Бу ыстатыйаны суруйаары олорон элбэҕи эргитэ санаан, ырытан көрдүм уонна, бэйэм да соһуйуом иннигэр, киһи олоҕор туох да мээнэҕэ кэлбэт, барыта да эрдэттэн бэйэ-бэйэтин кытта сибээстээх, ситимнээх буолар эбит диэн санааҕа кэллим.
Ол курдук, 1995 сыллаахха тѳрѳѳбүт дойдубар, Чурапчыга, учууталлыы сылдьан, Дьокуускайга ыытыллар Эльконин-Давыдов тиһигинэн үѳрэтэр Сибиирдээҕи сайыннарыылаах үѳрэх институтун кууруьугар киирбитим. Онно үөрэммит үс сылым устата Дьокуускай куорат национальнай гимназиятын учууталларын кытта ыкса билсибитим, алтыспытым.
1999 сыллаахха, уолум Петя оскуолаҕа киирэр сылыгар, сахалыы үѳрэттэрбит киһи диэн санааттан, гимназияҕа туттарсарга быһаарыммыппыт. Ол сыл мин Дьокуускай куорат 10 №-дээх оскуолатыгар үлэлии сылдьар этим. Онон гимназияҕа киирэргэ хайдахтаах курдук улахан куонкурус буоларын билэрим, онон оҕобун эрдэттэн бэлэмнээбитим. Туттарсыы кэннэ түмүгү кэтэһии долгутуулааҕын онно билбитим. Оҕо дыбарыаһын улахан аанын долгуйа-долгуйа, нэһиилэ арыйан киирбиппин хаһан да умнуом суоҕа...Аан утары дуоскаҕа испииһэк ыйанан турарыгар тиийбитим. Бастакы лииһи үѳһэттэн алларааҥҥа диэри тарбахпынан ыйан түһэрдим -- арай мин оҕом аата суох... Сүрэҕим олох аллараа түһэн хаалла... Онтон ѳйдѳѳн кѳрбүтүм, испииһэк үѳһээтигэр «Кыргыттар» диэн суруллан турар эбит. Түргэн үлүгэрдик «Уолаттар» диэн суруллубут лииһи кѳрѳн иһэн, дьэ, оҕом аатын булан ыллым. Оо, бу үѳрдэхпиэн. Били ыараханнык арыйан киирбит ааммын тэлэччи аһаммын, таһырдьа тахсаат, икки илиибин үѳһээ уунан: «Мин оҕом киирби-и-ит!» -- диэн хаһыытыахпын баҕарбытым… Онтон атырдьах ыйын бүтүүтэ гимназияҕа киирбит оҕолор тѳрѳппүттэрин мунньаҕар кэлбиппэр, Лидия Петровна Шамаева: "Эбии кылаас аһыллар буолла. Эльконин киһитэ наада, олох биһиэхэ кэл", -- диэн буолла да, дириэктэригэр ойутан илдьэн билиһиннэрдэ. Ити курдук Николай Константиновичтыын билсэн турабын. Кини мин үөрэҕим, үлэм, дьиэ кэргэним туһунан туоһуласпыта уонна тута “ылабын” диэбитэ. Соһуйан эрэ хаалбытым. Онтон сарсыҥҥы күнүттэн докумуоннарбын аҕалан, хаһан эмэ өртөн билсэр дьон курдук кэпсэтэн-ипсэтэн, оҕолору эбии кылааска ылаттаан, үлэлээн киирэн барбыппыт. Ити да көрдөрөр, Николай Константинович дьоҥҥо эйэҕэс, куруук үтүө санаалаах сыһыанын. Дьону өйдөөн-көрөн сайыннарар талааннааҕын, сүрдээх үчүгэйдик сааһылаан биэрэрин. Куруук ыйыталаһан, туох көмө наадатынан туруорсан, көмөлөһөн. Күлэн мичик гына-гына, тэҥнээҕин курдук кэпсэтэн, сүбэлээн. “Бээ, итини маннык гыныахха...” диэн буолааччы.
Балаҕан ыйын 1 күнүттэн Тыа хаһаайыстыбатын академиятыгар аһыллыбыт I кылааска үлэбин саҕалаабытым. Николай Константинович ректор Леонид Николаевич Владимировтыын эрдэттэн толкуйдаан, сүбэлэһэн, академия үлэһиттэрин оҕолоругар диэн саҥа кылаас арыйарга соруммут этилэр. Ол былааннара туолан, барыта табыллан, академия үлэһиттэрин 12 оҕотун кытта барыта 26 үөрэнээччилээх кылаас аһыллыбыта. Оҕолорун ийэ тылынан үѳрэттэрэргэ баҕалаах тѳрѳппүттэр мустубут буолан, туох баар тэрээһиниттэн саҕалаан, иитиигэ-үѳрэтиигэ тиийэ -- барытыгар тэбис-тэҥҥэ тэрийсэн, салайсан, кѳмѳ буолан, үлэбит олус таһаарыылаах буолбута. Онон ол сылларга үѳрэппит оҕолорум тѳрѳппүттэригэр махталым сүрдээх улахан. Билигин даҕаны оҕолорбунаан кѳрүстэхпитинэ, ол сыллары олус күндүтүк ахтыһан ааһабыт.
Николай Константинович куоракка олорор саха оҕото анаан тэриллибит сахалыы сайаҕас эйгэҕэ ылыннарыылаахтык сайдарын чопчу бэлиэтээн туран, төрөөбүт ийэ тылынан иитиини, саха оскуолатын элбэтиини дьаныһан туран турууласпыта. Ол туруулаһыы түмүгэр 2001 сыллаахха атырдьах ыйын бүтүүтэ Саха-ньиэмэс оскуолата аһыллар буолбута. Мин III-с кылааспын илдьэ онно кэлэн, саҥа оскуола тэрээһинигэр үлэлэһэн киирэн барбытым. Ити сылларбын эмиэ наһаа күндүтүк, истиҥник саныыбын. Бары да биир санаалаах, саха оҕото сайдыытын туһугар туох баар сырабытын барытын аныыр дьон мустубут буоламмыт, араас саҥа кѳрүүлэри, саҥа санаалары, саҥа арыйыылары сүрдээх кѳхтѳѳхтүк киллэрэн, бу оскуолабыт атаҕар турбута. Ол оскуолабыт билигин киһи барыта билэр, дьон махталын ылар куорат биир тарбахха баттанар оскуолата -- Саха гимназията -- буолан турар. Кинилэрдиин сибээспит билигин да сүппэт: куруук кэпсэтэбит, сүбэлэһэбит, бииргэ үлэлиибит.
2006 сыллаахха Национальнай гимназия күүтүүлээх саҥа таас дьиэтэ үөрүүлээхтик арыллыбыта. Ону сэргэ мин I кылааһы ылан, үөрэтэн барбытым. Саҥа дьиэ кыһыл лиэнтэтин кырыйан киирбит оҕолорум 2017 сыллаахха XI кылааһы ситиһиилээхтик бүтэрэн, олох киэҥ аартыгар үктэммиттэрэ.
2012 сыллаахха атырдьах ыйыгар аны Птицефабрика оройуонугар олорор саха оҕолоругар диэн арыллыбыт Дьокуускай куорат 19 №-дээх оскуолатыгар «Кыталык» филиалга үлэлии барбытым. Дьэ, эмиэ саҥа үѳрэх эйгэтин тэрийиигэ күргүѳмнээх үлэ түмүгэр филиал тэриллибитэ. Онно үөрэппит оҕолорум номнуо VIII кылаас буоллулар. Билигин итиннэ барыта 10 саха кылааһа баар. Оҕо ийэ тылынан үѳрэнэр эйгэтэ тэриллэн, үгүс үлэ күннэтэ ыытыллар. Онон 19-с оскуола инникитэ киэҥ -- сотору кэминэн куорат биир тарбахха баттанар оскуолата буолан, аата ааттаныа диэн эрэлбит улахан.
Ити курдук Николай Константинович олоҕун бүүс бүтүннүү анаабыт- куорат эйгэтигэр сахалыы оскуоланы элбэтэр улахан кэскиллээх үлэтигэр кыттыспыт дьоллоохпун. Биир гимназияттан саҕалаан сахалыы кылаастары, филиаллары, оскуоланы тэрийии сындылҕаннаах үлэттэн тахсар. Маны барытын кини бэйэтин туруоруммут сыалыттан туораабакка, ыарахантан чаҕыйбакка, элбэх салайааччыны кытта алтыһан, сүүрэн-көтөн, ис кыаҕын, тэрийэр талаанын таба туһанан, чугас дьонун, биир санаалаахтарын өйөбүлүнэн ситиспитэ чахчы.
Мин өр сылларга бу улахан Учууталы кытта күннэтэ алтыһан, кини эйгэтигэр киирэн, идеяларын олоххо киллэрсэн, саҥаны айан-тутан, элбэххэ үөрэммит дьоллоохпун. Киниттэн ылбыт билиим, сатабылым туохха да тэҥнэммэт, саамай сыаналаах баайым буолар. Николай Константинович үөрэх-сайдыы суолугар саха норуотугар тугунан да кэмнэммэт үтүөтүн-өҥөтүн салҕыы сайыннарыы -- биһиги ытык иэспит!
Урут даҕаны, билигини даҕаны биһиги гимназиябыт -- олус истиҥ, бэйэтэ туспа эйгэлээх үөрэх кыһата. Манна оҕо чѳл туруктанан, бэйэтин тус сайыннарар суолун булунар. Ол барыта биьиги дириэктэрбит, ытык киһибит -- Николай Константинович Чиряев олук уурбут укулаата, олоххо киллэрбит баҕа санаата буолар. Бу чараас эйгэни ыспакка эрэ аныгы олох ирдэбиллэригэр сөп түбэьиннэрэн сайыннарыы -- бу биьиги ытык иэспит. Онон туох баар сатабылбытын, дууһабытын ууран туран инники сайдыыбыт туһугар үлэлии-хамсыы сылдьабыт – гимназия кэллэктиибэ.
Валентина Семеновна Пермякова,
Дьокуускай куорат национальнай гимназиятын директора
Бүгүнҥү күҥҥэ куоракка түөрт гимназия баарыттан үһэ сахалыы эйгэлээх, сахалыы тыыннаах, саха тыллаах оҕо-аймах тоҕуоруһа мустар үөрэх кыһалара – Дьокуускай куораттааҕы А.Г. уонна Н.К. Чиряевтар ааттарынан национальнай гимназия, Саха гимназията, "Айыы кыһата" национальнай гимназия – бу барыта Чиряев Н.К., улахан буукубаттан Учуутал, энтузиаст, чаҕылхай салайааччы, ф.н.к., бары ытыктыыр киһибит, ис санаатын ууран, биир ситимҥэ киллэрбит элбэх сыллаах сыралаах, ылыннарыылаах үлэтин сүдү түмүгэ буолар диэтэхпинэ, сыыспатым буолуо.
Дьыл-хонук... номнуо биир сыл ааста. Николай Константинович туһунан аҕыннахпына, өйбөр-санаабар чуолкайдык хатанан хаалбыт кэрэ түгэннэри санаан ылабын. Саас-сааһынан кэпсээтэххэ, маннык.
2001 сыл сайыныгар үгүс төрөппүт сахалыы үөрэтэр кылаас арыйтарар түбүгэр туруорса, сүүрэ-көтө сылдьарын туһунан элбэхтик истэрим. Ол кэмҥэ мин Үөһээ Бүлүүтээҕи И. Барахов аатынан 1 №-дээх оскуолаттан кэлэн, Аммаҕа баар "Үүнээйис" лааҕырга, Маҕан бүһүөлэгин орто оскуолатыгар омук тылын учууталынан үлэлээн, сайыммын бэрт сэргэхтик атаарбытым. Онно Кычкина О.М., ИПКРО омук тылын салаатын методиһа, хаста да мунньахха киирэ сылдьан, "гимназия филиала аһыллыах курдук" диэн иһитиннэрбитигэр, мин, үлэлии сылдьар киһи быһыытынан, улаханнык болҕомтобун уурбатаҕым. Ол да буоллар, күн аайы икки оҕобун батыһыннарбытынан, куоракка киирэрбит элбээн, оҕолорум нуучча кылааһыгар үөрэнэн, хайыы-үйэ нууччалыы толкуйдуур буолан эрэллэрэ миигин долгутар буолан барбыта, сыта-тура толкуйга түһэрбитэ. Дьэ, ити кэмҥэ саҥа оскуола аһылларын туһунан үөрүүлээх сонун тиийэн кэлбитэ. Онон бары, тутуспутунан, куоракка көһөн киирдибит.
Дьокуускай куорат элбэхтэ сылдьыбатах, иһиттэн билбэт дьоҥҥо киэҥэ-куоҥа, улахана сүрдээх. Иэнэ кыра да буоллар, куорат хаба ортотугар, оҕо уһуйаанын дьиэтин аҥарыгар олорон, үс мэндиэмэннээх оскуола дьиэтин өрөмүөннүүр, сууйар-сотор түбүгэр төбөбүт оройунан түһэн, элбэх дьоннуун билсэн, түргэнник куорат олоҕун тэтимигэр киирэн хаалбыппыт. Хас күн аайы төрөппүттэри, саҥа үлэһиттэри кытта үөрэ-көтө үлэлээн-хамнаан, балаҕан ыйыгар оскуола аанын арыйарын ситиспиппит.
Николай Константинович бэрт дьаныардаахтык, сатабыллаахтык салайан, 300-тэн тахса оҕо хабыллан, 24 учуутал үлэ миэстэлээх оскуола аһыллыбыта. Биһиги саҕа дьоллоох киһи суоҕун кэриэтэ этэ. Билигин санаатахха, олус да табыллан, бука бары биир дьиэ кэргэн чилиэттэрин курдук, күргүөмнээхтик, эппиэтинэстээхтик үлэбитин саҕалаабыт эбиппит. Бастакы сылбытыгар, Саҥа Дьыл бырааһынньыгар, Николай Константинович олус да долгуйан, саҥа тэриллибит коллективка таһаарыылаах үлэни баҕаран туран, "Виктория" араадьыйа нөҥүө сакаастаммыт ырыа доҕуһуоллаах эҕэрдэтин тиэрдибитэ. Чахчытынан ыллахха, бу сыллар тухары немец тылын үөрэтэр хайысхалаах элбэх бырайыак олоххо киирдэ, Германияны кытта сибээс кэҥээтэ. 20-ччэ сыл устата Николай Константиновичтыын алтыһан, элбэхтэ атах тэпсэн олорон, сүбэлэтэн сылдьыбыт кэмнэрим миэхэ олус күндүлэр.
Оскуолабыт 15 сыллаах үбүлүөйүгэр мааны ыалдьыт буолан, барыларын кытта истиҥник кэпсэтэн, хас биирдии оҕону туоһулаһан, баҕа санаатын тиэрдибитин долгуйа ахтабын. Үксүн дьоҥҥо билиһиннэрэригэр "бу "улахан кыыһым", оннооҕор ааппытын кытта биэрбиппит" диэн киэн тутта кэпсиирэ. Дьиэтэ-уота суох сылдьарбын истэн, гимназия учууталлара олорор уопсайдарыгар хос биэрбитин мэлдьи махтана саныыбын.
2004-2005 сс. бастакы хараҥаччыларбытын Аржаков Артуру, Лыткин Федяны, Уткин Диманы, Будищев Славаны, Николаев Игнаты уо.д.а. өрүү ыйытара. Оскуолаҕа оҕо бары кэтэһэр коммунарскай сбордары тэрийсэргэ мэлдьи өйүүрэ, бэйэтэ кэлэн түүнү быһа оонньулларын көрөрө-истэрэ, наада буоллаҕына, аппаратура да уларсара.
Кини күүстээх өйөбүлүнэн оскуолаттан гимназия статуһугар тиийэ сайдан, бэрт ситиһиилээхтик үлэбитин салҕаабыппыт. Николай Константинович, тэҥҥэ алтыспыппыт тухары, өрүү сонун идеялары олоххо түргэнник киллэрэрин сөҕө көрөр, бэйэм үлэбэр холобур оҥостор этим. Бүтэһик сылларга, ыалдьан балыыһаҕа сытар кэмигэр, Сивцева Е.Н., география учуутала, уонна мин массыынанан, кыра кэһиилээх билсэ бара сылдьыбыппыт. Онуоха Николай Константинович утары тахсан, "көрдөһүүбүн быһа гыммат инигит, Сэргэлээххэ баар учаастакпар баран ирэ-хоро кэпсэтэн кэлиэҕиҥ" дии тоһуйбута. Ол курдук, айаннаан тиийэн, минньигэс бэйэ буһарбыт аһын сии-сии, ыксаабакка, уруккуну-хойуккуну, инники былааннарын сиһилии үллэстибитэ. Екатерина Николаевна киниэхэ махтанан, 50 сааһыгар үрүҥ көмүс ньуоска биэрбитин, күн бүгүҥҥэ диэри тутта сылдьарын долгуйа кэпсээбитэ. Балыыһаттан тахсыбытын кэннэ, анаан-минээн ыалдьыттата гимназиябытыгар ыҥырбыппыт, үлэбитин-хамнаспытын, дьиэбитин-уоппутун көрдөрбүппүт, сүбэ-ама ылбыппыт.
Аҕата Чиряев К.С. үлэлэригэр олоҕуран оҥоһуллубут "Иитии кыһата" оскуола музейыгар олорон, кини ис-иһиттэн үөрэн туран, музей тэрийээччитигэр Скрябина Т.А. уонна төрөппүттэргэ махтаммыта. "Чирээйэп ааҕыылара" научнай-практическай кэмпириэнсийэ тэрийэн ыытарбытын мэлдьи хайгыыра, салгыы ыытарбытын уонна аныгы гимназистар хайдах тутта-хапта сылдьар, тыллаах-өстөөх дьон буолбуттарын көрүөн баҕарара. Ол кэмҥэ, уһун карантин буолан, оҕолору хаартыскаларынан, биһиги кэпсээммитинэн эрэ көрбүтэ-истибитэ.
Бүтэһик көрсүһүүбүт ыам ыйын 1 күнүгэр, парад саҕаланыан иннинэ, этэ. Буоларын курдук, мааны саһархай сонноох, моонньугар кыһыл кашнелаах, сирэйигэр мичээрдээх тиийэн кэлэн "хаартыскаҕа түһээри эйигин көрдүү сылдьабын" диэбитигэр, " мин эмиэ эйигин көрдөөтүм" диэн күлэ-күлэ хардарбытым. Онно ким билиэй, бу бүтэһик, кылгас көрсүһүү буоларын.
Республика араас муннуктарыгар сахалыы толлубакка саҥарар эдэр дьон үлэлии-хамныы, айа-тута сылдьара киһини эрэ үөрдэр, омук тыына салҕанар утумнааҕын кэрэһэлиир. Бүгүн кини туйаҕын хатарааччы, уола Анатолий Николаевич бэрт сэргэхтик үлэтин саҕалаабыта элбэҕи этэр. Чиряевтар дьиэ кэргэн үлэтин сырдатар музей аһыллыбыта – Саха сирин бүттүүнүн үөрүүтэ. Кэлэр уонна кэнчээри ыччат киэн тутта кэпсиэ, кини төрөөбүт тылын сүмэһинин илдьэ сылдьар киһи сайдан тахсарыгар киллэрбит сүҥкэн, сөҕүмэр кылаатын сөпкө сыаналыа уонна сүгүрүйүө диэн быһа эрэллээхпин. Бу барыта Николай Константинович Чиряев тус кыаҕынан, баҕатынан, сатабылынан, мындыр өйүнэн, элбэҕи-киэҥи толкуйдуур дьоҕурунан тэрийбитин бука бары билэбит уонна махтанабыт.
В.В. Софронеева, Саха гимназиятын директора, РФ үөрэҕириитин бочуоттаах үлэһитэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ, п.н.к.
1992 сыллаахха бырабыыталыстыба дьиэтин таһыгар Николай Константиновиһы көрсө түспүппүн бэҕэһээ курдук өйдүүбүн. Номнуо 27 сыл ааспыт... Кини онно Национальнай гимназияҕа дириэктэринэн ананарын туһунан кэпсэтии буолбутун эппитэ. Бу элбэх сыл устата толкуйдаммыт идиэйэ олоххо киирэригэр улахан эппиэтинэс сүктэриллибититтэн олус долгуйбут, ол эрээри былааннара туолар буолбуттарыттан астыммыт көрүҥнээҕэ. Онтон ыла үлэбит сүнньүнэн элбэхтэ алтыһан аастахпыт.
Гимназия өрөспүүбүлүкэбит бастакы Бэрэсидьиэнэ М.Е. Николаев тэрийбит Ситимэр биир бастакынан киирэн, туспа суоллаах-иистээх, ааттаах-суоллаах оскуола буоларын туһугар Антонина Гаврильевналыын олус кыһаллан, өрө көтөҕүллэн үлэлээбиттэрэ. Куоракка дьиҥ сахалыы эйгэни олохсутуу судургута суох суол. Бастаан утаа дьон сахалыы үөрэтии-иитии оҕо кэскилигэр охсуулаах буолуо диэн туттуна соҕус сыһыаннаспыт буоллахтарына, бэрт сотору санаалара тосту уларыйан, гимназия кэнсиэпсийэтин ылынан, үлэ күөстүү оргуйбута. Туох баар тэрээһиннэргэ төрөппүттэр бэйэлэрэ кыттан, тэрийсэн, сүрдээх үчүгэй үгэстэр олохсуйдулар. Билигин араас идэни баһылаабыт урукку гимназистар үөрэммит-иитиллибит кыһаларыгар үөрүүнэн көмөлөһөллөр, учууталларын, доҕотторун кытта билсэ тураллар. Онон норуот педагогикатын философията – Чиряевтар аҕалара Константин Спиридонович; Николай Констатинович духуобунай настаабынньыга, Чувашия биллиилээх академига, этнопедагог Геннадий Никандрович Волков дьарыктаммыт дьыалалара – үөрэхтээһин эйгэтигэр бигэтик киирдэ. Маны тэҥэ сүрүн болҕомто оҕо киһи быһыытынан, “Мин – норуот сорҕотобун”, “Мин гимназиспын”, – диэн бигэ санаалаах буолан тахсарыгар ууруллар.
Николай Константинович 2002 сыллаахха «Диалектика формального и материального в гимназическом образовании” темаҕа диссертация көмүскээн, философскай наука хандьыдаата буолбута. Онон биир идэлээхтэригэр холобур көрдөрөн, научнай чинчийиилэринэн учууталлар да, үөрэнээччилэр да утумнаахтык дьарыктаналлар. Оҕону култуура эйгэтигэр сыһыарыы эмиэ биир табыллыбыт, элбэх ситиһиилэрдээх хайысха.
Оскуола ис-тас көстүүтүнэн кытта кэрэҕэ-сырдыкка уһуйар. Манна даҕатан, биир түгэни санаан кэллим: миниистирдии сылдьан, Николай Константинович хайдах эрэ соһуччу баҕайы ыҥыран, уһуннук-киэҥник толкуйдуу барбакка, саҥа оскуола сыбаайатын үрдүкү салалтата суох түһэрэн, сэмэлэнэн турабыт... Онтон кэтэһиилээх тутуу хаамыытын оччотооҕу Бэрэсидьиэммит В.А. Штыров тус хонтуруолугар ылан, бэрт сонун бырайыактаах дьиэ үлэҕэ киириитэ эмиэ биир дьоһун ситиһии этэ. Гимназияҕа сылдьыбыт дьон бары оскуола ураты тыыннааҕын, тупсаҕайын куруутун бэлиэтииллэр. Туох баар киэргэтии, истиэндэ ис хоһоонунан, өҥүнэн дьүөрэлэһиитэ – Николай Константинович ирдэбилин, ураты эстиэтическэй буочарын туоһута. Онон бу хайысхаҕа гимназия өрөспүүбүлүкэ оскуолаларыгар эмиэ биир үтүө холобур буолар. Бу сыллар усталарыгар манна төһөлөөх элбэх тэрээһин буолан ааспыта буолуой? Араас таһымнаах мунньахтары, күрэхтэри, олимпиадалары, көрсүһүүлэри салалта үөрэх хаамыытын кытта сөптөөхтүк аттаран, барыта орун-оннугар буолааччы. «Кэнсиэпсийэ оҕолоро” диэн ааттыыр сытыы-хотуу, санаабыттарын толлубакка этэр оҕолорбут араас омук тылынан саҥаран, ыллаан-туойан ыалдьыттарбытын сөхтөрөөччүлэр.
Төрөппүт быһыытынан бэйэм Антонина Гаврильевнаны дириҥ махталынан ахтабын. Кини кыргыттарбыт, Надя уонна Яна, кылаастарыгар салайааччы быһыытынан төрөппүттэри кытта үлэ бөҕөнү ыытара. Хатылаевтары кытта тэрийбит этногруппатыгар оҕолор үөрүүнэн дьарыктаналлара, элбэхтик тас дойдуларга сылдьыбыттара.
Айылҕаттан айдарыылаах биир идэлээхтэрбит, саха интэлигиэнсийэтин чаҕылхай бэрэстэбиитэллэрэ, доҕотторбут Чиряевтар олохторун сыала-соруга оҥостубут дьыалаларын билиҥҥи көлүөнэ педагогтара салҕаан, байытан, саҥаттан-саҥа үрдэлгэ таһааран иһэллэригэр эрэнэбин. Гимназияҕа Николай Константинович, Антонина Гаврильевна ааттара иҥэриллибитэ олус үчүгэй. Кинилэр туһунан үтүө өйдөбүлү биһиги бары илдьэ сылдьарбыт тухары, ааттара ааттана туруо.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин
норуодунай дьокутаата Ф.В. Габышева
