Бэркэ билэр дьонум куораттан үс ыйы быһа дьиэҕэ хааллан олорбут оҕолорун ыраах улууска сайыҥҥы сынньалаҥнарыгар урууларыгар ыыппыттар. Уончалаах оҕолоро куоракка сахалыы уһуйааҥҥа сылдьыбыттар, оскуолаҕа саха кылааһыгар үөрэнэллэр, дьиэлэрин истэригэр сахалыы эрэ кэпсэтэллэр. Кырдьык, куорат оҕолоро диэтэххэ, сахалыы бэркэ саҥараллар. Ахтыһар дьон видеонан, төлөпүөнүнэн күн ахсын билсэллэр. Ийэлэрэ “оҕолорум тыаҕа баран отой да нуучча буолан хаалбыттар, бииргэ оонньуур, алтыһар оҕолоро бары нууччалыы эрэ кэпсэтэллэр” диэн сөҕөн кэпсиир. Ол быыкаа нэһилиэккэ биир да нуучча сирэйдээх суох, ким да нууччалыы саҥара сылдьарын истибэтэхтэр. Оттон оҕолор бары нууччалыы бочугураһаллар. “Ютубтан, көмпүүтэртэн түһэрэн ылан үөрэммиттэр” диэн түмүктээх буолбуттар. Аны аҕыйах сылынан тыа сиригэр даҕаны сахалыы саҥаны иһиттэхпитинэ соһуйарбыт буолуо дэһистибит.

Саха оҕолоро – сүүстүү баалы !

Дьокуускайга саха тылынан үөрэтии наар сытыытык турар. Онто да суох толору симиллибит оскуолаларга сахалыы кылаастар аҕыйахтар. Баар да буоллаҕына, төрөппүттэр оҕолорун сахалыы үөрэттэриэхтэрин баҕарбаттар. Онон кылаас туолбакка сабыллыбыт түгэннэрэ эмиэ бааллар. Тоҕо эрэ үксүгэр тыаттан көһөн кэлбит сахалар “оҕобут нууччалыы үөрэннэҕинэ сайдыылаах буолуо” диэн хаалынньаҥ санаалаахтар. Оттон төрөөбүт тылынан үөрэнэр оҕо холкутук атын тыллары баһылыыр, өйө-санаата чиҥ, ханнык баҕарар үөрэҕи ылынымтыата судургу буолар. Ону быйыл “Айыы кыһатын” выпускниктара өссө төгүл дакаастаатылар. “Айыы кыһатын” дириэктэрэ Лидия Шамаева иһитиннэрбитинэн, быйыл нуучча тылыгар судаарыстыбаннай кэлим эксээмэни (СКЭ) 5 оҕо үрдүк баалларга туттарбыттар.

Лидия Шамаева:

– Төрөөбүт тылгын билэр буоллаххына, атын да тыллары холкутук баһылыыгын. “Айыы кыһатын” үөрэнээччилэрэ нуучча тылыгар СКЭ-ҕэ үрдүк баалы ыллылар: Николаева Наташа – саамай үрдүк кирбиини – 100 баалы ылла. Уваровская Данаида – 98 баалы, Павлова Айсена – 96 баалы, Софронова Аня – 94 баалы, Афанасьева Маша 91 баалы ыллылар. Атыттар да куһаҕана суохтук туттардылар. Биһигиттэн Өрөспүүбүлүкэ лиссиэй-интэринээтигэр көспүт үөрэнээччибит Валерия Борисова эмиэ 100 баалы ылбыт! Аҕыйах сыллааҕыта үөрэнээччибит Айна Свешникова эмиэ 100 баалы ылан турардаах. Учууталлара Елена Степановна Софроноваҕа махтанабыт. Сахалыы үөрэтэр, сахалыы эйгэлээх ЯГНГ, Саха гимназиятын выпускниктара нуучча тылыгар эмиэ 100-түү бааллары ыллылар. Саха оҕото төрөөбүт тылын билэр буоллаҕына, ис кыаҕа бары өттүттэн арылларыгар төһүү күүс буолар. Онон оҕолоргутун сахалыы үөрэтиҥ.

Быйыл нуучча тылыгар СКЭни икки күн туттарбыттара. Маҥнайгы күнүгэр 4859 выпускник туттарбыта, сарсыныгар 713 выпускник. Иккис күҥҥэ туттарбыттар түмүктэрэ от ыйын 23 күнүгэр биирдэ биллэр. Оттон бастакы күҥҥэ туттарбыт выпускниктартан 19 үөрэнээччи 100 баалы ылбыт. Тыа улуустарыттан Нам улуустааҕы гимназиятын, Горнай улууһун А.Осипов аатынан Бэрдьигэстээх орто оскуолатын үөрэнээччилэрэ 100 баалы ылбыттар.

Дьокуускай куораттааҕы национальнай гимназия быйылгы выпускнига Туйаара Кириллина эмиэ 100 баалы ылла. Туйаараны нуучча тылыгар уонна литэрэтиирэтигэр үөрэппит уопуттаах учуутал Евдокия Николаевна Назарова сыл ахсын СКЭҕэ үрдүк хаачыстыбаны ситиһэр. Кини 1994 сылтан гимназияҕа үлэлии кэлиэҕиттэн, нуучча тылыгар 20-тэн тахса олимпиада кыайыылаахтарын бэлэмнээбит. 2007 сыллаахха кини үөрэнээччитэ Айсена Лукина Улуу Новгород куоратыгар Бүтүн Арассыыйатааҕы нуучча тылын олимпиадатыгар ситиһиилээхтик кыттан турардаах.

Оттон нуучча литэрэтиирэтигэр СКЭни быйыл өрөспүүбүлүкэттэн 5 оҕо 100 баалга туттарда. Нерюнгри, Пеледуй (Ленскэй) уонна Дьокуускай куораттааҕы лиссиэй үөрэнээччилэриттэн ураты, икки саха оҕото: Үөһээ Бүлүү улууһун Боотулуу орто оскуолатын үөрэнээччитэ Юлиана Семенова уонна Чурапчы гимназиятыттан Сардаана Седалищева күннээтилэр.

Оттон атын биридимиэттэри таарыйдахха, информатикаҕа 100 баалы Өрөспүүбүлүкэ лиссиэй-интэринээтин быйылгы выпускнига Далирхан Ефремов Саха сириттэн соҕотоҕун 100 баалы ылла. Оттон Дьокуускай куораттааҕы 2-с №-дээх национальнай политехническай оскуола выпускнига Алеша Кычкин географияҕа эмиэ сүүс бааллаах кирбиини ылла. Географияҕа бүтэһигин өссө 7 сыллааҕыта өрөспүүбүлүкэттэн биир үөрэнээччи сүүс баалы ылан турар.

Төрөөбүт тылларынан үөрэммит оҕолор сыл ахсын СКЭни саамай үрдүк баалга туттараллара тэнийэн иһэрэ үөрдэр уонна элбэҕи толкуйдатар. Онон, төрөппүттэр, оҕолоргутун төрөөбүт тылларынан үөрэттэрэргэ дьулуһуҥ.

Арктикатааҕы Норуоттар икки ардыларынааҕы оскуола

Хаачыстыбалаах үөрэхтээһини тэрийии билигин өрөспүүбүлүкэ инники күөҥҥэ турар соруга буолла. Онуоха Дьокуускай куоракка “Сосновый бор” эбии үөрэхтээһин киинин аттыгар Норуоттар икки ардыларынааҕы Арктическай оскуола (Международная Арктическая Школа, МАШ) балаҕан ыйын 1 күнүттэн аанын арыйыаҕа. Бу туох оскуолатай? Норуоттар икки ардыларынааҕы ыстаатыстаах оскуола үөрэҕин бырагыраамата талааннаах оҕолору иитэр-үөрэтэр соруктаах. Манна үөрэххэ, билимҥэ уонна айар үлэҕэ оҕолор үрдүк ситиһиилэри дабайыахтаахтар. Бу туһунан Саха сирин бырабыыталыстыбата 2019 сыл кулун тутар 27 күнүгэр анал ыйааҕы таһааран турар.

МАШка ФГОС тиһигинэн норуоттар икки ардыларынааҕы бакалавриат ыстандаартарынан уонна бөлүһүөпүйэни кытары интегрированнай үөрэх ыытыллар. 2023 сылга 10-11-с кылаастарга тас дойду университеттарыгар туттарсарга норуоттар икки ардыларынааҕы эксээмэҥҥэ бэлэмниир IB дьупулуом бырагырааматын ылар сорук турар. Оскуола үөрэтэр бырагыраамата Арктическай эрэгийиэннэри чинчийэр, бырайыактыыр үлэлэри оҥорорго туһуламмыт. Маны таһынан Арктика дойдуларын уонна Арассыыйа Арктикатын эрэгийиэннэрин кытары бырайыактары бииргэ олоххо киллэрэр улахан соруктаахтар. Быһата, манна аныгы кэм ирдэбилигэр сөп түбэһэр, хаачыстыбалаах үөрэҕи, билиини биэрэр, аан дойдуга күрэстэһэр кыахтаах элитнэй оскуола тэриллиэхтээх.

Бу оскуоланы тэрийэр үлэ өссө 2014 сылтан саҕаламмыта. Ол кэмтэн ыла оскуола кэнсиэпсийэтэ тэриллэн барбыта. “IB+Арктика” интегрированнай бырагыраама, сетевой үөрэхтээһин, “Арктика оҕолоро” Норуоттар икки ардыларынааҕы бырайыак, талааннаах оҕолору булар өрөспүүбүлүкэтээҕи тиһик оҥоһуллан бу оскуола үөскээн тахсарыгар балысхан үлэ барда.

Бу оскуола аныгылыы кэбиниэттэрдээх, тэриллэрдээх, бэйэтэ технопааркалаах, бассыайыннаах, успуорт саалалардаах, былаһааккалардаах, үҥкүү устудьуйалаах, интэринээттээх. Уопсайынан, үүнэргэ-сайдарга, үөрэнэргэ бэртээхэй усулуобуйа тэриллибит. Оскуолаҕа нуучча уонна аангылыйа тылларынан үөрэтэллэр. Маны таһынан үөрэнээччи бэйэтин баҕатынан үһүс тылы: кытай, ньиэмэс, француз эбэтэр саха уонна эбээн тылын талан үөрэтэригэр кыах бэриллэр. Ол эбэтэр, бу элиитэлии оскуолаҕа саха тыла эбии талан ылан үөрэтэр биридимиэт дуу, факультатив дуу быһыытынан эрэ бэриллиэҕэ. Талааннаах, дьоҕурдаах оҕолору сүүмэрдээһин билигин хамсыгынан сибээстээн, онлайн ньыманан буолар. Сайаапканы оскуола официальнай саайтыгар киирэн биэрэллэр. Билигин 7-с, 8-с, 10-с кылаастарга сүүмэрдээһин бара турар. Улуустартан түргэн интэриниэттээх буоллаххына, эксээмэни интэриниэтинэн туттарыахха сөп.

Холобур, бүгүҥҥү туругунан, 7-с кылааска туттарсарга 186 сайаапка киирбит. Олортоон 81 оҕо кытай тылын талбыт. Ньиэмэс тылынан 36 оҕо үөрэниэн баҕарарын биллэрбит. Француз тылын 38 оҕо талбыт. Эбээн тылынан 4 оҕо үөрэниэн баҕарар, оттон саха тылын баара-суоҕа 27 оҕо талбыт. Ахсыс кылааска 173 сайаапка киирбититтэн 15 эрэ оҕо саха тылын үөрэтэр баҕалааҕын биллэрбит. Баһыйар өттүлэрэ кытай тылын талбыт. Онус кылаастарга 202 сайаапка киирбититтэн саха тылын 16 эрэ үөрэнээччи талбыт. Онус кылаастарга үксүн француз уонна кытай тылын үөрэтиэн баҕалаах элбэх.

Төрөөбүт тылларын омук тылын да курдук үөрэтиэн баҕалаах аҕыйах. Сэрэйдэххэ, бу кылаастарга сахалыы саҥарар оҕо ахсааннаах буолуохтаах. Саха тылын үөрэтии булгуччулаах буолбатах буолан, төрөппүт да, оҕо да саха тылын сэҥээрбэт, наадыйбат. Ол иһин татаардар үөһээттэн татаар тылын булгуччу үөрэтиини суох оҥорбуттарыгар улаханнык айманан тураллар. Ити туһунан мин Татарстаҥҥа тиийэ сылдьан суруйууларбын аахпыт дьон, өйдүүр буолуохтааххыт. Казаҥҥа эмиэ бу Арктическай оскуолаҕа майгынныыр “СОЛНЦЕ” диэн талааннаах оҕолору үөрэтэр анал лиссиэй дириэктэрэ Павел Шмаков татаар тылын булгуччу үөрэтиини боппуттарыгар сууттаһан ахан биэрбитэ да, Арассыыйа суутун кыайбатаҕа. Бу омуга нуучча киһитэ татаар оҕолоро төрөөбүт тылларынан үөрэммэтэхтэринэ, хаачыстыбалаах билиини ситиспэттэрин өйдөөтөҕө.

Түмүк оннугар

Онон билигин сахабыт тылын дьиэ кэргэҥҥэ тыыннаах илдьэ сырыттахпытына эрэ, тылбытын тутан хаалар дьылҕаланныбыт быһыылаах. Оҕо сахалыы толкуйа суох буоллаҕына, сайдыыта олох туора барар. Кэлин саха буоларыттан саатан да барыан сөп. Кэнэн санаалаах, маргынааллыы көрүүлээх, бэйэмсэх киһи элиитэ буолбат. Онон бу саҥа оскуолаҕа саха элиитэтин иитэн таһаарыахпыт дуо?

Дмитрий ИВАНОВ.