Өрөспүүбүлүкэбитигэр хамсыгынынан сибээстээн, кэлии-барыы тохтообута. Ону кытары улуустар икки ардыларыгар сылдьар таксыылары эмиэ кытаанахтык боппуттара. Ылан көрдөххө, дьон төттөрү-таары айанныыра тохтоон, сыстыганнаах ыарыыбыт кэм да аччыа диэн буолбута. Эрэдээксийэбитигэр Бүлүү сүнньүнээҕи улуустарга айанныыр өҥө бас быстар сыана буолбутуттан чачайа соһуйбут, үлтү кыйахаммыт ааҕааччыларбыт суруйаллар да, төлөпүөннүүллэр даҕаны. Холобур, Сунтаарга диэри сырыы урут биэс тыһыынча эбит буоллаҕына, билигин 10 тыһыынчаҕа тиийэн эрэр үһү. Бу – сиринэн сырыы. Дьэ, тоҕо маннык быһыы-майгы буолбутун быһаарсан көрүөҕүҥ.

“Күндү таптаан ааҕар хаһыатым!

 Тоҕо биһиги барытыттан охсуу  ылыахтаахпытый? Сахабыт сиригэр харантыынынан сибээстээн, өрөспүүбүлүкэ иһигэр куораттар, улуустар, нэһилиэктэр икки ардыларыгар сырыыны барытын тохтотон кэбиспиттэрэ. Таксыы эрэ өҥөтүн боппуттара. Таксыылар уончалыы киһини ылалларын билэбит, ыарыы тарҕаныан сөбүн өйдүүбүт. Ол эрээри балары тохтотон дьон кэлиитин-барыытын син биир хайдах даҕаны тохтоппотторо биллэр. Мин уоппускабын ылан, улууска баар кырдьаҕас дьоммун көрөөрү, Сунтаарга барар таксыыга субуоннаабытым. Биллэн турар, оҕолорбун илдьэ барабын. Иккис дуу, үһүс дуу күммэр нэһиилэ биир чааһынай массыыналаах киһини буллум. Сунтаарга диэри урут биэс тыһыынча эбит буоллаҕына, бу сырыыга 8,5 т. диэбитигэр тиэрэ кэлэн түһэ сыстым. Өскө мин икки оҕобун илдьэ барар буоллахпына, биир хармаантан сыалай отучча тыһыынчаны төлөөн айанныырбытыгар тиийэбит. Мантыбыт аны кэлэ-бара төһө буоларый? Алта уонча тыһыынча аҥаардас айаммытыгар барар. Аһара барыы буолбатах дуо? Онто да суох харантыынынан сибээстээн, хамнаспытын быһан кэбиспиттэригэр, бэйэбит да иэдэйэн олорбуппутугар эбии, аны бу бачча үлүгэр сыананы баһан этэллэр. Атын хантан да киирэр дохуоппут суох. Олох даҕаны барыа суохпутун, кырдьаҕас дьоммор ким көмөлөһүөй, отторун ким оттуой? Тоҕо бобуу-хаайыы барыта хайаан даҕаны боростуой дьон үрдүнэн барыахтааҕый? Тоҕо сыананы итинник үрдэ суох үрдэтиэхтээхтэрий? Ким маны быһаарарый? Сунтаарга айаннааччы”

Эрэдээксийэбитигэр маннык айманар ис хоһоонноох сурук киирдэ. Бу эрэ буолуо дуо? Өссө бу – кырата, маннааҕар буолуох тото кыйахаммыт, ытаабыт-соҥообут киһи бөҕөтө эрийэр. Кинилэри эмиэ өйдүүбүт. Биир дьиэттэн үс-түөрт киһи биир эрэ өттүгэр айанныырыгар 30-40 т. төлүүрэ тустаахха, чахчы, ботуччу сыана.

Сөпкө бобуллубут дуу, сыыһа дуу?

Саха сиригэр сыстыганнаах ыарыыбыт өрө туран, куорат бииртэн биир кыбартаалын, саҥаттан саҥа улууһу, хара былыт курдук саба бүрүйэн эрэрин бары да билэ-көрө сырыттаххыт. Намырыахтааҕар эбии күүһүрэн эрэр курдук. Дьокуускайга балаһыанньа олус сытыырхайан турар. Үгүс дьон уоппуска ыла-ыла куораттан урукку өтөхтөрүгэр куотан эрэллэрэ мэлдьэх буолбатах. Оҕолорун оскуола бүтээтин кытары ыыталаабыттара ыраатта. Дэриэбинэлэргэ, куораттан кэлээччилэри кытары, кутталлаах ыарыыбыт эмиэ сөбүлээбит киһитигэр олорсон сири-дойдуну тэлийэ көтүөн баҕарара ханна барыай... Хайа улууска, ханнык нэһилиэккэ ыарыы тиийэн хаалбытын бары да социальнай ситимтэн билэ-көрө олоробут. Ыарыы биир эмэ нэһилиэккэ тиийдэҕинэ, Нам дэриэбинэтигэр элбэх киһи сутуллубутугар дылы буолара биллэр. Эппиккэ дылы, биир сыптарыҥнаах сүөһү бүтүн хотону сутуйар. Оннук буолбатын диэн, бу ыарыыбытын сүрүннүүр суһал ыстаап улуустар икки ардыларыгар сырыыны кытаанахтык боппута. Дьону таһар таксыылар чааһынай курдук сүүрэр да буоллахтарына, иккиттэн элбэх киһини тиэйэллэрэ көҥүллэммэт.

Ил Дархан Айсен Николаев ыам ыйын 2 күнүгэр таһаарбыт уларытыытыгар («О внесении изменения в Указ Главы Республики Саха (Якутия) от 17 марта 2020 г. № 1055 «О введении режима повышенной готовности на территории Республики Саха (Якутия) и мерах по противодействию распространению новой коронавирусной инфекции (COVID-19)»») улуустар, куораттар икки ардыларыгар М1, М2 категориялаах массыыналарга, оптуобустарга дьону таһар өҥөнү оҥоруу бобулларын туһунан ыйбыта. Өскөтүн бу ыйааҕы кэстэхтэринэ, урбаанньыттар кырата 30 тыһыынчаҕа тиийэ ыстарааптаналлар.

Таксыыһыт бэйэтэ туох диирий?

Михаил КУПРИЯНОВ, отучча сыл таксыылаабыт урбаанньыт:

– Хоруона дьаҥынан сибээстээн, муус устар ыйтан улуустар икки ардыларыгар дьону таһар таксыылары барыларын тохтоппуттара. Бу – М1, М2 категориялаахтарга.. Бары кэриэтэ тохтоон тураллар, үс ый үлэлээбэккэ олордубут. Сайын уоппускаларын ылан дьон үксэ айанныыр, дойдутугар барар. Чааһынай эрэ массыыналары көҥүллээбиттэрэ. Ол иһин кыһалҕаттан кыра чааһынай массыына курдук, икки эрэ киһини ылан айанныыбыт. Санаан көрүҥ ээ, тыһыынча килэмиэтир ыраах сиргэ итиччэ улахан дьоҕус оптуобус икки эрэ киһини ылан айанныырын. Ол кэриэтин айаннаабатах ордук буолбатах дуо? Аҥаардас уматыкпытыгар баһаам харчы барар. Кыра харчы сыыһын киллэриэхтээҕэр эбии ночоотурабыт. Онно эбии – ыстараап. Мин үнүр түөрт киһилээх кэлэн иһэн отут тыһыынчаҕа ыстарааптаммытым. Чааһынай массыына кэлиитэ-барыыта аҕыйаҕа биллэр. Биир эмэ массыына барар. Дьон бараары хаайтарда. Ол иһин сүбэлэһэн баран, хамсык кэмигэр чааһынай курдук икки эрэ киһини аҕыстыы тыһыынчаҕа илдьиэххэ диэн буолбута. Айанныыр дьон элбэх эрээри, массыына суох. Чааһынайдар кыра массыыналарыгар аргыс киһиттэн 8-9 т.с. төлөттөрөн көҥүл илдьэ тураллар. Кинилэри ким даҕаны хонтуруоллаабат, боппот. Дьон барар баҕаттан, хайыахтарай, суоппар көрдүүр сууматын биэрэллэригэр тиийэллэр. Таксыы сылдьыбытын да, сылдьыбатаҕын да иһин, айанныыр дьон син биир айанныыллар, иҥнэн олорботтор. Барыахтаах сирдэригэр бараллар. Чааһынайдарга икки бүк төлөөн да туран барыахтара. Онон, мин санаабар, өрөспүүбүлүкэ салалтата таксыы сырыытын боппокко, көннөрү ыарыыттан харыстанар ньыманы, ыспыраапканы ирдиири күүһүрдүө этэ. Маннык бобууну, ыстараабы киллэрэн, боростуой дьону буораттылар.

Оттон илин эҥээрдэр үрдэппэтэхтэр

Дьиҥэ, бары даҕаны үлэбит тохтоон, хамнаспыт аччаан, соччото суох балаһыанньалаах олоробут. Онон аргыс дьону илдьэр-аҕалар суоппардар, хамсык кэмигэр дьон билиҥҥи балаһыанньатын өйдөөн, ити үлүгэр сыананы баһыа суох этилэр. Холобур, илин эҥээр таксыылара урукку сыаналарын тутан олороллор. Хамсык кэмигэр дьон үксэ, үлэлэриттэн тохтоон, хамнаһа-харчыта суох олороллор. Өссө киһи кыһалҕатыттан көрөн, түһэриэхтэрин да сөп.

Холобур, Таатта таксыытыгар 16-с сылын үлэлиир уопуттаах диспиэччэр Евгения Туласынова маннык кэпсээтэ: “Ытык Күөл иһигэр таксыы икки сулууспата баар. Харантыын кэмигэр таксыылар үлэлэрин, сырыыларын барытын бобон кэбиспиттэрэ. Инньэ гынан суоппардарбыт бары кэриэтэ үлэлээбэккэ олороллор. Бу дьон бары кэргэннээх, оҕолордоох дьон буоллахтара. Хата, маҕаһыыннар, биирдиилээн дьон таһаҕастарын тиэйэргэ кэпсэтэн сорохтор сүүрдэн эрэллэр. Ол таһаҕаһы кытары биир эмэ ыксаллаах киһини ылаллар. Билигин ыал аайы кыһалҕа баар.

Кимнээххэ эрэ киһини көмүү, ким эрэ эбэтэ-эһэтэ ыалдьар, сити курдук хас биирдии барар-кэлэр пассажир тус кыһалҕалаах буолар. Олортон, биллэн турар, хайаан даҕаны ыарыыта суохтарын туһунан ыспыраапкаларын, мааскаларын кытаанахтык ирдиибит. Таатта улууһугар төһө таксыы баарый? Олор сыана үрдүүрүн бары сүбэлэһэн эрэ баран үрдэтэллэр. Мээнэ биир сулууспа ылла да таптаабытынан үрдэтэн кэбиспэт. Дьаҥ кэмигэр биһиги суоппардарбыт төһө даҕаны биир-икки эрэ киһилээх буоллаллар, урукку сыаналарынан таһа сылдьаллар, төрүт үрдэппэтилэр. Хата, сорох пассажирдар ыарыыттан сэрэхэдийэн, атын дьоно суох бэйэлэрэ эрэ айанныахтарын баҕараллар. Оччоҕо ол тылламмыт эрэ пассажирдары ылабыт. Таксыылары тохтотон, чааһынай Ипсун массыыналаахтар күннүү сылдьаллар. Сорох-сорохтор сэттэҕэ тиийэ киһини ылыахтарын сөп. Эбиитин таксыы суоҕун туһанан, сыаналарын бэйэлэрэ билэллэринэн этэ олороллор үһү. Чааһынайдар ИП-та суох, нолуок төлөөбөт эрээри, алдьархайтан ас таһаарынан диэбиккэ дылы, дьону таптаабыттарынан үрдүк сыанаҕа таһа сылдьаллар. Тоҕо эрэ олору ким даҕаны бэрэбиэркэлээбэт, хонтуруоллаабат. Бу кэриэтин таксыылар сырыыларын көҥүллээн баран, ыспыраапканы, маасканы хонтуруоллууо этилэр буоллаҕа. Айанныыр дьон иҥнэн олорботтор, туох даҕаны хонтуруола суох чааһынайдары кытары син биир үлүгэрдээх харчы төлөөн бараллар-кэлэллэр”.

Диспиэччэр кэпсээбитин курдук, бу улуустар таксыылара сыаналарын син үрдэппэккэ олороллор эбит. Ол аата, улууһуттан, төһө ырааҕыттан тутулуктаах буоллаҕа дуу. Дьиҥэ, сунтаардар даҕаны үрдэппэккэ, маҕаһыыннар, биирдиилээн дьон таһаҕастарын таһан бэнсииннэрин харчытын син булунуо, ороскуоттарын сабыныа эбиттэр. Тоҕо хайаан даҕаны охсуу барыта боростуой айаннааччыга сүктэриллиэхтээҕий.

Чахчы, чааһынайдар наһаалаабыттар

Бу таксыыһыт этэрин курдук, билигин биир үксүн чааһынай массыыналар дьону таһаллар. Дьиҥэ, аргыс аата аргыс. Анал нолуогу төлүүр, өҥө оҥорор урбаанньыт буолбатах буоллахтарына, чааһынай массыыналаахтар аргыстарыттан итиччэ сууманы ыга үктээн ылыа суохтаахтар. Чахчы, таксыы сылдьыбат, кэлэр-барар да массыына суох. Онон дойдуларыгар бара охсуон баҕалаах барахсаттар ити эппит суумаларын төлүүллэригэр эрэ тиийээхтиир буоллахтара. Аны туран, массыыналаахтар бэйэ-бэйэлэриттэн истиһэ-истиһэ, үөһэ этиллибит ботуччу соҕус суумаларын этэллэр. Холобур, суоппар бэйэтин массыынатыгар түөрт аргыстан төрдүөннэриттэн 8-10 тыһыынчаны ыллаҕына, ылар харчыта 30-40 тыһыынча буолар. Дьэ, бу суоппар суобаһыттан тутулуктаах.

Түмүк оннугар

Биир өттүттэн көрдөххө, ыарыыны тарҕаппат инниттэн таксыы өҥөтүн тохтотор эмиэ даҕаны сөп курдук. Ол эрээри таксыылары тохтотон даҕаны, син биир тиһигин быспакка сырыы баарын, дьон-сэргэ айанныырын бары да билэ-көрө сылдьабыт. Наадалаах, кыһалҕалаах дьон син биир барыахтаах сирдэригэр барар буоллахтара. Таксыыны бобон да, дьону тохтоппот эбиттэр. Ол өйдөнөр. Оттон иккис өттүн ылар буоллахха, тыһыынча килиэмиэтир ыраах айанныыр таксыыһыкка икки эрэ киһини илдьиэх кэриэтин айаннаабатах көнө курдук. Ити биир таксыыһыт быһаарбытынан, ол иһин кыһалҕаттан сыананы үрдэппит курдук буолан тахсар. Эбэтэр бобууга бойкуот биир көрүҥэ дуу? Ол эрээри тоҕо онтон боростуой киһи охсууну ылыахтааҕый? Таксыы сырыытын бопсубакка эрэ, айаннааччылартан бэйэлэриттэн ыарыылара суоҕун туоһулуур ыспыраапканы кытаанахтык ирдиир табыллыбат дуо?

Туйаара СИККИЭР.