Быйыл сааскыттан Александр Габышев диэн киһи сатыы Москубаҕа “Путины үүрэ” барбыт сураҕын истэбит. Бастаан утаа Дьокуускайга онно ким да наадыйбатаҕа, араас “бырахтарар”, “хаастаах”, оннуктаах-манныктаах дьон элбэх буоллахтара. Төһөтүн ситэн долгуйа сылдьыаҥый? Киһи үксэ ол сураҕы “аата, бары барыта, накаас да эбит!” диэн истибит буолуохтаах. Баҕар сыыһа өйдүүрбүт буолуо, ол гынан баран бу Габышевы “Үс” түмсүүлэр төнүннэрэ барбыт дуу, төнүннэрээри гынар дуу сурахтара кытта баара.
Онтон ыла хас да ый ааста. Ол кэм устата айанньыт киһибит бииртэн биир эрэгийиэннэргэ тиийтэлээн эрэр сураҕын интэриниэтинэн эрэ истэр-билэр буоллубут. «Ютуб» тобус-толору. “Биһиги уолбут” ыыра ыраатан, аата-суола сатараан, киэҥ Арассыыйаҕа кытта этиҥ буолан ньиргийэн эрэр курдук. Бу күннэргэ Москубаҕа буолар бырачыас аахсыйаларыгар бу киһи мэтириэттээх футболканы кэппит дьон кытта баар буоллулар. Араас биллиилээх дьон кини туһунан эппиттэрин-тыыммыттарын хатылыы да барбаппыт.
Чита куоракка тиийбитигэр, Габышевы куорат Дууматын дьокутааттара, хомуньуустар көрсүбүт сурахтара иһилиннэ. Чита уонна Забайкалье епархиятын митрополитыгар тиийэ “сэрииһит-ойууну” саралаан тыл эттилэр, православнай миэрэлээх дьон бу ойуун ыытар хараҥа сиэригэр-туомугар кыттыбаттарыгар ыҥырдылар. Читаҕа миитини тэрийэн баран, Габышев Бүрээт өрөспүүбүлүкэтигэр тиийбитин, онно олохтоох актыбыыстар кинини бэрт сылаастык көрсүбүттэри туһунан интэриниэттэн эрэ ааҕан билэбит.
Бу айан тугунан түмүктэнэрин билбэппит эрээри, билиҥҥитэ “уолбут” үчүгэйдик баран иһэр...
Дьиктитэ диэн, Саха сиригэр бу Александр Габышевы киһи да, ойуун да быһыытынан билэр киһи бэрт кэмчи. Дьокуускайга, холобур, кинини билэр да киһини дэбигис булбаккын... Чэ, ол бэйэтэ туспа кэпсээн.
Василий Попов-Быдылыкы Баһылай, устуорук, археолог:
– Итини мин өйдөөбөппүн. Туох да эт өйүнэн толкуйдаммыт тирэҕэ, логиката суох, “нормальнайа суох” быһыы дии саныыбын. Аныгы ойууннар да сиэрдээх буолаллар. Өйдөрүнэн салайынан сылдьаллар. Итинник ойуун да баарын билбэппин, билбэт киһим.
Бэлитиичэскэй былааһы ханнык да ойуун кыайбыта диэн устуоруйаҕа суоҕа.
Бигэ Өрүкүй, уопсастыбанньык, Ньурба:
– Ити киһи Москубаҕа “Путины үүрэ” барбыт сураҕын истэн, бастаан, наадыйбатаҕым. Киһи араас буоллаҕа. Баҕар, киһи сүтэрэрэ, дьиэтэ-уота, оҕото-уруута туга да суоҕа буолуо, баҕар... Кэлин бу киһи устуорук үөрэхтээҕин, ол аата дойдуга буола турар быһыыны-майгыны билэр буолуон сөбүн туһунан сурахтары истибитим. Интэриэһиргээбитим. Кырдьык, билигин дойдубутугар туох да табыллыбатын, олохпут дьүдьэйэн иһэрин, айылҕа катаклизмнарын, халаан-баһаар түбүлээбитин барытын дойдубут үрдүкү былааһа хараҥа ауратын, аньыытын кытта сибээстиир дьон ханна баҕарар баар буолааччылар.
Билигин мин бу киһини “хахай”, “хотой” диэн сыаналыыбын. Били ханнык эрэ билгэ баара дии, ааптарын умнан кэбиспиппин, “эстэн-быстан, өлөн эрэр арҕааҥҥы цивилизацияны хотуттан кэлбит Киһи эрэ быыһыа” диэн. Сахалар – айылҕа сокуонунан олорор дьоммут. Онон, баҕар, ити киһи дойдубут сайдыытын барытын уларытар үрдүк аналлаах киһи буолуо, анараа тиийэн улуу дьыалалары оҥоруо.
Иван Емельянов, Хаҥалас уонна Нам улуустарын бочуоттаах олохтооҕо, СӨ бочуоттаах тутааччыта:
– Билбэт киһим. “Баран иһэр” диэн эрэ истэбин. Уонна онно туох да үчүгэй баара буолуо дии санаабаппын.
Ульяна Винокурова, социология билимин дуоктара, уопсастыбанньык:
– Итинник сыалга-сорукка саха киһитэ эрэ турунар кыахтаах. Оттон нуучча норуота саха ойуунун эрэ ылыныан сөп. Өссө Петр I өлөөрү сытан быыһатаары саха ойууннарын ыҥыртарбыта устуоруйаттан биллэр.
Сахалар, ким да хаанын тоҕон, кыдыйан-өлөрөн, өсөһөн, улахан аньыыны оҥорон ааппытын алдьаппатах, балачча биллэр уонна обургу соҕус норуоппут. Онон Габышев – нууччаларга ыраас, сонун көстүү. Онуоха эбии, Арассыыйа устуоруйатыгар Сибиир диэкиттэн тиийэн уларыйыыны таһаарбыт дьон бааллара: Распутин, Чехов, Солженицын, ГУЛАГ суруйааччылара... Онон Габышев бэлэм почваҕа түстэ. Кини Читаҕа тыл этэрин көрдүм. Олус күүстээх араатар эбит. Нейролингвистика көмөтүнэн бырагыраамалааһын ньымаларын сатабыллаахтык туттар, бэйэтигэр тардар күүстээх. Оттон этэр тиэмэлэрэ: уот харахха, норуот тылынан! Москубаҕа былыр-былыргыттан “ходоктар” бараллара. Аны кини бардаҕа. Сэһэн Ардьакыаппыт эмиэ барбыттааҕа. Онон ити – “это многих славных путь”.
Габышев “Путины үүрүөм!” диирэ эмиэ православнай архетип. Биир киһи быһаарыныыта “тыл көҥүлэ” диэн өйдөбүлгэ сөп түбэһэр, ону хайдах да күөмчүлээбэккин. Онон мин бу Габышев айанын биһириибин. “Маннык көстүү Арассыыйаҕа эрэ буолуон сөп” дии саныыбын. Быраап-сокуон сайдыбатаҕа, ыраахтааҕылыы салайыныы хаалынньаҥ өйө-санаата, кыаммат-хараҥа дьон хардарыта өйөһүүлэрэ, саха киһитин тус бэйэтигэр эрэмньитэ онно дьайаллар. Ити дьайыы саха омугун өрө таһаарда. Күүстээх бренд. Ону саба баттаамыахха наада.
Аньыытын-кэйиитин барытын бэйэтигэр ылынан, бэл ойууммун дэнэ-дэнэ, туохха тиэрдэрэ биллибэт ыар дьыалаҕа ылсыбыт барахсаны тоҕо биһиги атахтаһыах, кыҥыр-хаҥыр саҥарыах тустаахпытый? Кимиэхэ эрэ бэрт буола сатаан, ньылаҥнаһан дуо? Биһигинэ да суох кинини уодьуганныыр дьон сотору көстүөхтэрэ. “Кини сырдык тыыныгар эрэ турбаталлар” диэн баҕа санаалаахпын.
Розалия Бравина, устуоруйа билимин дуоктара:
– Туох эрэ киһи быһыылаах. Билбэппин. Ойууммун дэнэрин өйдөөбөппүн. Киһи, дьон араас буолар. Мин тус бэйэм итини ылыммаппын. Мин өйдүүрбүнэн, ойуун диэн устуоруйа-култуура феномена, норуот муудараһын нэһилиэстибэтэ... Оттон ити – муҥхаал курдук... Ойуун аатынан саптан итинник аахсыйаны тэрийэллэрин ылыммаппын.
Владислав Коротов, суруналыыс, уопсастыбанньык:
– Мин саныахпар, кини саамай сөптөөх кэмҥэ баран иһэр. Норуот тыҥаан турар санаатын аһаҕастык этэр буолан, ханна барытыгар кинини ытыс үрдүгэр көрсөллөр. Биллэн турар, кини ойуун буолара-буолбата, ыалдьара-ыалдьыбата – ол туспа боппуруос.
Биһиги, сахалар, маннык дьоммутун хаһан да сыаналаабат, өрө туппат үгэстээхпит. Кэлин баҕар “дьыаланы” оҥорон кэбистэҕинэ дьэ хайгыахпыт. Мин саныахпар, кини ыыра өссө кэҥээн иһиэ. Ол аайы дойдуга резонанса, дьайыыта-сабыдыала өссө улаатыа. Былаас кинини тыытыа суоҕа. Ити айылаах биллибит, биһирэммит киһини тута-хаайа, суох оҥоро сатааһын төттөрү дьайыыланыан эрэ сөп.
Нуучча дьоно бар дьоннорун интэриэстэрин туруорсан ыраах ыраахтааҕыга дуу, Лениҥҥэ дуу сатыы айаннаан иһэр “ходоктары”, кырдьыгы аһаҕастык кимтэн да куттаммакка этэр “юродивайдары” уо.д.а. сөбүлүүллэр, ытыктыыллар.
Кинини сорох дьон “Хаамаайы Сааска” дииллэрин ылыммаппын. “Хаамаайы” диэн тыл аһара ис киирбэҕэ суох суолталаах, киһилии киһини “хаамаайы” диэн ааттаабаттар. Онон кинини “Айанньыт Александр” дуу, “Айанньыт Сааска” дуу диэн уларытан ааттыахпытын сөп этэ.
Семен Ермолаев, режиссер, А.И. Софронов аатынан бириэмийэ лауреата:
– Халлаан киһитэ. Ойуун буолбатах эрээри, билигин аара нуучча уобаластарыгар сылдьан дьон итэҕэлэ-сүгүрүйүүтэ бөҕөтүн ылан аурата бөҕөргөөтөҕө аҕай буолуо. Быһата, кинини сахатын эрэ иһин ытыктыыбын.
Анатолий Кырдьаҕааһап, “Водоканал” АУо гендириэктэрэ, Дьокуускай дууматын дьокутаата:
– Мин санаабар, шарлатан быһыылаах. Дьиҥнээх ойуун итинник гыныа суох этэ. Били өрөбөлүүссүйэ саҕана күннүү сылдьыбыт Г.Распутин курдук буола сатыыр дуу, тугуй? Соторутааҕыта Читаҕа миитиҥҥэ тыл этэрин истибитим, ити билигин былааһы туллаҥната сатыыр либэрээл-демократтартан туох да атына суох, “хайп” ыла сатыыр, серьезнайа суох киһи.
Дойдуга үтүө да, куһаҕан да быһыы элбэх. Дьон ону барытын билэ-көрө сылдьар. Кини онтон наар куһаҕанын эрэ хостоон дьону манипуляциялыы сатыыр. Сахаҕа бааллар дии, “куолуһуттар” диэн дьон. Олохторун устата туох да туһалааҕы, солуулааҕы, көдьүүстээҕи, дьиҥнээх дьыаланы оҥорботох, наар батыһа сылдьан билээҕимсийэр, куолулуур эрэ дьон. Оннук киһи быһыылаах.
Валерий Луковцев, уопсастыбанньык, “Бичик” кинигэ кыһатын сүрүн эрэдээктэрэ:
– Бүгүҥҥү олох бэйэтэ күөрэтэн таһаарбыт киһитэ. Этэргэ дылы, “социальнай запрос” баар буолан маннык дьон үөскээн тахсаллар. Билиҥҥи былаас, олигархия, уустук матырыйаалынай балаһыанньа кыһарыйыытыттан сылайбыт дьон “хараҥаҕа сырдык тыгарын”, “Быыһааччы-абырааччы, мессия кэлэрин” күүтэллэр. Кини онно сөп түбэһэн биэрбит. Дьиҥинэн, кини ол ирдэбилгэ эппиэттэһэрэ-эппиэттэспэтэ – туспа боппуруос. Быһата, кини нуучча норуота уустук кэмҥэ ойоҕоһуттан, туораттан ким эрэ, “үөһэттэн айдарыылаах, үрдүкү миссиялаах киһи” кэлэн быыһыырын-абырыырын күүтэр, бэйэтэ тугу да гыныан баҕарбат, бэлэми күүтэр менталитетыгар сөп түбэһэн биэрбит. Онуоха эбии, бу Габышевы ханнык да АХШ Госдепартамена, олигархтар ыыппатахтара көстөн турар. Тиийимтиэ, судургу, өйдөнөр суоллары этэр. Онон “бэйэбит киһибит, дьиҥнээх норуоттан тахсыбыт киһи” дии саныыллар.
Мантан сылыктаатахха, бу билиҥҥи кэмҥэ күүстээх, өйдөөх, норуокка тиийимтиэ тыллары этэр дьиҥнээх бэлитиичэскэй лиидэр көстөрө буоллар, норуот кинини хабан ылыан сөп эбит. Улаханнык. Былаас онтон туох эрэ түмүктэри оҥостуон наада.
Оттон, дьиҥинэн ылан эттэххэ, дойдубутугар олорор сүүһүнэн мөлүйүөн киһиттэн санаатын аһаҕастык этэртэн куттаммат, ол этиитин хайдах сатыырынан олоххо киллэрэ сатыыр, суобастаах соҕотох киһи баар буолуон сөп буоллаҕа. Нормальнай, киһилии демократтыы уопсастыбаҕа олорор дьоҥҥо ол туох да улахан сонун буолуо суох этэ. Бу биһиги курдук “нормальнайа суох” уопсастыбаҕа эрэ ол улахан доруойдуу, ураты быһыы курдук көстөр.
Мин саныахпар, Александр Габышев – дьиҥ айылҕа оҕото буолан туох да хос санаата, оҕуруктаах толкуйа суох тугу санаабытын туруору этэр, баары баарынан саҥарар, “дьоруойдуу быһыыны оҥоробун” дии санаабат, көстө-биллэ сатаабат “непосредственнай” киһи, дьиҥнээх норуот киһитэ.
Уопсайынан, ким баҕарар арыгылыы дуу, умнаһыттыы дуу, БОМЖ-туу дуу сылдьыан кэриэтэ, ити курдук бэйэтин араас суолунан көрдүү-була сатыырыттан үөрүөххэ эрэ сөп. Кинини ити уустук суолугар аара өйүүр дьон көстүбүтэ – үчүгэй.
Иван Гаврильев.
