Ыам ыйа – үөрэх дьылын түмүктүүр уһун көнө суолга тахсыы эппиэтинэстээх ыйа. Сүрүн судаарыстыбаннай эксээмэни (ОГЭ), судаарыстыба кэлим эксээмэнин (СКЭ) туттарар оҕолорго, кинилэр төрөппүттэригэр долгутуулаах күннэр үүннүлэр. Ол кэнниттэн оскуоланы бүтэрээччилэргэ күүтүүлээх баҥкыаттар ньиргийиэхтэрэ. Бу күүрүүлээх күннэргэ балаһыанньа хайдаҕый, бэлэмнэнии ороскуота төһөнүй? Ону өрөспүүбүлүкэ араас улуустарыгар үөрэнэр оҕолортон, төрөппүттэртэн, сыһыаннаах дьонтон ыйыталастым.
Надежда БОСИКОВА, Дьокуускай:
-- Биһиги дьиэ кэргэҥҥэ быйылгы үөрэх дьыла урукку сыллардааҕар тыҥааһыннаахтык ааһан эрэр. Бастакы оҕобут Вика “Айыы кыһатын” үөрэнэн бүтэрэр. Сыл устата эрэпэтиитэрдэнэн, туттарсар үөрэхпитин сыымайдаан, биир да күнү халтайга ыыппакка бэлэмнэнэн, эксээмэн кэмигэр кэллибит. Биллэн турар, олус долгуйабыт, барыта этэҥҥэ буолуо диэн эрэнэбит. Вика физиканы, математиканы уонна нуучча тылын эксээмэннэрин талбыта. Салгыы тэхиниичэскэй үөрэххэ туттарсыаҕа. Оскуоланы түмүктүүр бары тэрээһиҥҥэ диэн, биирдии оҕоҕо төрөппүттэр 12-лии тыһ.солк. кыттыспыппыт. Баҥкыаппытын кэрэ айылҕалаах сиргэ турар “Ренабо” эрэстэрээҥҥэ тэрийэр буоллубут. Таҥас-сап чааһыгар эттэххэ, дьиэнэн сүбэлэһэн, былаачыйаны уларсыкка биэрэр сиртэн ылабыт. “Биир эрэ киэһэ буолар тэрээһиҥҥэ былаачыйаҕа үлүгэрдээх харчыны кутумуоҕуҥ” диэн быһаарыстыбыт. Кыыһым, ыал улахан оҕото буолан, балаһыанньаны үчүгэйдик өйдүүр. Былаачыйатын эрдэ тиийэн, кэтэн көрөн, хайыы үйэ уурдарбыппыт. Баттаҕын, сирэйин оҥорторо маастарга тиийиэхпит. Билиҥҥитэ ол чааһыгар ылса иликпит. Тиһэх чуораан бырааһынньыга “Айыы кыһатын” саҥа тутуллубут дьиэтигэр буоларынан уратылаах. Төһө даҕаны ити дьиэ иһигэр үөрэммэтэрбит, түмүктүүр тэрээһиммит онно буоларыттан олус үөрэбит. Ыал кырата, уолбут, иккис кылааһы бүтэрэр. Онон кини улаатыар диэри балачча уһун кэмҥэ ОГЭ, СКЭ аймалҕаныттан сынньана түһүөхпүт.
Николай ИГНАТЬЕВ, Чурапчы:
-- Игирэ уолаттарбыт Эрчим уонна Мичил бэрэпиэссэр Башарин аатынан Сылаҥ орто оскуолатын мэдиссиинэҕэ кылааһыгар ахсыс кылаастан үөрэнэллэр. Иккиэн хирург буолар баҕалаахтар. Онон эксээмэннэригэр биологияны, химияны уонна математиканы таллылар. Эрэпэтиитэрдэммэтибит. Кыһыҥҥы сынньалаҥҥа ХИФУ мэдиссиинэҕэ институтун ыытар куурустарыгар дьарыктаммыттара. Эксээмэннэрин этэҥҥэ туттаралларыгар эрэх-турах санаалаахпыт. Быйыл оскуоланы бүтэрэр кылаастар аһылыктаах баҥкыаттан аккаастанан, Өлүөнэ очуостарыгар теплоходунан айанныырга быһаарыннылар. Онно биирдии оҕоҕо 3-түү тыһ.солк. кыттыстыбыт. Мин санаабар, биир киэһэ аһылыктааҕар култуурунай бырагыраамалаах, экскурсиялаах, дискэтиэкэлээх айан быдан интэриэһинэй буолуо. Баҥкыат буолбат буолан, таҥас-сап чааһыгар ороскуотурбаппыт. Буолара да эбитэ буоллар, уолаттар таҥастара судургутук быһаарыллыа этэ дии саныыбын.
Саргылана ВАСИЛЬЕВА, Таатта:
-- Алампа аатынан Ытык Күөл 1 №-дээх орто оскуолатын быйыл икки кылааһынан 31 оҕо бүтэрэр. Дириэктэри иитэр үлэҕэ солбуйааччынан үлэлиирим таһынан “б” кылаас салайааччыта буолабын. Бу оҕолор маҥнайгы кылааска үөрэнэр кэмнэригэр алын кылаастар учууталлара этим. Онон 11 сыл тухары бэйэ-бэйэбитигэр олус убаммыт дьоммут. Быйыл оскуоланы “сулустаах” выпуск бүтэрэн эрэр. Ол курдук, өрөспүүбүлүкэтээҕи “Инникигэ хардыы” научно-практическай кэмпириэнсийэҕэ лауреат аатын ылан, Москубаҕа ыытыллыбыт кэмпириэнсийэҕэ лауреат буолбут оҕолордоохпут. Мин салайар кылааспар 15 оҕо үөрэнэр. Онтон сэттэтэ – уол оҕо. Кылаас салайааччытын быһыытынан уол оҕону иитиигэ болҕомтобун уурабын. Оскуолаҕа чуолаан кыыс аймах актыыбынай буолааччы. Онон уол оҕо күлүккэ хаалбатын туһугар үлэлэстим. Уолаттарым байыаннай, успуорт, тэхиниичэскэй өттүнэн үөрэхтэри талан, онно сыаллаан дьарыктаннылар. Оскуолабыт иһинэн интэринээттээхпит. Онно эксээмэннээх кылаастаах оҕолору үрдүттэн олордон үөрэтии быраактыката баар. Кулун тутар ыйтан учууталлар эбии уруоктары ыыппыттара. Үһүс сылын үлэлиир интэринээт көдьүүстээх эбит диэн сыаналыыбыт.
Баҥкыат өттүн төрөппүттэр быһаараллар. Быйыл оскуоланы бүтэрэр дьоро күнү баҥкыаттыыр саалаҕа тэрийэр былааннаахтар. Оскуола салалтата төрөппүттэр аһара улахан ороскуокка киирбэттэрин туруорсар. Онон быйылгы тэрээһиммит эмиэ тыа сирин дьонугар сөптөөх астаах-үөллээх, оонньуулаах-көрдөөх буолуохтаах. Оҕолор оҕо саастарын кытта ситимнээх оскуола кэмин түмүктүүр киэһэлэрэ чаҕылхай эрэ өйдөбүлү хааллардын.
Ульяна СКРЯБИНА, Дьокуускай:
-- Кыыһым Саха гимназиятын тохсус кылааһын бүтэрээри сылдьар. Эмчит буолар баҕалаах, ол иһин эксээмэнигэр химияны талбыта. Тылга эмиэ дьоҕурдаах, онон саха тылыгар туттарсары эмиэ толкуйдуубут. Барыта эксээмэн түмүгүттэн көстүөҕэ. Эрэпэтиитэр өҥөтүн туһамматыбыт, арай Оҕо дыбарыаһыгар ыытыллыбыт дьарыкка сылдьыбыта. Оҕом билиигэ-көрүүгэ олус баҕалаах, кыһамньылаах, бэйэтэ дьаныһан дьарыктанар. Онон эрэпэтиитэргэ харчы төлүүртэн туттуннубут. Кылааһынан олус иллээхтэр, эйэлээхтэр. Испэктээктэргэ, түмэллэргэ, араас туһалаах көрсүһүүлэргэ өрүү сылдьаллар. Тохсуһу бүтэриигэ баҥкыат эҥин былааннаммат. Тиһэх чуорааҥҥа оскуолаҕа кэтэр таҥастарынан сылдьаллар. Төрөппүттэр оскуоланы бүтэрээччилэр лиэнтэлэригэр, махтал суруктарга, сибэккигэ сэмэй сууманан кыттыспыппыт. Эксээмэннэр бүттэхтэринэ, айылҕаҕа хонуктаах барыыга эбии кыттыһыахпыт. Нам эргин туристыыр базаҕа барыахтарын баҕараллар. Тохсус кылааһы бүтэрии – оскуоланы бүтэрии буолбатах. Онон аһара ороскуотурбакка, сэмэйдик да быһаарыахха сөп.
Джульетта ГЕРАСИМОВА, Сунтаар:
-- Күүкэй орто оскуолатын бүтэрээри сылдьабын. Суруналыыс буолар баҕалаахпын. Нуучча литэрэтиирэтин уонна обществознаниены талан дьарыктанным. Нэдиэлэҕэ иккитэ консултаассыйа буолар. Олору таһынан бэйэм элбэҕи аахтым, кыахпынан бэлэмнэнним. Эксээмэним түмүгүнэн суруналыыстыкаҕа барарым кыаллыбатаҕына, Арктика институтугар фольклор салаатыгар эбэтэр мэдиссиинэ колледжыгар докумуоммун туттаран көрүөм. Оскуолам иһинээҕи хаһыат эрэдээктэрэ этим. Быйыл эксээмэннээх буолан, тохтуурга күһэллибитим. “Кэскил” хаһыакка хас даҕаны матырыйаалым тахсыбыта. СКЭ биһиги оскуолабытыгар ыытыллар. Онно чугас сытар нэһилиэктэр оскуолаларын үөрэнээччилэрэ эмиэ кэлэллэр.
Кылааһынан оскуоланы түмүктүүр бырааһынньыгы үгэс быһыытынан ыытаары сылдьабыт. Оскуолабыт остолобуойугар эбэтэр Оҕо сайдар киинигэр остуол тардан, кэнсиэрдээх, оонньуулардаах дьоро киэһэни тэрийиэхпит. Төрөппүттэрбит 5-тии тыһ.солк. кыттыспыттарын билэбин. Хараҥа халлаан күөх өҥү сөбүлүүбүн. Оннук өҥнөөх матырыйаалы ийэм атыыласпыт этэ. Олохтоох иистэнньэҥҥэ уһун былаачыйа тиктэриэхтээхпин. Бүрүчүөскэбин эдьиийим оҥоруо. Сирэйи кырааскалыыр кыргыттар дэриэбинэбитигэр эмиэ бааллар. Ол чааһыгар улаханнык долгуйбаппын. Оскуоланы бүтэрээччилэр баҥкыат кэнниттэн айылҕаҕа тахсааччылар. Биһиги бу үгэстэн эмиэ туора турбаппыт буолуо. Нэһилиэкпитин олоччу харыйа тулалыыр, оннук олус кэрэ айылҕалаахпыт. Кылааспытыгар онуобут. Бииргэ үөрэнэр оҕолорбор судаарыстыба кэлим эксээмэнин этэҥҥэ ааһалларыгар, сөбүлүүр үөрэхтэригэр киирэллэригэр баҕарабын.
Миша ИВАНОВ, Майа:
-- Владимир Ларионов аатынан Майа 1 №-дээх оскуолатын икки кылааһынан 46 оҕо үөрэнэн бүтэрээри сылдьабыт. Эксээмэммэр нуучча литэрэтиирэтин уонна обществознаниены талбытым. Сыл устата куһаҕана суохтук бэлэмнэнним дии саныыбын. Инникитин тыйаатыр, киинэ артыыһа буолар баҕалаахпын. Москубаҕа Щепкин аатынан училищеҕа уонна Арктикатааҕы институкка докумуоннарбын туттарыам. Оҕо эрдэхпиттэн уруһуйдуубун, художественнай оскуоланы кыһыл дьупулуомнаах бүтэрбитим. Онон худуоһунньук идэтигэр эмиэ холонуом. Тиһэх чуорааммыт ыам ыйын 25 күнүгэр буолар. Ол күн кэнсиэр көрдөрөбүт, сэмэй фуршет тэрийэбит. Биһиги кылаас оҕолоро төрөппүттэрбитин кытта сүбэлэһэн баран, баҥкыаттан аккаастанныбыт. Ол оннугар бэс ыйын 17 күнүгэр Өлүөнэ очуостарыгар үс күннээх айаҥҥа турунабыт. Барыахпыт иннинэ лимузинынан куорат кэрэ-бэлиэ миэстэлэринэн дьаарбайыахпыт. Ити эппит тэрээһиннэргэ төрөппүттэрбит 12600 солк. төлөөтүлэр. Дьоро күммэр кэтэргэ көстүүм уонна түүпүлэ ылыныахтаахпын. Ол төһө суумалаах буоларын билиҥҥитэ билбэппин. Дьонум төһө суумаҕа көрүнүөхтээхпин этэ иликтэр. Оскуола – оҕо сааһы кытта ситимнээх кэрэ кэм. Биһикпититтэн үтүө өйдөбүллээх көтөр туһуттан маннык бырааһынньыктыыр оруннаах дии саныыбын.
Прасковья КОРЯКИНА, Муома:
-- Орто Дойду орто оскуолатыгар 36 оҕо үөрэнэр. Быйыл оскуоланы түөрт оҕо бүтэрэр. 11-с кылаас салайааччытынан үлэлиибин. Онтон үһэ – уол. Идэни талыыга кыралаан кэтэмэҕэйдээһин баар эрээри, сүрүннээн, култуура, информатика, физика өттүн тутуһар баҕалаахтар. Бэлэмнэрин куһаҕана суох диэн сыаналыыбын. Тиһэх чуораан күнүгэр бөһүөлэкпитигэр кыталыктар кэлэллэрэ дьикти. Сорох дьыл үөрүүлээх чаас кэмигэр, сороҕор айылҕаҕа хонуктуу сырыттахха, алгыыр курдук, кэрийэ көтөн ааһааччылар. Сыл аайы кэриэтэ ити күн хаар түһээччи.
Судаарыстыба кэлим эксээмэнин түмүгэ кэлбит күнүгэр тохсус кылааһы бүтэрээччилэри кытта оскуоланы түмүктүүр дьоро күнү тэрийэр үгэстээхпит. Быйыл тохсус кылааһы икки оҕо бүтэрэр. Ити киэһэ айылҕаҕа хоно тахсааччыбыт. Ол кэнниттэн оҕолор тута улуус киинигэр -- Хонууга -- үөрэххэ туттарсыах иннинээҕи мэдиссиинэ көрүүтүгэр көтөллөр. Онтон устунан куораттыыллар. Үөрэххэ киирбит оҕолор күһүҥҥэ диэри хаалалларыгар тиийэллэр. Тоҕо диэтэххэ, айаммыт сыаната олус ыарахан. Биир уһукка 24 тыһ.солк. төлүүбүт. Онон төрөппүттэр оҕолор малларын-салларын дьонунан эрэ тиксэрэр кыахтаахтар.
Оксана ЖИРКОВА.
