Саха сирин үрдүнэн хаарбах дьиэлэри күрдьүү барыла үлэлиир. Бу кэскиллээх барыл Мииринэй оройуонугар, атын улуустар күөннэригэр дьүккүөрдээхтик үлэлээбэтэ. Мииринэй куоракка социальнай хабааннаах эбийиэктэри, олорор дьиэлэри тутуу мөлтөһүөр. Дьокуускай диэки, дьэ кырдьык, тутуу быдан дьулхатык барар эбит.
Уһук Илиҥҥэ – Владивостокка, Благовещенскайга, Хабаровскайга тиийэ “тимир ыллыктаммыттара”, “М56 Лена” федеральнай суоллаахтара, Аллараа Бэстээххэ кэлэр тутуу матырыйаалын хас да бүк чэпчэппит. Алмаас да, ньиэп да хостообот, наар бүддьүөттэн эрэ аhаан олорор улуустар тутууларын таһыма, алмаастаах кыраайтан ордук. Оттон Саха сирин бүддьүөтүн 30 % оҥорор Мииринэй оройуонун киинэ, тас көрүҥнүүн улам-улам дьүдэйэн иһэр.
Оройуон устун да балаһыанньа бэрдэ суох. Сүлдьүкээр эргэ мас оскуолалаах. Баанньыктара да суох, суоллара-иистэрэ да тутуллан бүтэ илик. Алмазнайга таас оскуола тутуутун 2022 сылга көһөрдүлэр. Таас-Үрэх сэлиэнньэтин гаастааһын 2000 сыллар саҕаланыытыттан ыытыллар да түмүктэнэ илик. Арыылаах сэлиэнньэтин дьиэлэрин 80 % хаарбах туруктаах. Заря, Моркуока бөһүөлэктэри эспиттэрэ. Чернышевскай быраҕыллаары гыммыт сиргэ маарынныыр. Светлэй да соччо кэскилэ суох сир курдук көстөр. Туох да улахан тутуу барбат. Барыта ССРС саҕанааҕы оҥоһуу. Манна ким эппиэттиирий? Бу, бастатан туран, олохтоох былаас, Саха сирин бырабыыталыстыбатын кытары тыын боппуруоска ситэтэ суох үлэлээбитин, инвестиция барылыгар кыайан киирбэккэ хаалбытын содула. Мииринэй оройуона куруук “резервэ” диэн испииhэккэ турар эбит. Иккиhинэн,
Мииринэйгэ дьиэни тутуу сыаната (себестоимость) Дьокуускайы кытары холоотоххо хас да бүк ороскуоттаах. Мииринэйгэ сиэмэнтэ сыаната ыарыы турар. Тимир, бетон оҥоһуктары оҥорор кэмбинээттээх Хаҥалас, Мэҥэ-Хаҥаласка тимир суол, логистика түмүллэр кииннээх – Аллараа Бэстээх сыаналарын кытары холоотоххо биһиэхэ быдан ыарахан.
Тыhыынчаттан ордук биэрэстэ сиртэн Усть-Куттан сиэмэнтэ тиэйэллэр. 2019 сыл күhүнүгэр Өлүөнэ баhыгар уу сүрдээҕин түhэн, тутуу матырыйаала ситэ тиэллибэккэ турар.
2014 сыл хатыланаары гынна
Оччотооҕуга Өлүөнэҕэ уу түһэн тутуу матырыйаала Осетрово пуордуттан “Лена” тимир суол ыстаансыйатыттан “Нерюнгри-Грузовой” ыстаансыйаҕа ыытыллыбыта. Нерюнгриттан ындыы Аллараа Бэстээххэ аҕалыллан туох да сөҕүмэр улахан ороскуокка тэппитэ. 2015 – 2019 сылларга таhаҕас тиэйиитин ороскуота ыараата. Усть-Куттан Мииринэйгэ диэри кыhыҥҥы суолунан ындыы тиэйэргэ, алдьархайдаах элбэх сэлээркэни үрдэриэххэ наада.
Тутуу – сэмэй
Саҥа таас дьиэ тутары оройуон сүрдээҕин ыарырҕатта. Холобурдаан эттэххэ, Мииринэй куоратыгар 800-чэ дьиэ баарыттан аҥаара – эргэ. Балартан саамай сиҥнэйбиттэрин Ойуунускай уулуссатын 20-тин курдуктары күртэрэ сатаатылар. Аны, уочаракка Ойуунускай уулуссатын 33 “А” дьиэтэ турар. Атын эргэ дьиэлэри, субу билигин күрдьэр кыахтара суох. Саҥа тутуу – сэмэй. Быйылгы суос-соҕотох тутуу – “Кинг-95” тэрилтэ, 71 кыбартыыралаах дьиэтэ. Үс этээстээх, үс подъезтаах сулбуччу тутуллар дьиэ. Манан дьиэҕэ уочараттаахтар кыһалҕалара быһаарыллыбат.
Тутуу базата “тиллиэ” дуо?
Мииринэй оройуона тутуу базатын сайдыбыт сирэ этэ. 80-с сылларга ордук тэтимирбит ПСМО “Якуталмазстрой” уонна “Вилюйгэсстрой” күүрээннээхтик үлэлээбиттэрин түмүгэр куорат дьэндэйбитэ. Билиҥҥи тутуу тэрилтэтэ - УКС, ПСМО “Якуталмазстрой” диэн аатынан биллэрэ. Ленскэйтэн Анаабырга, бэл Горнай, Томпо улуустарыгар тиийэ тутууну ыыппыт улахан тэрилтэ. Кини састаабыгар – МСШСТ, МСМТ, “Алмазэлектромонтаж”, “Алмазтехмонтаж” ытык үгэстэрдээх “Якуталмаас” кэмнэриттэн ыла баар тэрилтэ – Мииринэй куорат тутуу матырыйаалларын кэмбинээтэ бааллар. Сакаас татым, үлэ хаамыыта сарсын хайдах тэтиминэн барара эмиэ “ыйдаҥарбат”.
Мииринэй инники кэскилин тутуу быһаарар
Куораты тутуу боппуруоhугар муниципалитет, оройуон Сэбиэтэ, мээрийэ ситэтэ суох дьарыктаннылар. 2002-2008 сылларга Мииринэй дьэ чахчы куоракка маарынныыр буолбута. 2009 сылтан ыла – улугуруу. Сорохтор дьиэни тутар наадата суох дииллэр. Хамнаабат баай ырыынагар атыыланар кыбартыыра элбэҕэр сигэнэллэр. Куорат былаастара хаарбах дьиэлээхтэргэ уонна дьиэҕэ уочаракка турааччыларга, кыбартыыра атыылаһыытын элбэттэ. Мииринэй куорат эргэрдэ. Прачечнай, архыып, библиэтиэкэ, буоста уонна 66-с аптека, Мииринэй балыаhатын сорох тутуулара болдьохторун номнуо ааһан тураллар. Алмаастаах кыраай киинигэр саҥа аэробаксаал, автобаксаал ирдэнэллэр. Аэробаксаал субу тутуллан эрэрин курдук чабыланыы бөҕөто буолбуттара ыраатта. Онтубут олоххо киирэрэр “остуоруйа”. Бары кэскиллээх былааннар, харчы үтүргэнигэр, экэниэмикэ уустуктарыгар харгыстанан олороллор.
Станислав Алексеев, Мииринэй куората. Ааптар хаартыскалара.
