Хаҥалас улууһугар элбэх киһи баҕа санаатын толорон, убаастыыр киһилэрэ Ким Кын Хо аатыгар мэҥэ таас туруордулар. Кини тыыннааҕар сыаналамматах сыралаах үлэтин өрөгөйүн үрдэтэн “Махталлаах дьоҥҥуттан” диэн сурук дьэндэйдэ.
Ким Кын Хо, хаһаайыстыбаннай кинигэҕэ суруттарбытынан 1874 с. төрүөх Корея олохтооҕо, 1937 с. биир уол оҕолоох Хаҥалас улууһугар кэлэн сүөһү ииттэн, кэргэннэнэн, холкуоска киирэн, оҕуруотчуттар биригээдэлэрин тэрийэн, салайан үлэлээбитэ.
Кини киэҥ бааһыналары оҕуһунан хоруттаран хортуоппуй, оҕурсу, хаппыыста, моркуоп, сүбүөкүлэ, луук, турнепс, бурдук бөҕөнү ыһан өлгөм үүнүүнү ылара. Киэҥ бааһыналарга куоластаах бурдук долгуйа хамсыыра. Киим оҕонньору салалта төһө да аанньа ахсарбатар, атаҕастабыллаах сыһыаннарын аахсыбакка сахалыы үчүгэйдик саҥарбат буолан, сайа саҥаран кэпсэппэтэр да бу дойду өҥ буорун сүрэҕинэн сөбүлээн үйэ чиэппэрэ хара буорга буор-босхо хара көлөһүнүн тоҕон үлэттэн атыны билбэккэ олох олорбута. Кини дьоҥҥо кэпсээбитинэн, Кореяҕа устудьуоннуу сылдьан революционнай хамсааһыҥҥа кыттан, былаастан куотан Бодойбону булбут, манна шахтаҕа үлэлии сылдьан шахта сиҥҥэн өлөрдүү эчэйэн улаханнык эмсэҕэлээбит. Олоҕун суола ханан тэлэһитэн Хаҥалас улууһугар тиксэрбитин былыргы дьыллар былыттара саптахтара.
Киим оҕонньор кыһын дьиэ оннун саҕа омуһахха хортуоппуй сиэмэлэрин бэрийэрэ, сайын туттар тэрили бэйэтэ бэлэмнээн үүйэн, тоҥсуйан оҥороро. Элбэх саҥата суох холку майгылааҕа. Кинини кытта бииргэ үлэлээбит, олорбут дьон куруук махтана ахталлара, үлэһитин сөҕөллөрө. Сэрии сылларыгар кини ыспыт оҕуруотун аһа улаханнык көмөлөспүтүн, элбэх киһини хоргуйууттан быыһаабытын кэпсииллэрэ. Ол курдук хортуоппуй бөҕөнү үүннэрэн ыалга түҥэтэн, ыаллыы холхуостарга бэрсэр эбит. Холкуос бэрэссэдээтэлэ Федоров С.С. ахтыытыгар “Ити кэриэйбит аһары элбэх оҕуруот аһын үүннэрэн кыайан харайбакка, үлүтэн сэмэлэнэр этим”, диэбиттээх.
Сэрии кэнниттэн Сталин төбөлөөх мэтээли түҥэтэр мунньахха Киим: “Остуоруйаҕа үйэ саас ахтылла туруо, онон мэтээли эдэр дьоҥҥо биэриҥ” диэбитин, оҕонньоттор: “Биһигинэ суох ити оҕолор тугу гыммыттар, кэриэйбит түөһэйбит“, – диэн айах атыппатахтар. Сэрии сылларыгар саастарын ситэ илик оҕолор Кыайыы туһа диэн, аччык аҥардаах үлэ кытаанаҕын, мөккүөрэ суох үлэлээбиттэрин көрө сырыттаҕа.
Ким Кын Хо пааспара суоҕуттан санаа баттала оҥостор эбит, кэлин пааспар ылан баран үөрэн түөһүгэр тута-тута имэрийэрэ үһү. Кини атын да дойдуга баран хаалыан син этэ да, маннык үтүө дойдуну хантан булуой.
Киниэхэ аналлаах мэҥэ тааһы туруорууга сиэннэрэ, хос сиэннэрэ бэйэлэрэ тутан-хабан үлэлээтилэр. Нэһилиэк баһылыга Уваров Д.А. биһирээн киирэн эҕэрдэтин тиэртэ. Давыдов Егор Петрович, Харитонов Павел Николаевич курдук ытыктабыллаах биир дойдулаахтара кыттыыны ыллылар. Ким Кын Хо соҕотох уола Виктормэник-тэник сааһа ааһан, ыал соҕотох кыыһын, кэрэ-нарын Настяны, Никодимова Анастасия Павловнаны кэргэн ылан 7 оҕону кэчигирэппиттэрэ, бары дьоһун-мааны ыал буолан тиэргэн тэниттилэр, кинилэр көхтөөх кыттыыны ыллылар.
“Үтүө киһи аата үйэлэргэ ааттаннын, кини үлэһитэ, күүстээх санаата, көнө, ыраас холку майгыта ыччатыгар салҕана барыахтын. Өтөх төҥүргэстээх, сурт кэриэстээх. Дьиктитэ диэн бу тааһы туруора, үлэлии сырыттахтарына уолаттар үрдүлэринэн соҕотох куба көтөн кэлэн эргийэн Ким дьиэтин анныгар баар көлүччэҕэ түһэн уста сылдьан сөхтөрбүт. Ол аата оҕонньорбут кута-сүрэ үөрдэҕэ диэн, кини иннигэр иэспитин төлөөбүт курдук санаан биһиги эмиэ үөрэбит. Ким Кын Хо 87 сааһыгар, үлэлии сылдьан көлүнэр оҕуһа кэйэн, онтон кэбирээн өлөөхтөөбүтэ“, – диэн кэпсиир Тойон Арыы олохтооҕо, үлэ бэтэрээнэ Раиса Архипова.
“Хаҥалас” хаһыата, ulus.media
