022 гг. на плановый период до 2026 г.” диэн судаарыстыбаннай бырагыраамаҕа олоҕуран, граны үбүлээһиҥҥэ харчы көрүллүбэтэ диэн сылтахтаан отой да үбү көрбөтөҕө. Оттон быйылгы сылга улахан туруорсуу кэннэ үбүлээһин сөргүтүллүбүтэ. Айар сойуустар култуураҕа, духуобунаска, экэниэмикэҕэ, социальнай сайдыыга киллэрэр кылааттара хайа да харчынан кэмнэммэт да буоллаҕа.
Бу грант суумата сыл ахсын уларыйа турар. Граны “О порядке предоставления грантов в форме субсидий правительства Республики Саха (Якутия) для поддержки проектов в области культуры и искусства” диэн бырабыыталыстыба уурааҕар олоҕуран түҥэтэллэр. Сойуустар ити субсидияны ылаары грант суруйан киллэрэллэр. Ону министиэристэбэ анал хамыыһыйанан көрөн тыырар. Ол хамыыһыйаҕа министиэристибэ, култуура диэйэтэллэрэ, уопсастыбаннай тэрилтэлэр бэрэстэбиитэллэрэ киирэн көрөллөр.
Үбүлүөйдээх сойуус үбүлээһинэ тиийбэт
Муус устар 29 күнүгэр диэри министиэристибэ Айар сойуустартан бырайыак хомуйбуттара. Билиҥҥи туругунан харчы тыырыллан, ким төһөнү ылыахтааҕа быһаарыллан бүтэн эрэр диэн буолла. Сорох сойуустар көрүнньүккэ эрэ быыкаа үпкэ тигистилэр. Култуура министиэристибэтигэр духуобунай сайдыы уонна айар сойуустары кытары бииргэ үлэлэһэр отделга эрийэн, ким төһөнү ылбытын, хайдах быһыылаахтык тыырбыттарын ыйыталаһаары эрийэ сырыттыбыт да, отдел үлэһитэ Наталья Сергеева “хамыыһыйа бүтэһиктээх быһаарыыны ылына илик, уопсайынан, ити боппуруоска кэмэнтээрий биэрбэппин” диэн батынан кэбистэ. Оттон толорор уорган үлэһитэ быһааран биэриэхтээх буолбатах дуо?
Саха сиригэр саамай бөдөҥ уонна туох да омуна суох хорутуулаахтык үлэлиир тэрилтэ Суруналыыстар сойуустара буолар диэтэхпинэ, туох да омнуолааһын суох. Өрөспүүбүлүкэҕэ 1200-тэн тахса Суруналыыстар сойуустарын чилиэнэ баар. Уһук Илиҥҥэ саамай бөдөҥ сойуус буолар. Арассыыйаҕа даҕаны уон иһигэр киирсэр. Биһиги сойууспут үлэтин-хамнаһын дойдуга бэркэ диэн билэллэр, сэргииллэр, куруук холобур оҥостоллор, сыаналыыллар. Былырыын Арассыыйа Суруналыыстарын сойууһа 100 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтээбит эбит буоллаҕына, Саха сирин Суруналыыстарын сойууһа тэриллибитэ быйыл 60 сылын туолла. Онон олус улахан баай устуоруйалаах, өрөспүүбүлүкэ олоҕор-дьаһаҕар улахан суолталаах уопсастыбаннай тэрилтэ.
Галина Бочкарева, Суруналыыстар сойуустарын бэрэссэдээтэлэ:
– Саха сирин Айар сойуустарыгар сыллата грант быһыытынан 600-700 тыһ. солк. тыыра олорбуттара. Былырыын үп харчы кырыымчыгынан, салалта эҥин уларыйан, үбүлээһин отой да тохтоон хаалбытыгар, айар сойуустар Ил Дархаҥҥа сурук ыытан, туруорсан быйыл граны үбүлүүр буолбуттара.
Ол гынан баран, Култуура уонна духуобунай сайдыы министиэрстибэтин хамыыһыйата көрөн баран, биһиги сойууспутугар баара-суоҕа 214 тыһ. солк. көрбүттэр диэн буолла. Ити суума бырайыактаабыт Саха суруналыыстыкатын түмэлин ситэрэн оҥорууга да, суруналыыстар энциклопедияларын таһаарыыга да тиийбэтэ чахчы.
Быйыл ити хас да сыллаах ырабытын үбүлүөйү көрсө олоххо киллэрбиппит – Бэчээт дьиэтигэр Суруналыыстар түмэллэрин арыйдыбыт. Бу түмэл силигилии ситэригэр, сайдарыгар үлэ бөҕө былааннаммыта да, үбүлээһин кырыымчыгынан тохтуур буолла. Маны таһынан бу сыллар тухары сыраласпыт биир бырайыакпыт – Суруналыыстар энциклопедиялара хомуллан бүтэн, быйыл бэчээккэ барыахтаах этэ да, эмиэ тохтууругар тиийэр...
Биһиги Бэчээт дьиэтигэр биир быыкаа кэбиниэти ылан олоробут. Онтубутун төлөһөргө үп эмиэ суох. Чилиэннэр сыллааҕы усунуостара 500 солкуобай, үлэлээбэт дьонтон – 250 солкуобай. Ол үппүтүнэн аутсорсинг нөҥүө ыйга 8 тыһ. солкуобайга буҕаалтыр наймылаһабыт. Ону таһынан ый ахсын баан өҥөтүгэр диэн 1200 солк. төлүүбүн. Үбүлээһин суох буолан, билигин ону да уйунар кыахпыт суох. Мин быыбардаммыт эрэ буолан, биир идэлээхтэрим эрэллэрин толорон үлэлии сылдьабын. Айар сойуустарга ити субсидия отой сатала суохтук тыырылынна диэн саныыбын. Дьиҥэ, Тыйаатыр сылынан атын источниктан үбүлээһин баар бөҕө буоллаҕа. Оттон хантан да үбүлэммэт сойуустары арыылаан хаалларбакка, тэҥ соҕустук үллэрбиттэрэ буоллар, улаханнык сонньуйуо да суох этибит. Үп суох буолан, “Олоҥхо дойдутун прессата” диэн үгэскэ кубулуйбут бэртээхэй тэрээһиммит икки сылга биирдэ эрэ ыытыллар. Ити бэстибээл олус туһалаах үөрэтэр бырагыраамалаах. Быйыл Арассыыйа Суруналыыстарын сойууһун сэкирэтээрэ Артур Джазоян кэлэн барбыта, Воронежтан медиа-юрист Светлана Кузеванова сэминээр ыыппыта. Быйыл Арассыыйа Суруналыыстарын сойууһа бэс ыйын 28 күнүгэр Инфорум диэн көһө сылдьар үгэскэ кубулуйбут тэрээһинин Дьокуускайга ыытыахтах. Онно Арассыыйа Суруналыыстарын сойууһун бэрэссэдээтэлэ Владимир Соловьев бэйэтинэн кэлиэхтээх. Балаһыанньабытын көрөн-билэн барыа буоллаҕа.
“Маннык сатаммат!”
Рево Будищев, Бэтэрээн суруналыыстар сэбиэттэрин салайааччы:
– Ити граны тыырыы олох сатабыла суох барбыт. Быйыл биһиги Суруналыыстар энциклопедияларын таһаартарыахтаах этибит. Онуоха олус улахан үлэни ыыппыппыт. Онтубут ити грант харчытынан бэчээттэнэн тахсарын эрэнэ кэтэспиппит да, иннэ-кэннэ биллибэт буолла, салгыҥҥа ыйанна дии! Аны туран, суруналыыстар искибиэрдэрэ эмиэ ситэтэ суох, ону салгыы тутуохпут диэн былааннаабыппыт да, ханна баарый?! Бэтэрээн суруналыыстар бары сүүс бырыһыан субсидия сөпкө уонна сиэрдээхтик тыырылларын туруорсабыт.
Лена Керемясова, телесуруналыыс, “Саха” НКИХ:
– Мин былырыын Москубаҕа Суруналыыстар сийиэстэригэр бара сылдьыбытым. Онно, дьэ, эт кулгаахпынан истэн, илэ харахпынан көрөн, Галина Алексеевна салайар биһиги сойууспут олус аптарытыаттаах эбит диэн итэҕэйбитим. Кырдьык, Галина Алексеевна суруналыыстар халыҥ аармыйаларын бэрт сатабыллаахтык салайар, үлэ бөҕөтүн ыытар. Ордук суруналыыстарга социальнай өттүнэн күүс-көмө буолар. Орто дойду олоҕуттан букатыннаахтык күрэммит биир идэлээхтэрбит сырдык ааттарын үйэтитиигэ хорутуулаахтык үлэлиир. Бэтэрээн суруналыыстарга куруук болҕомтотун уурар. Мин “Саха” НКИХ сойуус тэрилтэтин салайабын. Онуоха хас биирдии үбүлүөйдээх суруналыыспытыгар наҕарааданы биэриигэ, бастыҥнары бэлиэтииргэ Москубаттан туруорсан, хаһан да быһа гыммакка бэрдэрэр. Аны туран, сыл ахсын икки бэтэрээҥҥэ материальнай көмө көрүллэр. Инньэ гынан эмтэнэргэ эҥин путевка ылан сынньанан кэлэллэр. Суруналыыс куруук сүүрэн-көтөн, саҥаны билэн, олоҕу кытары тэҥҥэ хардыылаан үүнэн-сайдан иһиэхтээх. Онуоха биһиги сойууспут суруналыыстар таһымнарын үрдэтиигэ, эбии үөрэҕи ыытыыга улахан болҕомтону уурар. Суруналыыс – норуот хараҕа. Онон норуот хараҕын түмэр айар сойууһу атахтыыр хайдах да табыллыбат дии саныыбын.
Альбина Тарабукина, араадьыйа суруналыыһа:
– Олоҕу хамсатааччы айар сойуустар буолаллар. Оттон суруналыыстар илдьэ сылдьар мииссийэбит олус киэҥ. Онон былаас өттүттэн суруналыыстар түмсүүлэрэ хайаан даҕаны сөптөөхтүк уонна сиэрдээхтик өйөнүөхтээх. Биһиги сойууспут – Арассыыйаҕа биир саамай бөдөҥ уонна көхтөөх сойуус. Быйылгы 60 сыллаах үбүлүөйдээх сылбытыгар грант үбүлээһинэ аччаабыта хомотор, бэрдэ суох бэлэх буолла. Уопсастыбаннай түмсүү судаарыстыбаттан сөптөөх өйөбүллээх эрэ буоллаҕына үлэтин ис хоһооно тахсар. “Саха сирин суруналыыстара” диэн энциклопедияны быыкаа хамнастаах суруналыыстар бэйэбит күүспүтүнэн таһаарарбыт уустук.Онон сөптөөх үбүлээһин, көмө баар буоллаҕына эрэ биирдэ, кыаллар дьыала. Дьоҥҥо-сэргэҕэ иһитиннэриини биир бастакынан тиэрдэр, сомоҕолоһууну өрө тутар идэлээх дьон хайаан да өйөбүллээх буолуохтаахпыт.
Kyym.ru
