От ыйын 29 күнүттэн Аллараа Бэстээх тимир суол ыстаансыйатыттан аан бастаан дьону тиэйэр пуойас сырыытын саҕалыахтаах. От ыйын 19 күнүгэр Росжелдор Томмот-Аллараа Бэстээх хайысханан тимир суолунан таһаҕаһы уонна дьону таһарга бирикээһи таһаарда. Инньэ гынан, хас да сыл тухары ыра санаа оҥостубут тимир суолбут Дьокуускайга чугаһаата. Өссө 15 сыллааҕыта дойду бырабыыталыстыбата Беркакит-Томмот-Дьокуускай тимир суолун тутар туґунан уурааҕы таһаарбыта. Онон, чахчы, устуоруйаҕа киирэр түгэн тосхойдо.
Аллараа Бэстээхтэн пуойас чорбохтоох чыыһылаларга сылдьар буолуоҕа, оттон вагон ахсаана төһө киһи айанныыр баҕалааҕыттан тутулуктаныа. Айан билиэтин сыаната РЖД систиэмэтиттэн уратыта суох буолуо. “Саха сирин тимир суоллара” АУо (ЖДЯ) бастакы айанньыттарын ыытарга төһө бэлэмий? Бу туһунан “Саха сирин тимир суоллара” АУо генеральнай дириэктэрин стратегическай сайдыыга солбуйааччы Алексей Местников билиһиннэрэр.
Аллараа Бэстээхтэн Нерюнгрига диэри – 830 км. Ити Нерюнгриттан Красноярскайга диэри айаннаабыт тэҥэ. Ол эбэтэр, Аллараа Бэстээхтэн Нерюнгрига диэри билиэт сыаната Нерюнгриттан Красноярскайга диэри хайдаҕый да, оннук буолуохтаах. Туох да диэбит иґин, Аллараа Бэстээхтэн Нерюнгрига диэри таксыынан барардааҕар пуойаһынан барбыт быдан чэпчэки буолуоҕа. Пуойаһынан айан массыынанан айанныырдааҕар быдан тупсаҕай, сылаата суох эрээри, айанныыр бириэмэ уһаан биэрэр – Нерюнгрига диэри — 18 чаас. Билигин Дьокуускайтан Аллараа Бэстээх баксаалыгар диэри сүүһүнэн пассажиры хайдах илдьэр-аҕалар туһунан логистика силигин ситэрэллэр. Билиэти РЖД саайтыттан онлайн эбэтэр ханнык баҕарар авиакассаттан атыылаһыахха сөп, манна эбии Дьокуускайтан Аллараа Бэстээххэ диэри чэпчэтиллибит сыананан трансфер өҥөтүнэн эбии атыылаһыахха сөп. Судургутук эттэххэ, эн баксаалга диэри айанныыр кыаҕыҥ суох буоллаҕына, сайыҥҥы өттүгэр өрүс пуордуттан чэпчэтиллибит сыанаҕа катер айанын, итиэннэ биэрэктэн оптуобус билиэтин атыылаһаҕын. Оттон кыһыҥҥы өттүгэр куорат автовокзалыттан оптуобустар сылдьыахтара. Манна даҕатан эттэххэ, бастакы пуойаһы көрсөр үөрүүлээх тэрээһиҥҥэ “ЖДЯ” анал оптуобустары уонна катер сырыытын тэрийэр.
Хас богуон айанныаҕай?
Аллараа Бэстээхтэн Нерюнгрига диэри бастаан утаа 4 богуон сылдьар буолуоҕа: уопсай, плацкарт, купе уонна эрэстэрээннээх богуон. Санатар буоллахха, “Железные Дороги Якутии” тэрилтэ Бэстээхтэн Нерюнгрига диэри хайысханы бас билэр. Оттон Нерюнгриттан салгыы тыргыллар суолу Федеральнай пассажирскай хампаанньа (ФПК, РЖД самалык тэрилтэтэ) бас билэр. Аллараа Бэстээхтэн Нерюнгрига аара олорсон Арассыыйа хайа баҕарар муннугар тиийиэххэ сөп. Маны таґынан, “ЖДЯ” Бэстээхтэн Тындаҕа, Благовещенскайга, Хабаровскайга, Москубаҕа тиийэ күґүн олоруута суох (беспересадочнай) богуоннары сүүрдэр былааннаах. “ЖДЯ” богуоннарыгар ирдэбил үкчү РЖД киэнин курдук буолуоҕа. Богуон иһигэр 220 Вт кыамталаах розетка, босхо итии уулаах титан көрүллэр. Сокуон быґыытынан, богуоннарга табахтыыр көҥүллэммэт. Пуойас Нерюнгрига диэри айанныырыгар аара Томмокко, АлдаІІа уґун тохтобуллары оІорор уонна кыра ыстаансыйаларга тохтоон ылыаҕа.
Санатар буоллахха, 2004 сыллаахха ЖДЯ Нерюнгри-Алдан-Томмот хайысханан аан бастакытын дьону тиэйэр буолуоҕуттан ыла, сабыс-саҥа богуоннары атыыласпыта. Оттон Бэстээхтэн хайдах вагоннарынан тиэйиэхтэрэй? Арассыыйаҕа пассажирскай богуону оІорор суос-соҕотох собуот Тверьгэ эрэ баар эбит. Оттон ФПК бу собуокка хас да сыллаах сакааґын номнуо биэрбитэ ырааппыт, онон атын тэрилтэлэртэн биир да сакааґы ылбат эбит. Инньэ гынан, ЖДЯ Бэстээхтэн дьону илдьэригэр анаан икки саІа богуону атыыласпыт. Биир богуон сыаната – 57 мөл. солк. ЖДЯ Украина КырыымІа хаалларбыт эргэ богуоннарыттан 3 богуону 6-лыы мөл. солк. атыыласпыт. Ону Белоруссияҕа илдьэн саҥардан биэрбиттэр. Пассажирдар хам аччык айаннаабатыннар диэн, 3 эрэстэрээннэх богуону атыыласпыттар. Хампаанньа пассажирдар сылдьан киирэн бардахтарына, кэнэҕэһин ФПК-тан саІа богуоннары түүлэһиигэ ылар эбэтэр атыылаһар былааннаах. Билиҥҥитэ “саҕалыахха эрэ наада” дииллэр.
Айанньыт баар буолуо дуо?
Плацкарт богуоннарыгар сыананы судаарыстыба датаассыйалыыр. Ол эрээри атыыламмыт билиэттэн көрөн биирдэ датаассыйаны оҥорор. Богуоннар 75 бырыһыан туоллахтарына биирдэ, бу хайысха “рентабельнай” дэнэр эбит. Кэнники кэмІэ Нерюнгри-Алдан-Томмот хайысхаҕа билиэт былдьаһык буолбут. Маныаха “Сибиир күүһүн” тутааччылара төттөрү-таары тиэстэр буолан, билиэт хамаҕатык атыыланар. Благовещенскайга диэри айаннааччы эмиэ элбэх. Холобур, Томмоттон Москубаҕа диэри куруук пуойаһынан эрэ айанныыр 7 бэриниилээх айанньыт баар эбит. Айан сылаатыттан салгыбат, пуойаһынан айанныыр арамаантыкатын билэр пассажирдар өссө да бааллар эбит. Туох да диэбит иһин, пуойаһынан айан массыынатааҕар сылаата суох буоллаҕа. Инньэ гынан, ЖДЯ Аллараа Бэстээхтэн пассажир баар буолуо диэн эрэх-турах санаалаах. Арай, өрүһүнэн сырыы тохтоотоҕуна, пассажир ахсаана эмискэ халбаІныан сөп.
Тимир суол толору бэлэм
Томмот-Аллараа Бэстээх тимир суол учаастагын тутуута куттал суоһаабатын нуорматыгар эппиэттэспэт, сотору-сотору сиІнибит эІин диэн этэ сылдьыбыттара. Үс сыллааҕыта судаарыстыбаннай хамыыһыйа 700-тэн тахса регламент кэһиитин булбута. БилиІІитэ туох-баар кэһии барыта туоратыллан, анал көҥүлү ылан олороллор. Хампаанньа бастатан туран айаҥҥа куттал суоһаабатыгар улахан болҕомтону уурар. Былырыын “ЖДЯ” учаастагы ситэрэн тутууга 1,9 млрд солк. тендер сүүйбүтэ. Инньэ гынан, үлэ тигинэччи барбыта. Уопсайа бу эбийиэк тутуутугар 49 млрд солк. тахса үп ороскуоттаммыт, онтон былырыын ЖДЯ 1,9 млрд солк. үлэни түмүктээбитэ.
Күргэбит Хайаһар?
Өлүөнэни туоруур күргэ хаһан эмэ тутуллар ини диэн ыра санаалаахпыт. Билиҥҥитэ күргэ тимир суола суох, аҥаардас массыына туоруур эрэ буолуохтаах диэн бырайыактанар. Ол кэнэҕэһин тимир суол сайдыытыгар охсуулаах буолуо дуо? Маныаха ЖДЯ билиҥҥитэ Дьокуускайга диэри пассажирдары Бэстээх баксаалыгар диэри тута оптуобуһунан тиэйэр курдук дьаһанар былааннаах. Үкчү Кырыым уопутун курдук. Онно Кырыым күргэтэ тутуллуор диэри дьону баксаалтан баксаалга диэри оптуобуґунан тиэйэ сылдьыбыттар. Дьокуускайтан Бэстээх баксаалыгар диэри чаас кэриІэ айанныыгын.
“ЖДЯ” 49.9% аахсыйатын РЖД бас билэр, оттон 45%-нын – Саха сирин сир сыһыаннаһыыларыгар уонна баай-дуол министиэристибэтин бас билиитигэр сылдьар, онтон атына – чааһынайдарга. Өскөтүн акционердар ЖДЯ сабан баран РЖД бас билиитигэр биэрэр да буоллахтарына, килийиэннэр тугу да сүтэриэ суохтара дииллэр. Тоҕо диэтэххэ, тарыып биир да кэппиэйкэнэн уларыйбат.
Хаһааҥҥыттан?
От ыйын 27 күнүгэр Аллараа Бэстээх ыстаансыйатыттан биир бастакынан Томмоттон Аллараа Бэстээххэ дылы тимир суолу тутуспут дьон айанныаҕа. Бу күн бырааһынньыктааҕы миитин буолуоҕа уонна БАМ эпохатын саҕанааҕы аатырбыт “Самоцветы” бөлөх ыалдьыттыаҕа. Салгыы тимир суола Магадааҥҥа диэри тыргылларын туһугар анал бэлиэ анньыллыаҕа. Бастакы пассажирскай пуойаһы көрсө Вячеслав Штыров, Галина Данчикова, Айсен Николаев, Росжелдор бэрэстэбиитэллэрэ уо.д.а. баар буолуохтара. Устуоруйаҕа киирэр бастакы пуойаһы массыньыыс Юрий Пыльцын уонна массыньыыс көмөлөһөөччүтэ, Аллараа Бэстээхтээҕи тырааныспар техникумун выпускнига Андрей Москвитин ыытыахтара. Тимир суолун үлэһиттэрэ саҥа хайысха арыллыытыгар олоҕурбут үгэстээхтэр эбит. Ол курдук, тимир суолу тутааччылар, бэтэрээннэр бастакы пассажир буолуохтара. Оттон бастакы быыстала суох сылдьар эриэйсэ Аллараа Бэстээхтэн от ыйын 29 күнүгэр турунуоҕа. Бастаан утаа пуойас сарсыарда 10 ч. күн өрүү-өрүү турунуоҕа, оттон пассажир элбээн бардаҕына, пуойаһы күн аайы да ыытар былааннаахтар. Билигин Аллараа Бэстээх баксаалыгар 100-чэ киһи үлэлиир, соторутааҕыта проводниктары сүүмэрдээбиттэр. Киһи үөрэрэ баар, саІа вокзалга балай эмэ олохтоох дьон үлэлиир. Пуойаска үлэлиэн баҕалаахтары Аллараа Бэстээххэ, Нерюнгрига уонна АлдаІІа орто үөрэх кыһаларыгар үөрэттэрэллэр. Маны таһынан, үрдүк үөрэххэ Хабаровскайга ыытан үөрэттэрэллэр. Онон каадырынан хааччыллыыга кыһалҕа суох. Билигин Саха сирин үөрэҕин кыһаларыгар уопсайа 197 устудьуон үөрэнэ сылдьар, эбии 112 устудьуон дойду киин ВУЗ-тарыгар үөрэнэллэр. Былырыын Саха сирин таґыгар 28 устудьуон үөрэххэ киирбит, быйыл тус сыаллаах миэстэҕэ 8 миэстэ көрүллүбүт.
Төһөҕө?
Бу иннинэ Аллараа Бэстээххэ диэри таһаҕаһы тиэйии быстах кэмҥэ ыытыллыбыта. Ол да буоллар, 2017 сыллаахха 580 тыһ. т, былырыын 650 т тиэйиллибит. Оттон быйыл 6 ый түмүгүнэн көрдөрүү биллэ улаатта — 402 тыһ.т. (былырыыҥҥытааҕар 26 % ). Билигин таһаҕаһы тиэйии тарыыба аччаан иһэр эбит. Уопсайынан, пуойаһынан таһаҕаһы ыытыы төһөнөн ыраах сиргэ тиэрдиллэр да, соччонон чэпчээн иһэр эбит. Инньэ гынан, табаар сыаната биллэ чэпчиирин кэтэһэбит. Холобур, Томмоттон Дьокуускайга диэри улахан кээмэйдээх таһаҕаһы кэнтиэйинэринэн тиэйии биир туоннатын сыаната 3 тыґ. солк. эбит буоллаҕына, пуойаһынан 1,5 тыһ. солк. буолуоҕа.
Оттон пассажирдары таһыы маннык сыаналаах:
Аллараа Бэстээх-Томмот: уопсай богуон (олорон айанныыгын) – 585,8 солк., плацкарт – 955,6 солк., купе – 1514,7 солк. Айан устата: 7 ч. 34 мүн.
Аллараа Бэстээх- Алдан: уопсай богуон – 661,1 солк., плацкарт – 1078,7 солк., купе – 1724,8 солк. Айан устата: 12 ч. 09 мүн.
Аллараа Бэстээх- Нерюнгри: уопсай богуон – 905,9 солк., плацкарт – 1478,4 солк., купе – 2407,4 солк. Айан устата: 18 ч. 40 мүн.
Аллараа Бэстээх-Тында: плацкарт – 1724,3 солк., купе – 2824,3 солк. Айан устата: 23 ч. 37 мүн.
Аллараа Бэстээх- Благовещенскай: плацкарт – 2831,0 солк., купе – 4705,2 солк. Айан устата: 2 суукка 57 мүн.
Аллараа Бэстээх- Хабаровскай: плацкарт – 3384,3 солк., купе – 5653,9 солк. Айан устата: 2 суукка 19 ч. 53 мүн.
Аллараа Бэстээх-Москуба: плацкарт – 7718,8 солк., купе – 12903,4 солк. Айан устата: 6 суукка 27 мүн.
Трансфер:
Дьокуускайга диэри сайын 250 солк., кыһын – 200 солк.
Аллараа Бэстээххэ дылы 100 солк. Манна эбии пуойас билиэтин сыанатын эбэҕит. Маны таһынан, утуйар таҥас ыларга эбии 175 солк. төлүүгүт.
Маны таһынан оскуола үөрэнээччилэригэр, 10-17 саастаах оҕолорго чэпчэтиилээх билиэттэр, биэнсийэлээхтэргэ, инбэлииттэргэ, бэтэрээннэргэ, силовой структура үлэһиттэригэр босхо билиэттэр бааллар, ону билиэт атыылаһаргытыгар чуолкайдаһыаххытын сөп.
Дмитрий ИВАНОВ.
