АЛРОСА БЫҺААРАН БИЭРЭРГЭ БЭЛЭМ

Бүгүҥҥү  хампаанньа Хаһаайыстыбаннай актыыбыгар бэлэмнэнии чэрчитинэн ыытыллыбыт аахсыйа кэмигэр өрөспүүбүлүкэ олохтоохторуттан киирбит ыйытыыларга “АЛРОСА” АУо (ПАО) генеральнай дириэктэрин солбуйааччы Алексей Прокопьевич Дьячковскай хоруйдуур.

Алексей Дьячковскай “АЛРОСА” АУо (ПАО) генеральнай дириэктэрин солбуйааччынан 2018 сыл балаҕан ыйыттан үлэлиир. Манна ананыан иннинэ СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччынан 3 сыл курдук үлэлээбитэ. Ол иннинэ 2005-2014 сылларга Судаарыстыбаннай регистрация, кадаастыр уонна картография федеральнай сулууспатын Саха сиринээҕи управлениетын салайбыта.

– Алексей Прокопьевич, “Хаһаайыстыбаннай актыып форматыгар алтыһыы (формат общения Хозактив)” диэн тугун ааҕааччыларбытыгар быһааран биэрбэккин ээ?

– Хаһаайыстыбаннай актыып диэн – АЛРОСА хампаанньа бөлөхтөрүгэр сыл аайы ыытыллар уопсай (корпоративнай) форум ааттанар. Олоҕурбут үгэс быһыытынан, бу форумҥа хампаанньа үлэлиир эрэгийиэннэриттэн бэрэстэбиитэллэр түмсэн, үлэни-хамнаһы быһаарсаллар. Тэрээһин бастакы чааһыгар хампаанньа генеральнай дириэктэрэ уонна АЛРОСА түстэнэн үлэлиир тутаах эрэгийиэнин Ил Дархана, Идэлээх сойуус лиидэрэ тыл этэллэр. Кинилэр онно ааспыт сыл түмүктэрин кэпсииллэр уонна кэлэр сылга туох былаан баарын билиһиннэрэллэр. Иккис чааһыгар үлэһиттэр ыйытыыларыгар хоруйдууллар. Бу – эмиэ олоҕурбут үгэс. Быраабыла курдук, бэриллиэхтээх ыйытыылары хас эмэ ый инниттэн хомуйаллар.

Быйылгы тэрээһин уратыта диэн, Хампаанньа салалтата аан бастаан хампаанньа үлэһиттэрэ эрэ буолбакка, бүттүүн өрөспүүбүлүкэ олохтоохторо эмиэ сэҥээрэр ыйытыыларын биэрэр усулуобуйаларын тэрийбитэ. Хомойуох иһин, быйыл күүтүллүбэтэх өттүттэн аан дойду үрдүнэн COVID-19 ыарыы туран, хаһаайыстыбаннай актыыпка түмсэн, атах тэпсэн олорон кэпсэтиини тохтоторго күһэлиннибит.

Ол гынан баран киирбит ыйытыыларга хайаан да харда бэриллиэхтээх диэн быһаарбыппыт. Уопсайа 500 курдук ыйытыы киирбититтэн 20 %-на Саха сирин араас куораттарыгар, сэлиэнньэлэригэр олорор дьонтон киирбитэ. Уоннааҕытын хампаанньа бэйэтин үлэһиттэрэ биэрбиттэр этэ. Ыйытыы ханнык көрүҥүнэн бэриллибититтэн көрөн, хардата онно ыытыллыбыта. О.и. саайтарга, бассаап бөлөхтөрүгэр эмиэ. Ыйытыы сиһилии хоруйдарын дьон өрөспүүбүлүкэ улахан хаһыаттарыгар, элбэх ааҕааччылаах сонун саайтарыгар билсиэхтэрин сөп. Мин бу сырыыга дьон ордук күүскэ сэҥээрбит уонна, мин санаабар, ордук интэриэһинэй ыйытыыларыгар хардаран көрүөм.

– Өрөспүүбүлүкэ көрдөрөр-иһитиннэрэр сириэстибэлэригэр ааспыт сыл АЛРОСА Саха сирин 1400 олохтооҕун үлэнэн хааччыйбыта суруллубута. Тоҕо итиччэ аҕыйаҕый?

– Ити – чуолаан өрөспүүбүлүкэ “Олохтоох каадыры – бырамыысыланнаска” бырагырааматын чэрчитинэн киирбит дьон ахсаана. Итини таһынан үлэнэн хааччыллыбыт, дьиҥэ, элбэх. Кырдьык, аҕыйаҕа суох. Бастатан туран, Саха сиригэр АЛРОСА-ҕа уопсайа 25 тыһ. киһи үлэлиирин умнумуохха. Итинтэн 1400 киһи диэн, ахсаан 5 %-нын кэриэтэ буолар. Бачча кээмэй -- ханнык баҕарар бырамыысыланнас тэрилтэтигэр биир сыл иһигэр каадыр уларыйыытыгар тахсыан сөптөөх нуормаҕа эппиэттэһэр. Өскөтүн көрдөрүү итинтэн үрдүгэ буоллар, дьон хампаанньаттан уурайыыта үгүс, ол аата туох эрэ куһаҕаннаах буолан тохтууллар диэн өйдүөххэ сөбө. Оттон АЛРОСА-ттан каадыр барыыта, уурайыыта суоҕун тэҥэ. Биһиги хампаанньаҕа үлэлиир усулуобуйа биир бастыҥ буолбатах буоллаҕына, кырата, үчүгэй диэн сыанабылга эппиэттиир. Оттон хамнас чааһын эттэххэ, туох да мөккүөрэ суох өрөспүүбүлүкэҕэ биир муҥутуур үрдүктэрэ. Оттон уонна биһиги үлэһиттэрбитигэр АЛРОСА – көннөрү кэллиэгэлэр бөлөхтөрө эрэ буолбатах, иккис дьиэ кэргэҥҥэ тэҥнээх.

Иккиһинэн, үлэҕэ ылыы төһө баҕалаах баарыттан тутулуктаммат, хампаанньаҕа ханнык уонна төһө исписэлиис наадатыттан көрөн ыытыллар. Баар бакаансыйаны таһынан үлэһити хайдах үлэҕэ ылыаҥый? Мин үгүс өттүгэр: “АЛРОСА-ҕа үлэнэн хааччыйарыгар диэн, тоҕо хас улуус аайы анал квота тыырыллыбатый?» – дииллэрин бэлиэтии көрөбүн. Ол тоҕо кыаллыбатын быһаардым. Чуолкайдык бачча бакаансыйа тахсыа, бачча киһи уурайыа, бу бачча исписэлииһи хайаан да ылабыт диэн, мэктиэлиир кыаллыбат.

– Олохтоох нэһилиэнньэ хампаанньа баахта үлэтигэр тоҕо атын эрэгийиэннэртэн дьону аҕаларый диэн, астыммат санаатын биллэрэр. Тастан ылыы төрүөтэ тугуй? Өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун ылар тоҕо кыаллыбатый?

- Итинник дииллэр гынан баран, хампаанньа Саха сиригэр баар үлэһитин баһыйар өттө – Саха сирин олохтооҕо. Араас улуустан бааллар. Ити -- баахтанан үлэҕэ эмиэ сыһыаннаах. Күн бүгүн хампаанньа 2 эрэ былаһааккатыгар баахтанан үлэ тэриллэр: Үөһээ Муунаҕа уонна Ньурба ХБК-тыгар. Оттон онно, сүрүннээн, чугастааҕы улуус олохтоохторо киирэллэр.

Толкуйдаан да көрдөххө, атын эрэгийиэнтэн аҕалан үлэлэтии АЛРОСА-ҕа да барыһа суох. Каадыр аттыбытыгар сылдьар, бэйэлэрэ кэлэн үлэ көрдөһөллөр, тэрийэр бакаансыйабыт дьаарбаҥкатыгар кытталлар. Оттон атын эрэгийиэн дьонун ыларга, ол үлэһити көрдүөххүн, ыраахтан олорон собеседование ыытыаххын, бэрэбиэркэлиэххин, кэлиилэрин-барыыларын тэрийиэххин наада. Онон, биллэн турар, каадыр сулууспата олохтоохтору кытта үлэлэһэрэ быдан судургу. Арай хампаанньа наадыйар исписэлииһэ, ирдэбилгэ эппиэттиир идэтийбит дьон Саха сиригэр көстүбэт, суох түгэннэригэр, дьэ, атын эрэгийиэннэри сэҥээрдэргэ тиийэҕин. Х-р, суол инженердэрэ, грейдер массыньыыстара дэбигис көстө охсооччулара суох. Итинник исписэлиис, уопсайынан да, аҕыйах, сорох өттүгэр олохтоох каадыры бэлэмниир үлэ ситэтэ суоҕа эмиэ дьайар буолуон сөп.

– Олохтоох үрдүк үөрэх кыһаларын кытта үлэлэһэҕит дуу? Олохтоох ВУЗ-тары бүтэрээччилэр үлэҕэ бэлэмнэрин таһыма хайдаҕый? Дойду сүрүн үрдүк үөрэҕин кыһаларыгар тус сыаллаан үөрэттэрии диэн баар дуу?

– Биллэн турар, ыкса үлэлэһэбит. Идэтийбит, таһымнаах исписэлиис эбиллэригэр интэриэстээхпит. Бу үлэ өссө оскуолаттан саҕаланар. Холобур, “АЛРОСА профилирующай кылааһа” диэн баар, салгыы үрдүк үөрэх кыһаларын кытта эмиэ үлэлиибит. Холобур, Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет филиала, өрөспүүбүлүкэҕэ соҕотох, хайа тиэмэтин исписэлиистэрин бэлэмниир Мииринэй политехническай институтун кытта олох ыкса үлэлиибит. Тус сыаллаан үөрэттэрии да тэриллэр: киин сир үрдүк үөрэҕин кыһаларыгар уонна Сибиир үөрэҕин тэрилтэлэригэр. Сотору, бастакы куурустан ураты, үөһээ куурус устудьуоннарыгар итиннэ дьүөрэ форматтаах үөрэх саҥа бырагыраамата саҕаланыаҕа. О.э. хампаанньаҕа наадалаах идэлэргэ үөрэнэ сылдьар уонна бу үөрэммит кэмнэрин устатыгар “зачеткаларын” орто баала 4-тэн кырата суох устудьуон хампаанньаны кытта дуогабар түһэрсэр, истипиэндьийэ уонна өйөбүл ылар, ону ааһан эксээмэннэрин туттарда да, киниэхэ анаан ууруллубут үлэ миэстэтигэр киирэр усулуобуйата тэриллиэ.

– Истэр тухары хампаанньа сарбыйыы бөҕөнү ыытар сурахтаах. Тоҕо оннугуй?

– Аныгы кэм уларыта тутууну ирдиир. Хампаанньа букатын уһун кэм устата олус холкутук, этэргэ дылы, “улугуруу” усулуобуйатыгар олорон кэллэ. Алмаас хостоммутун курдук хостоноро, атыы барарын курдук барара, “барыта үчүгэйдик үлэлиир” диэн ааттаан, тугу эмэ уларытар санаа киирбэтэ. Оттон дьиҥ тулалыыр, баар олох чыҥха уларыйбыт, биһиги хаалан иһэр эбиппит. Үлэ көдьүүһүн, оҥорон таһаарыыны үрдэтии, ороскуоту кыччатыы ирдэнэр. Ону хайдах да уларыта тутууну ыыппакка эрэ ситиспэккин. Өскөтүн биһиги бу өттүгэр салгыы үлэлэспэтэхпитинэ, хампаанньа биир салааҕа үлэлиир, күрэстэһэр хампаанньаларыттан хаалар, кыаҕынан-күүһүнэн да сабырыйтарар кутталлаах. Оччотугар, оҥорон таһаарыы, персонал уонна бүттүүн алмаас түөлбэтин социальнай-экэнэмиичэскэй балаһыанньата да хобдох туруктанарыгар тиийэр.

Аны, сарбыйыы диэни булгуччу хайаан да үлэттэн олоччу ууратыы диэн өйдөөмөҥ. Үгүс өттүгэр үлэ толоруллуутун (функция) туһунан салааҕа сыһыарыы буолар. Холобур, Мииринэйгэ уонна Новосибирскайга ОЦО тэриллэн, хампаанньа салайар аппараатыттан каадыр уонна буҕаалтыр баһыйар улахан чааһа онно көһөрүллүбүтэ. Оттон омос көрүүгэ кинилэр хампаанньа сарбыйыытыгар түбэспит курдук буолаллар. Биир итиниэхэ дьүөрэ быһаарыы АлмазДорТранс уонна АЛРОСА IT тэрилтэлэргэ сыһыаннаан ылыллыбыта. Толоруллар үлэни-хамнаһы чопчулаан биэрии – наадалаах миэрэ. Бу түмүгэр салайыы тупсар, оҥорон таһаарыы үрдүүр, сотрудниктары үөрэтии судургутуйар уонна сайдыы бырагырааматын олоххо киллэрии да судургутуйар. Холобур, биир саҥа технологияны 20 араас тэрилтэҕэ киллэрэ, тэрийэр сатыырдааҕар биир чопчу, кииннэммит тэрилтэҕэ киллэрэр табыгастааҕын кытта сөбүлэһэр инигит.

– Киирбит ыйытыылартан да көрдөххө, дьону ордук экология туруга уонна хампаанньа тулалыыр эйгэҕэ дьайыыта, биир бастакынан, Бүлүү эбэ иэдээнэ улаханнык долгутар. Маннык быһыы хатыламматын курдук, даамбаны бөҕөргөттүгүт дуу? Урут хампаанньаҕа сыһыарыллыбыт сиринэн ааһар, билигин ким да көрүүтүгэр-истиитигэр киирбэт Таборный үрэх дьылҕатын туһунан тугу этиэххин сөбүй?

– Саахал кэнниттэн “Иирэлээх” бириискэ отработкатын бырайыага, улахан ардах, уу элбиир түгэннээх буолуоҕун учуоттаан, саҥардан, уларытыллыбыта. Ууну хааччахтыыр ДВ7, ДВ6, ДВ2 уонна ДВ1 даамбалар чиҥэтиллэн, үрдэтиллэн биэрбиттэрэ. Күн бүгүн өрүс сүнньүнэн 1800 м уһуннаах, 259 тыс. м3 дириҥнээх тупсаран оҥоһуллубут ханаал тутуллан үлэлии турар. Ханаал дириҥэтиллэн, кэҥэтиллэн, Иирэлээхтэн драга котлованнарыгар кутуллар ууну аһардар кыамта улааппыта. Ону таһынан эбии ДВ4 даамба эбиллибитэ. Онон ДВ6 котловаҥҥа мунньуллар уу кээмэйэ кыччаан, “Иирэлээх” ДВ4 котлованын толорор куттала суох оҥоһуллубута. Өйдүүргүт курдук, 2019 сыллааҕы халаан уута холкутук ааспыта.

Оттон ити саахал саҕаланыытыгар төрүөт буолбут Таборнай үрэх туолуутун туһунан эттэххэ, ол үрэх уонна онно баар даамба хаһан да АЛРОСА киэнэ буолбатах этэ. Итинтэн чугас түстэммит сад табаарыстыбалара, даачалаах дьон, бэйэ наадатыгар туттаары кимтэн да, туохтан да көҥүлэ суох туттарбыт даамбалара эбит. Онон ити даамба турар сирэ-уота хаһан да АЛРОСА сиригэр киирэ сылдьыбатах. Билигин даҕаны хампаанньаҕа сыһыана суох. Оттон ити этиллэр даамба билигин суох.

– Бүлүү өрүһү кэтээн көрүү (мониторинг) ыытыллар дуу, түмүгэ хайдаҕый? Бүлүү сүнньүнээҕи улуустар олохтоохторугар туох эмэ чэпчэтии эбэтэр кэмпэнсээссийэ диэн көрүллүө дуо?

– АЛРОСА уу туругун чинчийиини утумнаахтык ыытар. Мониторинг чахчыларыгар олоҕурдахха, Бүлүү эбэ туруга өссө 2018 сыл алтынньытыгар оннугар түспүтэ. О.э. ити кэмнээҕи уу химическэй састааба саахал иннинээҕи, 2018 сыл бэс уонна от ыйдааҕы, таһымыгар тэҥнэспитэ. 2018 сыллааҕы мониторинг фоновай концентрация нуорматтан тахсыбатын көрдөрбүтэ. Манна өссө төгүл тоһоҕолоон бэлиэтиэхпин наада: 2018 с. саахал түмүгэр ууга биир да буортулаах химия киирбэтэҕэ. Алмааһы драга ньыматынан хостооһун – судургу мэхэньиичэскэй дьайыы буолар. Быыһылаабыт ууну кытта өрүскэ, кырдьык, ньамах, ол-бу кумах, туой, буор боруодатыгар бэйэтигэр баар састаап киирсибит этэ. Онон бу өрө көтөҕүллүбүт буор-той өрүс түгэҕэр сөҥмүтүгэр уу нуорматыгар түспүтэ.

Кэмпэнсээссийэни этэр буоллахха, ити саахалтан сиэттэрэн, хампаанньа нэһилиэнньэни ыраас уунан хааччыйыы сүҥкэннээх үлэтигэр ылыста. АЛРОСА 2019-2024 сылларга Бүлүү бөлөх улуустар 29 нэһилиэнньэлээх пууннарын ыраас уунан хааччыйар бырагыраамаҕа кыттыгас үбүлээччи буолла. Бу сыалга хампаанньа 5 сыл устата уопсайа 833 мөл. солк. угарга быһаарбыта. Бу бырагыраама чэрчитинэн, тустаах улуустар экологияларын уонна олохтоохторун доруобуйатын туругар сыанабыл оҥоһуллуо, нэһилиэнньэни ыраас уунан хааччыйыы боппуруоһа быһаарыллыа, таарыйа тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын хаачыстыбата үөрэтиллиэ. Бүлүү уонна Марха өрүстэр экосистемаларын техногеннай дьайыыттан көмүскүүр бары аспектар көрүлүннүлэр.

Ону сэргэ, 2019 сыл бүтүүтүгэр СӨ Бырабыыталыстыбатын, “СӨ Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатын” уонна алмаас хампаанньатын икки ардыларыгар 2019-2023 сылларга Бүлүү бөлөх улуустарын экологияҕа туруктарын уонна тустаах сирдэр олохтоохторун доруобуйатын туругун билим өттүттэн кэлимник чинчийэр туһунан үс өрүттээх Сөбүлэҥ түһэрсиллибитэ.

Билим үс хайысханан чинчийиитэ үбүлэниэ:

• Бүлүү уонна кини салааларын, бу эбэлэр уулара тайыыр кытылларын экосистематын туругун үөрэтии;

• Бүлүү уонна Марха өрүстэр кытылларыгар олорор нэһилиэнньэ доруобуйатын туругун билимҥэ тирэҕирэн сыаналааһын, нэһилиэнньэ доруобуйатын чэбдигирдэр медико-социальнай тэрээһиннэр холбоһуктарын оҥоруу;

• нэһилиэнньэни хаһаайыстыбаннай наадаҕа туттуллар уонна иһэр ыраас уунан хааччыйар туһуттан, Бүлүү уонна кини салааларын хочолоругар уунан хааччыйыы альтернативнай источнигын булар – ол иһигэр сир аннынааҕы ууну көрдүүр үлэ.

Чинчийии түмүгэр олоҕуран тулалыыр эйгэ уонна Бүлүү эбэ хочотун туругун тупсарар, дьон доруобуйатын уонна олоҕун хаачыстыбатын үрдэтэр сыаллаах тэрээһиннэр торумнаныахтара, быһаарыылар ылыллыахтара.

– Бу саахал туохха үөрэттэ?

– Эбийиэктэр үлэлэрин өттүттэн эттэххэ, кутталы үөскэтиэн сөптөөх тутуулары ырытан-үөрэтэн көрүүгэ ураты болҕомто уурулларын өссө күүһүрдэн биэрдибит. Өссө төгүл санатыым: “Иирэлээх” даамбата хаарбах да, нуормаҕа эппиэттэспэт да тутуу буолбатах этэ. Арай ол нуормаҕа, ол сылга буолбут курдук күүтүллүбэтэх, хаһан да буолбатах үтүмэн уу кэлэрэ учуоттамматах. Онон саахал кэнниттэн туох баар гидротехническай тутуулары барытын олоччу хабан, киэҥ хабааннаах аудит ыытыллыбыта. Күүтүллүбэтэх өттүттэн үөскүөн сөптөөх түгэннэри барытын учуоттаан туран, сыныйан көрүү-истии буолбута. Хонтуруол өттө да лаппа күүһүрдүллүбүтэ. Гидротехническэй тутуулар бөҕөргүтүллүбүттэрэ.

Аны, ити быһылаан өссө биир түмүгү үөскэппитэ: нэһилиэнньэни кытта ыкса үлэлэһии, иһитиннэрии уонна быһааран биэрии күүһүрүөн наада эбит диэн. Дьон өйүгэр олус элбэх стереотип баара көстүбүтэ. Холобур, хампаанньа саахалланар туруктаах даамбалардаах диэн санаа үөскээһинэ. Саахалланар кутталлаах даамбалардаах буолуу биир бастакынан хампаанньаҕа охсуулаах, сэрэхтээх эбээт. Бу туһунан дьон санаатыгар оҕустарбат эбит этэ. Санаан да көрдөххө, ЧП буолуута – оҥорон таһаарыыга улахан ночоот. Иккиһинэн, тэрилтэ аатыгар-суолугар үтүө өттүнэн дьайбата эмиэ өйдөнөр. Хас биирдии хампаанньа эбийиэктэрэ үчүгэйдик, саахала, тохтоло суох үлэлииллэригэр интэриэстээх. Эбэтэр, холобур, хозактыыпка «Хампаанньа салалтатын управлениетын тоҕо Новосибирскайга көһөрдүгүт? Мииринэйгэ радиация сабардама улаханын иһин дуо?” диэн ыйыппыттар этэ. Ону баара, управление билигин да Мииринэйгэ баар, көспөт. Ону тэҥэ радиационнай да фон нуорманы куоһарбат. Алмааһы хостуурга, таҥастыырга да ханнык да радиактивнай элемент туттуллубат, ону таһынан радиация улаатарыгар тиэрдиэн сөптөөх төрүөт да суох. Ити курдук, элбэҕи холобурдуу туруохха сөп. Бу аата, дьон билбэтэ, ыйытыыта да элбэх. Онон быһааран биэрии наада.

АЛРОСА сыл аайы айылҕа харыстабылыгар, экологияҕа 6 млрд солк. кэриҥэ үбү-харчыны ыытарын этэн аһарар эмиэ тоҕоостоох.

– Социальнай ыйытыыларга киириэххэ. Сирин баайын-дуолун туһанарын иһин, АЛРОСА өрөспүүбүлүкэҕэ туох чопчу көмөнү оҥороруй?

– АЛРОСА, бастатан туран, өрөспүүбүлүкэҕэ сыллата нолуок уонна дивиденд төлүүр. Нолуок чааһын эттэххэ, хампаанньа Мииринэйгэ регистрациялааҕын быһыытынан, нолуок төлөбүрүн 90% -на Саха сиригэр хаалар. Оттон дивидени быһаарар буоллахха, хампаанньа аахсыйатын 33 %-на Саха сиригэр уонна алмаастаах түөлбэ улуустарыгар тиксэр. Ол аата, хампаанньа бэйэтин аахсыйалаахтарыгар биэрэр үбүн үс гыммыт биирэ өрөспүүбүлүкэҕэ хаалар. Хампаанньа нолуок быһыытынан уонна дивидеҥҥэ биэрэр үбэ холбоон төһө буоларый диэтэххэ, холобур, 2018 сылга – 80 млрд солк. курдук буолбута. Оттон былырыын алмаас салаатыгар кириисис буолан, 2019 с. – 60 млрд солк. тахса буолбута.

Иккиһинэн, хампаанньа итини аахпакка туран, социальнай бырайыактарга өйөбүл үбү эмиэ көрөр. Ол кээмэйэ сыллата 10 млрд солк. кэриҥэ буолар. Бу манна үлэһиттэри уонна кинилэр дьиэ кэргэттэрин өйүүр социальнай бырагыраамалар, өрөспүүбүлүкэ куораттарыгар уонна оройуоннарыгар көмөлөһөр бырагыраамалар, өрөспүүбүлүкэ социальнай бырайыактарын олоххо киллэриини - ол иһигэр тыын суолталаах социальнай эбийиэктэри – оскуолалары, балыаһалары, оҕо уһуйааннарын, култуура дьиэлэрин , спортивнай саалалары уо.д.а. тутууну үбүлээһин, кыһалҕаҕа түбэспит дьоҥҥо тус аадырыстаах көмө уо.д.а. киирсэллэр. Оттон уонна алмаас хампаанньата баар буолан, 25 тыһ. курдук киһи АЛРОСА-ҕа үлэлээн, сөптөөх хамнаһынан, социальнай бакыатынан хааччылларын санааҥ.

– Тоҕо хампаанньа атын улуустары тарбах быыһынан хаалларан туран, аҥаардас алмаастаах улуустарга эрэ үбүнэн көмөлөһөрүй?

– Ити төрдүттэн сыыһа өйдөбүл диэм этэ. Бастатан туран, этэн аһарбытым курдук, АЛРОСА төлөһөр нолуога уонна дивиденэ өрөспүүбүлүкэ уопсай бүддьүөтүгэр киирэр. Бүддьүөт уопсай туһаныыга барар. Ол аата, хампаанньа бары улуустарга көмөлөһөр. Иккиһинэн, ити алмаастаах түөлбэ улуустарын таһынан атын улуустарга туһаайыллар араас үлэ хайысхалара эмиэ бааллар. Холобур, өрөспүүбүлүкэ социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын туһунан Сөбүлэҥ баар, ол чэрчитинэн хампаанньа “Үүнэр көлүөнэ пуондатын” кытта көмөлөһүү (пожертвование) дуогабарын хас сыл аайы түһэрсэр. Биир сыллааҕы ол көмө үп кээмэйэ холбоон, 850 мөл. солк. буолар. Итинтэн 150 мөл. солк. Бүлүү сүнньүнээҕи улуустарын ыраас уунан хааччыйыы бырагырааматыгар ыытыллар. Оттон 700 мөл. солк. өрөспүүбүлүкэ социальнай инфраструктуратын эбийиэктэригэр уонна үөрэх, билим, култуура, успуорт, экология, доруобуйа харыстабыла уонна да атын социальнай эйгэ хайысхаларыгар туттуллар. “Үүнэр көлүөнэ пуондатын” кытта үлэлэһиэхтэн, социальнай инфраструктура элбэх эбийиэгэ үлэҕэ киирдэ. Онтон сороҕун холобурдаатахха, Уһун Күөлгэ –120 миэстэлээх кулууп, Нерюнгрига – успуорт интэринээттээх оскуолатын утуйар куорпуһа; өрөспүүбүлүкэтээҕи доруобуйаларыгар хааччахтаах оҕолору реабилитациялыыр киин; Ньурбаҕа инбэлиит оҕолору реабилитациялыыр киин утуйар куорпуһа, “Харысхал” социальнай тулаайахтары реабилитациялыыр киин; Аммаҕа – Оҕо ускуустубатын оскуолата, Бэрдьигэстээххэ – Дуохуобунас киинэ, Эдьигээҥҥэ – балыыһа, Элгээйигэ – оскуола уо.д.а.

– Алмааска сыһыана суох (непрофильнай) актыыптан аккаастаныы туһунан тугу этиэххин сөбүй? Ити да тэрилтэлэр эмиэ социальнай соҕус төрүттээхтэр.

– Этэн аһарбытым курдук, бүгүн АЛРОСА ылсан дьарыктанар биисинэһэ көдьүүстээх буолуутун үрдэтиигэ үлэлэһэр. Бу хайысхаҕа оҥорон таһаарыы дьайыыларын сааһылыыр, ночооту кыччатар туһуттан улахан боччумнаах үлэ барар. Ити үлэ биир хайысхата -- профильнайа суох актыыптан босхолонуу. Күүһү-кыаҕы ыспакка тус дьарыктанар хайысхаҕа – о.э. алмааһы хостуур уонна атыылыыр үлэҕэ -- күүскэ ылсан, сүрүн күүһү-күдэҕи, үбү-харчыны биисинэскэ ыытар туһуттан ылыллыбыт дьаһаныы.

Бу чааһыгар санаа төһө да арааһын иһин, АЛРОСА бу профильнайа суох актыыптартан дуоннаах дохуоту хаһан да аахсыбатаҕын, баһыйар өттө букатын да ночоокко үлэлээбитин бэлиэтиэххэ сөп. Ону таһынан, биһиги сүрүн биисинэспит – алмаас хостооһуна уонна атыыта. Онтон атын хайысхаларга, холобур, көстүүнэйдэри, бааннары, биэнсийэ пуондатын, ньиэп-гаас баайдаах сирдэри үлэлэтиигэ, хайдах барытыгар сөп түбэһэр, кыахтаах буолуохпутуй? Бу хампаанньалары салгыы сайыннарар, оттон килийиэннэригэр оҥоһуллар өҥө хаачыстыбатын тупсарар кыахпыт кыра буолуо этэ. Онон бу актыыптары дьиҥнээхтик ылсан дьарыктанар, быһаарсар, уопуттаах инвестордарга батардахпытына, бу тэрилтэлэри быдан көдьүүстээхтик, ситиһиилээхтик үлэҕэ тиэрдэр кыахтаахтар.

Ол эрээри, маны хайаан да бэлиэтээн этиэххэ наада, бу актыыптар ханна да сүтэн хаалбаттар, бас билээччилэрэ эрэ уларыйаллар.

Тыа хаһаайыстыбатын тэрилтэлэрэ «Туймаада” ҮАПК састаабыгар киирэн, өрөспүүбүлүкэ көрүүтүгэр көспүттэрэ. “АЛРОСА” ити тэрилтэлэр Мииринэй оройуонугар салгыы үүнэн-сайдан, туруктаахтык үлэлээтиннэр диэн, 670 мөлүйүөнү биэрэн ыыппыта. Кэлэр да өттүгэр үчүгэйдик үлэлиэхтэрэ. Ол гынан баран, бу тэрилтэлэр кэскиллэрин туһугар хампаанньа сөптөөх оборудованиенан хааччыйан турар. “Алмазная осень” НПФ да салгыы үлэлиир. АЛРОСА-ны кытта олохтоммут биэнсийэ бары бырагыраамаларын илдьэ сылдьыаҕа, дьон уурунуута сүтүө суоҕа.