Ыам ыйын 22 күнүгэр II Малдьаҕар нэһилиэгэр Сахабыт сиригэр аан бастакытын Сайылык күнэ бэрт тэрээһиннээхтик ыытылынна. Ил Дархан Айсен Николаев 2018 сыллаахха сэтинньи 6 күнүгэр «Сайылык күнүн» бэлиэтиир туһунан Ыйаахха илии баттаабыта.
Сайылык күнүн үтүө тэрээһинэ Улахан Ааннарга айылҕа барахсан анаан оҥорон кэбиспитин курдук ыһыахтыыр сиргэ тэрилиннэ. Тоҕус түптэ буруота унаарар түһүлгэтигэр киирэр ааҥҥа дэйбииринэн ыраастанан СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлэ Владимир Солодов, бэрэссэдээтэли солбуйааччы Денис Белозеров, өрөспүүбүлүкэ Тыатын хаһаайыстыбатын миниистирэ Александр Атласов, Хаҥалас улууһун баһылыга Гаврил Алексеев, улуус мунньаҕын бэрэссэдээтэлэ Анатолий Антонов, «Туймаада» ҮАПК салайааччыта Петр Ефремов, «Сахагроплем» салайааччыта Василий Лукин киирдилэр.
Киэҥ түһүлгэҕэ түптэ уматыллан буруолаан унаарар. Алгыс саҕаланыыта II Малдьаҕар нэһилиэгин Далбар хотуттара киирдилэр. Анаан оҥоһуллубут күрүөлэргэ ньирэйдээх саха ынахтара, кулунчуктаах биэлэр баайыллан тураллар. Алгыһы РФ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, СӨ үтүөлээх артыыһа, СӨ үөрэҕириитин туйгуна Афанасий Федоров оҥордо.
Сайылык күнүн үөрүүлээх арыйыы кэнниттэн тылы бастакынан СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлэ Владимир Солодов ылар:
- Бастатан туран Сахабыт сирин олохтоохторун, тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар хороҕор муостааҕы иитэр хоһуун дьону Сайылык күнэ үөскээбитинэн, самаан сайын саҕаланыытынан итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибин! Бырааһынньык суолтата олус улахан, биир өттүнэн, уһун тымныы кыһын кэнниттэн күөххэ үктэнэр үөрүүтэ, иккис өттүнэн быйаҥы, үрүҥ илгэни сомсор олус түбүктээх үлэлэр саҕаланыылара буолар. Бу бэлиэ күнү биһиги үлэбитин биир бастыҥ олохтоох-дьаһахтаах Улахан-Аан нэһилиэгэр саҕалаатыбыт. Түмсүүлээх, үлэһит дьоннордоох нэһилиэк хаһаайыстыбалара үчүгэй ситиһиилээх үлэни көрдөрөллөр. Манна киһи биири бэлиэтиир, сылтан сыл нэһилиэк олохтооҕун ахсаана эбиллэ турара буолар. Биһиги бүгүн саҥа тутуллуохтаах микрооройуон сирин-уотун көрдүбүт. «Тыа сирин сайыннарыы» бырагыраамматынан, сыл бүтүөр диэри манна 15 дьон олорор дьиэтэ тутуллуохтаах, кэлэр сылга 50-ҥа тиийиэхтээх, - диир.
Бырабыыталытыба бэрэссэдээтэлэ Владимир Викторович уонна «Саха өрөспүүбүлүкэтин тыатын хаһаайыстыбатын стратегиялаах хайысхаларын туһунан» Ыйаахха олоҕуран саҥалыы толору мэхэньисээссийэлээх сайылыктары тутталларыгар бастыҥ хаһаайыстыбалар салайааччыларыгар сэртипикээттэри дьон-сэргэ дохсун ытыс тыаһын ортотугар туттарда. Ол иһигэр биһиги улууспут үчүгэй үлэлээх хаһаайыстыбалара Тиит-Эбэттэн «Самыртай» ТХПК (дириэктэр Егор Аммосов), II Дьөппөнтөн «Сайдыы» ТХПК (дириэктэр Сергей Латышев), Улахан-Аантан “Павлов М.В.” бааһынай хаһаайыстыбата (салайааччы Михаил Павлов), «Бөртө сылгы собуота» ХЭТаныгылыы ирдэбилгэ сөп түбэһэр сайылыктары тутууга уонна сүөһүнү уотар былаһаакканы тутарга (дириэктэр Александр Павлов) дьоһуннаах туоһу бэлиэлэри туттулар. Салгыы, тыа сирин үлэһит дьоно Сахабыт сирин сайдыытыгар үтүөлэрин уонна өр сылларга үтүө суобастаах үлэлэрин иһин үрдүк наҕараадаларга тигистилэр. «Саха өрөспүүбүлүкэтин тыатын хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ» үрдүк ааты Мария Голомарева (Өлүөхүмэ улууһа) ылла. Онтон биһиги улууспут хоһуун дьонноро, «Бөртө сылгы собуота» ХЭТ зоотиэхиньигэ Ульяна Семенова Бырабыыталыстыба Грамотатынан уонна харыга кэтиллэр кыһыл көмүс чаһынан, бостуук Александр Афанасьев «Гражданскай килбиэн» бэлиэнэн, СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын туйгуннара бэлиэни буҕаалтыр Анна Федорова, бостуук Александр Трофимов, ыанньыксыт Нина Анастатова, Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин Махтал суругун сүөһү көрөөччү Руслан Еремеев, бостуук Валентин Яковлев, «Саха сирин тыатын хаһаайыстыбатын бэтэрээнэ» бочуоттаах бэлиэни оробуочай Николай Пахомов, “СӨ сылгыны үөрдээн иитиини сайыннарыыга кылаатын иһин” түөскэ кэтиллэр бэлиэни сылгыһыт Василий Павлов, СӨ суол хаһаайыстыбатыгар уонна тырааныспарга министиэристибэтин Бочуот Грамотатын суоппар Гаврил Олесов, тырахтарыыс Никандр Федоров, «Туймаада» ҮАПК Бочуот Грамотатын эт аһылыгы оҥорооччу Саргылаана Лыткина, харабыл Ирина Архипова үөрүүлээх быһыыга-майгыга туттулар. «Нөмүгү» агрофирма үлэһиттэрэ Александр Громов – СӨ АПК бочуоттаах үлэһитэ үрдүк ааты ылла. ОДьХХ Бочуот Грамотатын Эльвира Денисова, СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна ааты Наталья Осипова, «Саха сирин тыатын хаһаайыстыбатын бэтэрээнэ» бочуоттаах бэлиэни Афанасий Кириллин уонна Михаил Реев, СӨ суол хаһаайыстыбатыгар уонна тырааныспарга министиэристибэтин Бочуот Грамотатын Федор Ноев, Ил Түмэнтэн Бочуот Грамотатын Ирина Реева тутан олус үөрдүлэр. Нэһилиэк олохтоохторун уонна ыалдьыттарын Тыа хаһаайыстыбатын миниистирэ Александр Атласов, Ил Түмэн дьокутаата Мария Христофорова уонна улууспут баһылыга Гаврил Алексеев уонна «Туймаада» ҮАПК салайааччыта Петр Ефремов эҕэрдэлээтилэр.
Сайылыкка көһүү – Сахабыт сиригэр ынах сүөһүнү иитиигэ өбүгэбит үтүө үгэһинэн буолар. Кэлиҥҥи сылларга сайылыктааһыҥҥа кырата суох өйөбүл, үп-харчы көрүллэр, Тыа хаһаайыстыбатын миниистирэ Александр Атласов санаатын бу курдук үллэһиннэ:
- Быйыл бу бырааһынньык бастакытын ыытылынна. Бу бэлиэ күнү көрсө быйыл араас хабааннаах тэрээһиннэр ыытылыннылар. Ол курдук улуустарга, хаһаайыстыбаларга субуотунньуктар буоллулар. Сайылыктааһын туһунан тэлэбиидэнньэҕэ, араадьыйаҕа биэриилэр таҕыстылар, хаһыаттарга матырыйааллар бэчээттэннилэр. Сылын аайы сыл түмүгүнэн сайылыктааһыны тэрийиигэ улуустар икки ардыларыгар көрүү-күрэхтэр тэриллиэхтэрэ. Анал хамыыһыйа быһаарыытынан аны күһүн «Ас-үөл» дьаарбаҥкатыгар кыайыылаахтар быһаарыллыахтара. Сахабыт сирин үрдүнэн, сайылыктарга ортотунан 1500 кэриҥэ үлэһит тахсар, олортон 700-чэ ыанньыксыт, 170 үүт учуотчуга, 350 бостуук бааллар. Кэнники сылларга, бу Сайылык сокуонугар олоҕуран Ил Дархан А.С. Николаев, 2018 сыл ахсынньы 11күнүнээҕи 232№-дээх уурааҕынан сүөһүттэн ылыллар бородууксуйаны үксэтэр туһугар сыал-сорук туруоруллубутунан 2024 сылга диэри 100 толору мэхэньисээссийэлээх сайылыктар тутуллуохтаахтар. Бу барыта 10 000 төбө ынах сүөһүнү хабара былааннанар, - диэтэ миниистир Александр Павлович.
Тыа хаһаайыстыбатын үлэтигэр буспут-хаппыт, «Бөртө сылгы собуота» тэрилтэни сайдар суолга таһаарбыт, ылыннарыылаах тыллаах, дьоһуннаах салайааччы Александр Павлов сыспай сиэллээх дьөһөгөй оҕотун көрөр сылгыһыттар, хороҕор муостааҕы иитэр, үрүҥ илгэни үрүлүтэр ыанньыксыттар үлэлэрин сыаналыырга, олохторун чэпчэтэргэ өрүү туруорсар:
- Биһиги тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар өр үлэлээбит дьон билэбит, тыа хаһаайыстыбата дьыл уларыйыытынан көрөн икки ураты кэмҥэ арахсар. Ол курдук, былыр-былыргыттан өбүгэлэрбит илдьэ кэлбит үгэстэринэн күһүн кыстыкка киирэбит, сайын сайылыкка көһөбүт. Онтон бу анал күннэр олохтонууларын туһунан этэр буоллахха, сорсуннаах, байанайдаах дьоҥҥо аналлаах «Булчуттар күннэрэ» диэн баар. Итинник эттэххэ, биһиги төрүт дьарыкпыт сылгы буолар. Ол гынан баран сылгыһыттарга, улахан болҕомто ууруллубат этэ. Ол иһин кинилэргэ болҕомто, өйөбүл баар буоларын ситиһээри уонна уопсайынан сылгыны көрөн-истэн элбэтэр туһугар 2015 сыллаахха Ил Дархан Егор Борисов Өктөмҥө кэлэ сырыттаҕына «Сылгыһыт күнүн» туруорсубуппут олоххо киирбитэ. Былырыын манна, “Саха сирин бүттүүн сайдыытыгар тыа хаһаайыстыбатын салаатын оруола” диэн ааттаах-суоллаах улахан кэпсэтии, Улахан Ааҥҥа «Бөртө сылгы собуота»үөрэтэр киинин тэлгэһэтигэр, Саха сирин тыатын хаһаайыстыбатыгар бары билиилэрин-көрүүлэрин ууран, туох баар ис кыһалҕаны билэр дьон мустан, кэпсэтиилэрэ буолбута. Ил Дархан эбээһинэһин толорооччу А.С.Николаев кыттыыны ылбыта. Бу “Төгүрүк остуол”кэмигэр үөлээннээхтэрим миигинэн тыл көтөхтөрбүттэрэ, бу олоххо киирдэ. Биһиги түөрт сайылыктаахпыт, «Куоһаҕаска» биир ыанньык пиэрмэбит баар, алта ыанньыксыттаах, «Уу көхсүгэр» биэс ыанньыксыт үлэлиир. «Араҕас атыыр» диэн сиргэ ыччат сүөһүлэрбит сайылыыллар. «Сахсаа» диэҥҥэ калмык боруода сүөһүлэрбит бааллар. Сайылыкка көһүү диэн - эмис эт, өлгөм үүт буоллаҕа дии, - диэн санаатын үллэһиннэ Александр Васильевич.
Бастакы улахан тэрээһиҥҥэ, эстрада ырыаһыттара Лэгэнтэй уонна Эрчим, виртуоз хомусчут Альбина Дягтерева уонна да атыттар кыттыыны ыллылар. Тыа хаһаайыстыбатын тэрилтэлэрин үлэһиттэрин ортолоругар «Сайылык хотуна» көрүү-күрэх ыытылынна. Сахалыы илии-атах оонньууларыгар хапсаҕайдаһан тустууга, мас тардыһыытыгар, ох саанан ытыыга, түһүмэхтээх сүүрүүлэргэ күрэхтэһиилэр буоллулар.
Сайылык күнэ олохтоммут үөрүүлээх күнүгэр, үрдүк томтор сиргэ дьоһуннаах сэргэни сиэрин-туомун толорон туруордулар. Ити курдук, эрэли саҕар Сайылык күнэ бэрт тэрээһиннээхтик буолан ааста.
Уйбаан УЙГУУРАП.
