Бэрт удамыр сыанаҕа Кытайга тиис оҥорторуу кэлиҥҥи кэмҥэ олус көдьүүстээх буолла. Аҕыйах күн иһигэр, чэпчэки сыанаҕа кылыгырас тиистэнэн хаалартан, ама, ким аккаастаныай? Интэриниэти хаһыстахха, Хэйхэ, Бэйдайхэ, Харбин курдук сирдэргэ “стоматологические, шоптуры в Китае” диэн чаҕылхай биллэриилэр тахсаллар. Эбиитин онно кытай кэрэ айылҕатын хаартыскатын, “голливудскай” тиистээх кыыс үөрэн түспүтүн эрэкэлээмэлээбит буолаллар. Кытай диэн бу турдаҕа. Благовещенскай куоракка диэри сиринэн 5 тыһ солк. (өссө Аллараа Бэстээхтэн тимир суол арыллыаҕа), салгыы Хэйхэ куоракка диэри Амур өрүһү боруомунан 2 тыһ. кэриҥэ солкуобайга туоруохха сөп. Дьэ, манна хайдах эмтииллэрий?
Туох үчүгэйдээҕий?
(бара сылдьыбыт киһи санаата)
Киһи хаһан баҕарар аан маҥнай харчытын туһунан саныыр. Кытай стоматологията – саамай табыгастаах барыйаан. Ол эрээри ханнык стоматологияҕа барары сыныйан үөрэтэр наада. Кытайга стоматология туурдара сайдан аҕай тураллар. Холобур, тиис эрэ эмтэтэ барбакка, эбии шопинг уонна куораты көрүү өҥөтө баар буолар. Киһи оччоҕо икки куобаҕы өлөрөр: тииһин эмтэтэр, сири-дойдуну көрөр. Эбиитин Кытай стоматологиятыгар коронка тииһи 3-4 күнүнэн бэрт түргэнник оҥорон кэбиһэллэр.
Ольга Олесова, биэнсийэлээх. Кытайга стоматологияҕа эмтэммитин туһунан маннык кэпсиир:
– “Мин 2012 сыллаахха кэргэммин кытары Кытайга тииспитин оҥорторбуппут. Билиҥҥэ диэри бөҕө сылдьар, хайгыыбын эрэ. Бу туһунан турфирмаҕа билбиппит. Барыта холбоон – 32 тыһ. буолбута (1 киһиэхэ). Удалянчига сонотуоруйга олорбуппут, онно эмтэммиппит. 14 күнү быһа сылдьыбыппыт. Ол тухары куораты көрдөрбүттэрэ, оптуобуһунан таһа сылдьыбыттара. Эбии тииспитин оҥорторорго санаммыппыт. Кэргэммэр үөһээ-аллараа быратыас оҥорбуттара – 13 тыһ. солк. Бэйэм 10 тииспэр металло-керамика коронка олорторбутум – 25 тыһ. солк. Кэргэним быратыаһа үчүгэй, алдьаммакка сылдьар. Миэнэ эмиэ үчүгэй. Балыыһалара олус ырааһа-чэнчиһэ, быраастар да эйэҕэстэрэ. Тииспин эрбээт, 4 күн иһигэр түп-түргэнник оҥорторбуттара. Элбэх сыл ааста, бакаа этэҥҥэ сылдьар. Ол эрээри коронканы түргэнник оҥорор буоланнар, сэрэххэ, Дьокуускай стоматологиятыгар бастаан эмтэтэн, сүбэлэттэрэн баран айанныахха наада быһыылаах. Туох да диэбит иһин, кыра биэнсийэлээх, сири-дойдуну көрүөн баҕалаах саастаах дьоҥҥо, биһиэхэ, Кытайга барыы олус табыгастаах эбит.
“Ноолоох” өрүтэ эмиэ баар
Сири-дойдуну көрө уонна харчыбын кэмчилии таарыйа Кытайга баран кылгас бириэмэ иһигэр тиистэнэр – туох куһаҕаннаах буолуой? Ол эрээри күлүмүрдүүр эрэ барыта көмүс буолбатах. Соччото суох өрүттэр эмиэ бааллар. Ону бэйэм уопуппуттан холобурдаан кэпсиэхпин баҕарабын.
2015 сыллаахха Хэйхэ куоракка стоматологияҕа инники тииспин оҥорторо айаннаабытым. Эбии кэннибэр баар тииһим ыалдьан, иһэн сордоон ону туурдарарга санаммытым.
Ити саҕана Кытайга тиис оҥорторуу биисинэһэ сайдан турар кэмэ этэ. Олус элбэх киһи баран, астынан аҕай кэлбиттэрин истибитим. Ыйыталаспытым, олус чэпчэки сыаналааҕа, эбиитин Кытайы көрөр чиэскэ тиксэҕин. Стоматологияҕа тиийбитим – биһиги дэриэбинэлэрбит амбылатыарыйаларын курдук үрүҥ испиэскэлээх, хачыгырыыр муосталаах, бэрт хобдох тэриллээх дьиэ этэ (килииньикэ аайы тус-туһунан усулуобуйалаах). Бэрт эйэҕэс быраас, кыһалҕабын кэпсээбиппэр: “Тиискин сытыылаан, ол үрдүнэн металло-керамика коронка кэтэрдэбит, алдьанан эрэр тиискин туурабыт. Тииһиҥ 3 күнүнэн бэлэм буолар”, – диэн быһаарбыта.
Чахчы даҕаны, ылбыта да тииспин эрбээн киирэн барбыта. Ол кэннэ, тииһим киэбин түһэрэн ылан, тиэхиньиккэ ыыппыта. Үһүс күнүгэр бэлэм тииһи ылан, синньэтиллибит, ньиэрбэлээх тииһим үрдүгэр лоп гына кэтэрдэн кэбиспитэ. Инньэ гынан, 3 күн иһигэр тиистэнэ охсоот, дьиэлээтэҕим. Арба, “биир сыл мэктиэлээххин, кэллэххинэ, босхо оҥоруохпут” диэн сэрэппиттэрэ.
Бастакы сылларым этэҥҥэ ааспыттара. Аһыырбар, саҥарарбар мэһэйдэппэт этим. Кэлин, икки сыл кэннэ, коронкам уларыйан, хамсаан киирэн барбыта. Саҥарарбар, аһыырбар мэһэйдэтэр буолбутум. Тимирэ миилэбин аалар буолбута, онтон сылтаан хаанырар этэ, киэһэтин дэлби ыалдьара. Сыыйа-баайа коронкам түһэн, бытарыйан киирэн барбыта. Аны кэлэн биир сыллаах мэктиэм суох. Иккистээн Кытайга барар кыах да, соло да суох.
Арай төрдүс сылбар, иэдэһим иһэр, коронкам иһигэр баар тииһим күүскэ ыалдьар буолбута. Онтукам баара – Кытайга туурдарбыт тииспин ситэ ылбатах эбиттэр, атаҕа хаалан сордуу сылдьар эбит.
Саха сиринээҕи стоматологиялар тустарынан ааҕан, дьон сүбэтинэн “Все 32” диэн Дьокуускай киин уулуссаларыгар турар килииньикэҕэ барбытым. Биир бэйэм астыммытым, барыта сахалар, онон нууччалыы да, сахалыы да өйдөнүмтүөтүк быһаараллар. Консултаассыйаҕа тиийдэххинэ, босхо сүбэлээн, ыйан-кэрдэн биэрэллэр.
Тииспин көрөөт, ортопед быраас “Кытайга оҥоһуллубут” диэн тута сэрэйбитэ. “Кытайга барытыгар үчүгэйдик оҥороллор, миэнэ эрэ ыалдьыбыт” диэн санаалааҕым. Онтукам бу стоматологияҕа Кытайга оҥорторон эмсэҕэлээбит дьон аҕыйаҕа суох эбит. Тоҕо маннык буоларын билээрибин, быраастан ыйыталастым.
Максим Александрович Николаев, “Все 32” стоматология ортопед бырааһа.
– Бу стоматологияҕа үлэлээбитиҥ хас сыл буолла? Кытайга эмтэппит дьон кэлэрэ хаһааҥҥыттан баарый?
– Үлэлээбитим 10 сыл буолла. Ортопедия эйгэтигэр киирбитим 5 сыла туолла. Ол тухары сыл аайы Кытайга баран эмтэммит дьон билиҥҥэ диэри кэлэ турар.
– Туох кыһалҕалаах кэлэллэрий?
– Араас саастаах дьон кэлэр. Кытайга эмтэтэн баран, иккис-үһүс сылларыгар манна кэлэллэр. Кыһалҕалара үксүн биир: коронкаларын иһинээҕи тиистэрэ ыалдьаллар, сороҕор керамикалара үлтүрүйэн түспүт буолар. Билигин биир кыыһы кэтии сылдьабыт, коронкатын иһинээҕи тииһэ испит, бааһырбыт. Былырыын биир уол кэлэ сылдьыбыта. Коронкатын иһигэр баар тииһэ ириҥэрэн, бааһыран хаалбыт.
– Кытайдар тугу сыыһар эбиттэрий?
– Тииһи сытыылыыллара соччото суох. 3-4 күн иһигэр коронка олордо охсор уустук. Металло-керамикалыы тиис олордоллоругар, тииһи сытыылаан баран, ньиэрбэни хаалларар ордук. Ол эрээри, Кытайга тииһи аалалларыгар үчүгэйдик уулаабакка, ититэн кэбиһэллэр. Ол иһин кэлин бааһырыы-сытыйыы барар. Тииһи хайдах сытыылаабыттарын көрөн сөҕөбүн эрэ. Стоматолог быраас тиис тиэхиньигэр барыан иннинэ, тиис быһыытын-таһаатын сытыылаан, чочуйан биэриэхтээх. Арай кытайдар курдук аалан, Дьокуускайдааҕы тиэхиньикпэр дьаабылаан илдьэрим буоллар, төттөрү сирэйбэр быраҕан биэриэх эбиттэрэ буолуо.
– Кытайга оҥоһуллубут тиис маннааҕыттан туох уратылааҕый?
– Тута харахха быраҕыллар. Киһи дьиҥ тииһэ кэчигириир көнө буолбатах, ханан эрэ лоппойордоох, ханан эрэ дьаамалаах буолар. Кытайга оҥоһуллубут керамика көбүс-көнө сурааһын курдук, естественнэйэ суох көстүүлээх.
– “Все 32” стоматология металлокерамика коронкатын төһө өр оҥороруй?
– Коронка чочуллан, кичэллэн оҥоһуллар. Уруһуйдьут тиэхиньик оҥорор. Кытайдар курдук 3-4 күн иһигэр үчүгэй тиис оҥоһуллубат. Тиэхиньик биир эрэ киһиэхэ болҕомто ууран, аа-дьуо наллаан оҥорор буоллаҕына – 5-6 күнүнэн бүтэриэн сөп. Биһиги, стоматологтар, хас да үлэни бииргэ оҥорор буолан, үлэбит 1,5 нэдиэлэттэн саҕалаан уһаан биэрэр. Ортопед көрөр, тиис киэбин ылар, эмтиир, пациены кытары кэпсэтэр, быһаарар. Ол кэннэ сүбэлэһэн баран, тиэхиньиккэ ыытар. Бүппүтүн кэннэ, пациеҥҥа тиис быһыытын-таһаатын, өҥүн көрдөрөбүт, олордон кээмэйдээн, барсарын-суоҕун бэрэбиэркэлээн көрөбүт. “Сөп” диэтэҕинэ, коронкатын олордобут, онтон сөбүлэспэт түгэннээх буоллаҕына, хаттаан оҥоробут. Онно эбии төлөбүр ылыллыбат. Эрдэ эппит суумабыт халбаҥнаабат.
– “Кытайга барымаҥ” диэҥ этэ дуо?
– Оннук диэн этэр кыаҕым суох. Син биир хаачыстыбалаах килииньикэлэр баар буоллахтара. Барыах иннинэ үчүгэйдик үөрэтэн, сүбэлэһэн билиэххэ наада. Киһи бэйэтэ талыахтаах, ханна-хайдах оҥорторорун. Ол эрээри, кэтэбилгэ-манабылга сылдьар туһуттан олохтоох балыыһаҕа көрдөрүнэр ордук диэн санаалаахпын. Металлокерамика коронката 10 сыл бөҕөтүк сылдьыан сөп. Онтон атына тиистэн тутулуктаах. Тиис уларыйар-тэлэрийэр, хайаан да сылга иккитэ көрдөрүнүөххэ наада. Арай Кытайга оҥорторон баран, туох эрэ буолар түгэнигэр, анараа бара охсоруҥ уустук.
Биир бэйэм сүбэм диэн, Кытайга баран оҥорторуохха сөп эрээри, манна да оҥорторор куһаҕана суох. Холобур, анараа баран оҥорторбутуҥ түргэнник алдьанар буоллаҕына, хаттаан оҥорторорго тиийэҕин. Эмиэ харчы наада буолар. Ол иһин биирдэ ыарахан да буоллар, хаачыстыбалаахтык, үчүгэйдик эмтэтэн оҥорторбут ордук.
“Онон” диэххэ...
Оччоҕо “Кытайга баран оҥорторор наада дуу, суох дуу?” диэн боппуруос үөскүүр. Барыахха сөп. Уһуллар быратыас оҥорторор дьон Кытайга баралларыгар туох да күчүмэҕэйи көрсүөхтэрэ суоҕа. Онон “барабын дуу, суох дуу?” диэн боппуруос кинилэри хаарыйбат. Оттон коронканы олордуу – туспа боппуруос. Ити ыйытыкка хоруй булаарыбын, хас да быраастан токкоолоспуппун: “Барыах иннинэ, тииһи Саха сиригэр эмтэтиэххэ сөп. Ол кэннэ Кытайга тиийэн чэпчэки сыанаҕа коронка олорторуохха син”, – диэн сүбэлээтилэр. Ол аата Кытай стоматологиятыгар айанныах иннинэ, маннааҕы ханнык баҕарар стоматологияҕа баран, маҥнай босхо консултаассыйа ылыахха наада. Онтон тииһи эрбэтэн-сытыылатан, эмтэтэн бэлэмнээн баран, анараа тиийэн коронка олорторуохха сөп буоллаҕа. Маннык гыннахха чэпчэки уонна кэнэҕэһин куттала суох буолуоҕа.
Биир бэйэм сүбэбинэн, “Все 32” стоматологияҕа эмтэммиппин кэмсиммэккэ сылдьабын. Эрдэттэн манна оҥорторуох хаалбыт диэн санаатым. Кытайга баран оҥорторбутум, тииспин сыыһа эмтээннэр, хаттаан эмтэтэ сылдьабын. Онон икки бүк төлөөбүт курдук буолан таҕыстым. Үчүгэйэ диэн, “рассрочка” диэн баар эбит. Ол аата, төлөбүрү аҥаардаан, кыралаан төлүөххэ сөп, бырыһыана суох.
Этэргэ дылы, доруобуйа – бэйэбит илиибитигэр. Коронка тииһи ханна оҥорторор туһунан бэйэҕит толкуйдаан, сөпкө быһаарынаргытыгар баҕарабын. Кытай икки өрүттээҕин сыаналаан көрөн, баҕар, туох эмэ туһаны ылаайаҕыт диэн сүбэлээтибит.
Сардаҥа БОРИСОВА.
