Ааспыт нэдиэлэҕэ, тохсунньу 20-25 күннэригэр, Дьокуускай куоракка аан бастаан “Архитектурнай хакатон” күрэс ыытылынна. Биэс күн устата 11 архитектор, 3 дизайнер уонна 5 программист – “Новая жизнь домов культуры” хайысханан Өксөкүлээх аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтигэр саҥа көрүүнү, сүүрээни (реновация) киллэриигэ үлэлээтилэр. Кыттааччылар иннилэригэр тэрилтэ веб-сайт кэнсиэпсийэтин, смартфоҥҥа сыһыарыыны уонна култуура дьиэтин ис-тас көрүҥүн бырайыагын саҥаттан уларытан оҥоруу (реконструкция), маны сэргэ дьиэ ис өттүгэр буолар тэрээһиннэр хайдах-туох ыытыллыахтаахтарын (культурное программирование) сыала-соруга туруоруллубута.
Бу тэрээһин туһунан СӨ куорат эйгэтин сайыннарар “LETO” киин салайааччыта Мария СКРЯБИНАлыын кэпсэтэбит.
-- Эһиги тэрилтэҕит быһаччы тэрийиитинэн, архитектурнай хакатон буолан ааста. Ол туһунан билиһиннэриэҥ дуо?
-- Биһиги тэрилтэбит ыытар үлэтин хайысхата элбэх, олортон биирдэстэрэ “Үөрэҕирии” буолар. Манна, сүрүннээн, айар идэлээх дьону – архитектордары, дизайнердары, худуоһунньуктары, устудьуоннары – өйүүр үлэни-хамнаһы ыытабыт.
Хакатон – аангылыйа тылыттан – марафон. Араас эйгэттэн исписэлиистэр (программистар, дизайнердар, менеджердэр, архитектордар) түмсэннэр, биир хамаанда буолан туох эмэ кыһалҕаны кылгас кэм иһигэр быһаарар форумнара буолар. Хакатон 1 күнтэн биир нэдиэлэҕэ тиийэ ыытыллар.
Хакатон, үгэс быһыытынан, “айтишниктар” ортолоругар ыытыллар. Ону биһиги бу сырыыга архитектордар, IT программистар, дизайнердар кыттыылаах Саха сиригэр аан бастакы “Архитектурнай хакатон” тэрээһини ыыттыбыт. Тэрээһин тьюторунан Нидерландыга олорор, үлэлиир, бэйэтэ Воронеж куораттан төрүттээх, архитектор идэлээх, Амстердам архитектурнай университетыгар преподавателинэн үлэлиир, маны сэргэ “Высота” бырайыактыыр-чинчийэр фирмалаах Дарья Наугольнова кэлэн үлэлэстэ. Дарья Владимировна партнера Алексей Боевтыын “Дома культуры” бырайыакка грант сүүйэннэр чинчийэр үлэ ыыппыттара балтараа сыл буолбут.
Күрэс түгэниттэн
Бу тэрээһин “переформатирование Домов культуры” хайысханан буолла. Урукку сылларга тутуллубут култуура дьиэлэрин ис-тас туругар саҥа сүүрээни (культурное программирование) киллэрии буолар.
“Кыттааччылар таһымнарын “туйгунунан” сыаналыыбын. Бары идэлэригэр бэриниилээх, профессионал буолаллара миигин сөхтөрдө. Эһиэхэ архитектура анал үрдүк үөрэҕин тэрилтэтэ суох. Ол эрэн оҕолор ханнык баҕарар киин үөрэх устудьуоннарын кытта тэҥҥэ күрэстэһэр кыахтаахтарын көрдөрдүлэр,” – диир Амстердамтан ыҥырыллан кэлбит эспиэр Дарья Наугольнова.
-- Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн төһө култуура дьиэлэрэ баар эбитий?
-- 513 култуура дьиэлэрэ бааллар. Ону тьюторбут Дарья Владимировна истэн баран наһаа соһуйбута “Арассыыйа үрдүнэн ханнык да субъекка маннык элбэх култуура дьиэлэрэ суохтар. Аҥаардас биһиэхэ Воронеж уобалаһын үрдүнэн 15 култуура дьиэтэ баар” диэн.
-- Күрэх хайдах быһыылаахтык барда?
-- Икки хамаанданан арахсан үлэлээтилэр. Бастакы хамаанда – Өксөкүлээх аатынан култуура дьиэтин, иккис хамаанда – өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн үлэлии турар култуура дьиэлэригэр – чинчийэр, бырайыактыыр үлэни ыыттылар. Ол эбэтэр култуура дьиэтин тас көстүүтүттэн, территориятыттан саҕалаан, ис туругар уонна тэрилтэ саайтыгар тиийэ бырайыактаатылар.
-- Кыттааччылары хайдах сүүмэрдээтигит?
-- Куонкурус эрдэттэн биллэриллэн, кыттааччылартан портфолио, резюме уонна мотивационнай сурук ирдэммитэ. Барыта 40 сайаапка киирбититтэн 18 кыттааччы куонкуруһу ааспыта. Саастара – 21-тэн 30-гэр диэри.
-- Күрэх хайдах быһыылаахтык барда?
-- Биэс күн сарсыарда эрдэттэн киэһэ хойукка диэри Нидерландыттан кэлбит тьютор Д.В. Наугольнова салалтатынан үлэлээтилэр. Үлэлээбиттэрэ 3-с күнүгэр “предзащита” буолбута. Онно баһаам үлэни оҥоро охсубуттар этэ.
-- Кыттааччыларгыт састааптара хайдаҕый?
-- Араас араҥаттан. Устудьуоннар, үлэлии сылдьар дьон, бэйэлэрэ анал тэрилтэлээх салайааччылар да бааллар. “Эн салайааччы, мин устудьуон” дэспэккэ биир сыаллаах-соруктаах үлэлээтилэр. Хамаанданан үлэ буоллаҕа. Ким эрэ саайка, ким эрэ архитектура, ким эрэ дизайн өттүнэн үллэстэн биир ситимнээхтик үлэлээтилэр. Түмүккэ үлэлэрин түмүгүнэн презентация оҥорбуттара. Аан бастаан тугу да билбэт ыччат кэлбит буоллаҕына, бу биэс күн устата үгүһү биллилэр, сайыннылар, кыахтарын көрдөрдүлэр.
-- Улуустардааҕы култуура дьиэлэрин кытта хайдах үлэлэстилэр?
-- Өрөспүүбүлүкэ улуустарын култуура дьиэлэриттэн көрдөрүүлэри (данные) хомуйбуттара. Төһө киһи үлэлиириттэн, туох тэрээһиннэр ыытыллалларыттан саҕалаан, дьиэ-ис тас көстүүтүгэр тиийэ иһитиннэрии, хаартыска хомуйбуттара. Оннук чинчийиини ыытаннар бүтүн саайт прототибын оҥорбуттара.
-- Эспиэринэн кимнээх үлэлээтилэр?
-- СӨ архитектураҕа уонна куорат тутуутун управлениетын салайааччыта Ирина АЛЕКСЕЕВА, “Точка кипения” салайааччыта Иван СТЕПАНОВ, култуура миниистирин солбуйааччы Владислав ЛЕВОЧКИН, туристическай информационнай киин салайааччыта Наталья ТЮКАВКИНА, Өксөкүлээх Култуура киинин ген.дириэктэрэ Яна ИГНАТЬЕВА, устуоруйа билимин хандьыдаата Наталия ДАНИЛОВА, о.д.а. Эспиэрдэрбит бары бырайыагы сүрдээҕин интэриэһиргээтилэр, түмүгэр “манан тохтоон хаалбакка салгыы үлэлэһиэххэ наада” диэн санааларын этиннилэр.
-- Кыайыылаахтары хайдах быһаардыгыт?
-- Биэс күн устата бэйэлэрин үлэһит быһыытынан хаачыстыбалара, ис кыахтара, инникитин өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар тугу эмэ саҥаны, сонуну киллэриэхтэрэ диэн сыаналанан, тургутууну ааспыт 5 кыайыылаах ааттанна.
Кинилэр “образовательный практикум” диэн ааттаан, быйыл саас Нидерландыга баран кэлэр босхо сэртипикээти туттулар. Онно баран нэдиэлэ устата архитектурнай эбийиэктэри кытта билсиэхтэрэ, архитектура университетыгар сылдьыахтара.
Кыайыылаахтар ааттара:
- Марк Григорьев – программист,
- Ирина Лебедева – график-дизайнер,
- Ульяна Григорьева – архитектор-практик,
- Иванна Багынанова – архитектор-устудьуон,
- Алексей Николаев – архитектор-практик.
“Бу күрэс – архитектор, дизайнер, программист, маркетолог – биир ситимҥэ үлэлэрин түмүгүн көрдөрөр. Оччоҕуна эрэ үлэ түмүктээх буолар.
Кыайыылаахтары хамаанданан үлэнэн буолбакка, тус хаачыстыбаларынан – аһаҕастарынан, дьоҕурдарынан уонна салгыы үлэлииргэ бэлэмнэринэн сыаналаан таллыбыт” – диир өрөспүүбүлүкэ кылаабынай архитектора Ирина Алексеева.
Өксөкүлээх аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтэ аныгылыы бырайыактаныа
Яна ИГНАТЬЕВА, Өксөкүлээх аатынан норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин генеральнай дириэктэрэ:
-- Биһиги култуурунай кииммит тутуллубута 40 сыл буолла. Билигин 40-с айар сезоммутугар үлэлии олоробут. 30 сылыгар улахан хапытаалынай өрөмүөн оҥорбуппут.
Ааспыт нэдиэлэҕэ буолан ааспыт Архитектурнай хакатон диэн биһиэхэ наһаа туһалаах уонна билиҥҥи олох ирдэбилигэр сөп түбэһэр тэрээһин буолан ааста.
Тэрээһин кыттыылаахтарыгар биһиги дьиэбитин-уоппутун, хайдах ис туруктаахтык үлэлии олорорбутун, ханнык норуоттар, айар кэлэктииптэр баалларын сиһилии билиһиннэрбиппит. Кинилэр “Переформатирование пространств”, ол эбэтэр биһиги үлэлиир саалаларбытын көрөн-истэн, бэйэлэрин көрүүлэринэн архитектурнай дизайн-бырайыак оҥорон биэрдилэр. Ол түмүгүн ааспыт субуотаҕа, тохсунньу 25 күнүгэр, анал эспиэрдэр иннилэригэр көмүскээтилэр.
Мин санаабар, сүрдээх сэргэх, интэриэһинэй бырайыактар оҥоһулуннулар. Ол курдук, бастакы этээскэ дьон кэлэн, норуот уус-уран айымньытын бородууксуйатын ылалларын курдук сувенирнай лавкалары, маны сэргэ биһиэхэ элбэх айар кэлэктииптэр бааллар, ол иһигэр оҕолор дьарыктанар устуудьуйалара, кинилэри илдьэ кэлэн кэтэһэ сылдьар төрөппүттэргэ анаан анал зона оҥордулар. Кинилэр онно көмпүүтэргэ дьарыктаныахтарын, кинигэ ааҕыахтарын сөп. Аны кафебытын улаатыннаран, кэҥэтэн, террасалаан саҥа көрүүнэн дизайн оҥордулар.
Биһиги тэрилтэбит массыына турарыгар анал сирэ суох. Бу – сүрүн кыһалҕабыт. Ону газоннары ылан массыына туруорар сир оҥордулар. Онон бу – туһугар сонун көрүү. Иккис этээскэ смарт-бибилэтиэкэ, мрамор саала историческай фрагменнарын хаалларан туран, эмиэ сүрдээх үчүгэй тупсарыыны киллэрдилэр. Онтон 3-с этээскэ администрацияны көһөрөрү толкуйдаабыттар.
Саайпытын “обновление” курдук оҥорбуттара эмиэ сүрдээх үчүгэй буолла. Интэриэһиргээтибит аҕай. Ону толкуйдаабыт уолаттары кэлэктииппитигэр ыҥыран кэпсэтиэхпит.
Бу бырайыактар инникитин өйөбүлү ылыахтарын наада. 21-с үйэҕэ олорорбут быһыытынан, норуоттар доҕордоһууларын дьиэтэ дьону-сэргэни тардар, норуокка өйдөнөр буоларын туһугар бу дизайн-бырайыак оҥоһулунна дии саныыбын.
Бырайыакка кыттыбыт оҕолорго инникитин ситиһиилээх айар үлэни баҕарабын. Сүрдээх талааннаах, инникилээх оҕолор кыттыбыттарын бэлиэтиир тоҕоостоох. Аны өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн үлэлии олорор култуура дьиэлэригэр уопсай биир саайты IT программистар оҥорбуттара эмиэ сүрдээх интэриэһинэй бырайыак буолла. Онон бырабыыталыстыбабыт бу бырайыагы өйөөн, олоххо киирэрэ буоллар диэн баҕа санаалаахпыт”.
Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 513 култуура дьиэлэрэ бааллар. Бары кэриэтэ Сэбиэскэй былаас саҕана 70-80 сыллардааҕы биир тииптээх тутуулар буолаллар.
Нидерландыттэн кэлэ сылдьар эспиэр Дарья Наугольнова.
Түмүккэ
Өрөспүүбүлүкэҕэ аан бастаан ыытыллыбыт архитектура күрэһэ култуура дьиэлэрэ бары элбэх функциялаах оҥоһуллан, сөпкө дьаһанан туһалаахтык, барыстаахтык үлэлиир тэрилтэ буолуохтарын сөбүн көрдөрдө. Бу оҥоһуллубут кэнсиэпсийэ инникитин култуура дьиэтигэр хапытаалынай өрөмүөн ыытыллар кэмигэр туһаныллыаҕын кыттааччылар уонна эспиэрдэр бэлиэтээтилэр. Өксөкүлээх аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтэ СӨ Ис сибээскэ уонна Саха сирин норуоттарын дьыалаларыгар министиэристибэ балаансатыгар турар.
Күрэх СӨ Архитектураҕа уонна куорат тутуутун управлениетын (сал.И.Д. Алексеева) уонна СӨ куорат эйгэтин сайыннарар “LETO” киин (сал. М. Скрябина) тэрийиилэринэн ыытылынна.
Саргылаана БАГЫНАНОВА.
