Самаан сайыммыт барахсан мичик гынан элэстэнэн ааһа оҕуста. Сайыҥҥы күннэри баттаһа, кыстыкка бэлэмнэнии түбүгэр сылдьан кылгас сайыммытын билбэккэ да хааллыбыт. Олохпут хаамыытынан күөҕүнэн бүрүллүбүт үрэллэр, от-мас хагдарыйар... Ону тэҥэ дойдубут сокуонугар эмиэ саҥа уларыйыылар киирэллэр.
Балаҕан ыйыттан киирэр сокуон саҥа уларыйыылара олохпутугар-дьаһахпытыгар хайдах дьайыахтарай?
Социальнай өҥөнү чааһынайдар эмиэ оҥоруохтара
Балаҕан ыйыттан судаарыстыба оҥорор социальнай өҥөлөрүнэн туһанар кыахпыт өссө улаатыаҕа. Тоҕо диэтэххэ, босхо социальнай өҥөнү судаарыстыбаннай тэрилтэҕэ эрэ буолбакка, чааһынай хампаанньалар эмиэ оҥоруохтара. Оттон чааһынайдарга ити өҥө иһин судаарыстыба субсдия көрөн сабыаҕа. Биисиниэс социальнай эйгэҕэ судаарыстыбаннай өҥөнү 6 хайысханан оҥорор бырааптаммыт: сонотуоруй-куруорт эмтэниитэ,паллиативнай мэдиссиинэ көмөтө (өлөрүн маныыр ыарыһахха мэдиссиинэ көмөтүн оҥоруу), туризм, успуорка бэлэмнээһин уонна нэһилиэнньэ дьарыгын тэрийии. Маныаха дойду Үбүн министиэристибэтигэр быһаарбыттарынан, судаарыстыбаттан субсидияны саамай үчүгэй көрдөрүүлээх эрэ чааһынай тэрилтэлэр ылыахтара. Оттон ким хайдах үлэлээҕин судаарыстыбаннай сакаасчыт анал куонкурус кэннэ быһаарыаҕа. Ити куонкуруска ханнык баҕарар баҕалаах урбаанньыт, чааһынай тэрилтэ кыттарга сайаапканы биэриэн сөп. Ол эрээри, ким саамай үчүгэй усулуобуйаны биэрэргэ бэлэмин көрөн кыайыылаах тахсыаҕа. Кыайыылааҕы урбаанньыт эбэтэр чааһынай тэрилтэ сакааһы толорорго үбү ылыаҕа. Оттон сорох социальнай өҥөнү оҥорооччулары гражданнар социальнай сэртипикээт көмөтүнэн бэйэлэрэ быһаарыахтара. Ол эбэтэр, маннык сэртипикээттээх киһи бэйэтэ талбыт чааһынай хампаанньатыгар судаарыстыба харчы көрүөҕэ. Маныаха “харчыбын кимиэхэ биэрэрбин бэйэм билэбин” диэн бириинсип үлэлиир. Чааһынайдарга бастакы социальнай сакааһы биэрии эһиилгиттэн саҕаланыаҕа. Онуоха дылы сокуон аннынааҕы аакта оҥоһуллан бигэргэниэхтэрэ, пилотнай эрэгийиэннэр быһаарыаллыахтара (ону балаҕан ыйа бүтүөр дылы дойду бырабыыталыстыбата бигэргэтиэҕэ). Билигин бу сокуону тургутан көрөргө 2021 сылга 28 эрэгийиэн кыттыахтаах, оттон 2022 сылтан кинилэргэ эбии 15 эрэгийиэн кыттыһыаҕа.
Эрдэ сабыллыбыт кирэдьиит страховкатын төнүннэриэхтэрэ
Балаҕан ыйын 1 күнүттэн Гражданскай кодекска уларытыылар киирдилэр. Инньэ гынан, кирэдьиити болдьоҕун иннинэ саптахха страховка сорох чааһын төттөрү иэҕэн ылар кыахтанабыт.
Страховкаттан харчыны бириэмийэ чааһыттан ордубут харчыны төнүннэриэххэ сөп, маныаха страховка бүтэр болдьоҕо учуоттанар. Харчыны төннөрөргө кирэдьиити эрдэ сабааччы бааҥҥа иэһин барытын сабан баран биир нэдиэлэ инниттэн суругунан сэрэтиэхтээх. Маныаха кирэдьиити ылбыт киһи бу иннинэ страховканы туһамматах буолуохтаах. Оттон страховканы кирэдьиит ылааччы бэйэтэ атыыласпыт уонна дуогабар кэлэктиибинэй исхиэмэнэн (ол эбэтэр страховканы баан бэйэтэ оҥорбут буоллаҕына) оҥоһуллубут буоллаҕына, болдьоҕо – уон күн.
Бу иннинэ страховкаламмыт дьон харчыларын төнүннэрэллэригэр улахан эрэйи көрсөллөрө, тиһэҕэр син биир төлөбүрү төнүннэрэргэ аккаас ылааччылар. Бу сыл бастакы аҥаарыгар страховканы кыайан төнүннэрбэккэ 1185 киһи үҥсүбүт, оттон иккис аҥаарыгар – 1352.
Кириисиһи утары дьаһаллар
Муус устартан бэс ыйыгар дылы кылгас болдьоххо инбэлииттэри, саастаах, кыаммат дьону, тулаайах оҕолору уонна төрөппүт көрүүтэ-истиитэ суох хаалбыт оҕолору көрө-истэ ылбыт дьон көрүллүбүт анал төлөбүрү бу иннинэ ылбакка хаалбыт буоллахтарына, балаҕан ыйын 30 күнүгэр дылы оҥорторуохтарын сөп. Маннык төлөбүр көрүүгэ ылбыт биир киһиэхэ 12130 солк. тэҥнэһэр.
Балаҕан ыйын 30 күнүттэн баантан иэс ылбыт дьоҥҥо туһуламмыт “кирэдьиит каникулун” болдьоҕо уһатыллыбат. Муус устартан бааннар иэстэрин кыайан төлөөбөт балаһыанньаҕа киирбит дьоҥҥо сыл аҥаарыгар диэри каникул биэрэллэрэ.
Алтынньыттан биэнсийэ “Мир” систиэмэлээх каарталарга эрэ түһүөҕэ.
Бэс, от ыйдарыгар хоруона хамсыгынан сибээстээн, Путин оҕолорго көрбүт 10 тыһ. суумалаах көмөтүн ыларга сайабылыанньаны алтынньы 1 күнүгэр дылы эрэ туталлар.
Балаҕан ыйын 30 күнүттэн ОСАГО дуогабарын диагностика каартата суох түһэрсэр кыах көтүрүллэр. Алтынньы 1 күнүттэн полиһы оҥорторорго дааннайдар базаларыгар диагностика каартатын нүөмэрин булгуччу ыйыллыахтаах. Диагностика каартата суох атыылаһыллыбыт полистаахтар алтынньы 31 күнүгэр диэри тэхиниичэскэй көрүүнү (ТО) булгуччу ааһыахтаахтар.
Чэпчэтиилээх эми туһанааччыларга
Балаҕан ыйын 1 күнүттэн Арассыыйаҕа федеральнай уонна эрэгийиэн бүддьүөтүттэн босхо эми, мэдиссиинэ тэрилин уонна анал эмтиир аһы-үөлү ылааччылар федеральнай регистрдэрэ үлэлээтэ. Бу регистр сылга иккитэ уларытыллан иһиэҕэ.
Босхо эми-тому Аҕа дойду Улуу сэриитин инбэлииттэрэ, инбэлииттэр, инбэлиит оҕолор уонна чэпчэтиини туһанар анал бөлөхтөр ылаллар. Босхо эми сүрэх-тымыр ыарыылаахтар, онкологиялаахтар уонна орфаннай (сэдэх) ыарыылаахтар эмиэ ылаллар. Ону ыларга бастаан учаскыабай тэрэпиэпкэ сылдьыллыахтаах. Ол кэннэ киниэхэ Биэнсийэ пуондатыттан уонна социальнай харалта уорганыттан ыспыраапканы ылыахтаах. Учаскыабай быраас босхо эми туһанарга ырысыап суруйан биэрэр, ону поликлиника бигэргэтэр. Ол ырысыабынан ыарыһах аптекаттан эми ылар. Оттон эмп аптекаҕа суох буолар түгэнигэр болдьоҕо суох уочаракка киирэн ылар. Ол тухары туһааннаах эмп көстүбэтэҕинэ, босхо эминэн туһанар бырааптаах киһи бэйэтин харчытынан атыылаһан баран онтун мэдиссиинэ страховкатын тэрилтэтиттэн төнүннэриэн сөп.
Моҥкурууттааһыны судургутуттулар
Балаҕан ыйын 1 күнүттэн физическэй сирэйдэр суут уурааҕын инниттэн моҥкуруутунан билиниллэллэрин туһунан сокуон күүһүгэр киирдэ.
50 тыһ. саҕалаан 500 тыһ. солк. диэри иэстэрин олох кыайан төлүүр кыахтарыттан ааспыт дьоҥҥо бу сокуон дьайар. Өскөтүн суут бириистэбэ иэһи төлөтөргө ирдэһэн биир да кэппиэйкэни, баайы-дуолу кыайан булбатаҕына, бу киһи буор босхо бэйэтин моҥкуруутунан биллэриэн сөп. Онуоха туһааннаах сайабылыанньаны МФЦга тиийэн биэрэр. Докумуоннары биэрбит күнүттэн баар ыстарааптартан босхолонор. Ол кэннэ сыл аҥаара буолан баран официальнайдык бу киһи моҥкуруутунан биллэриллэр.
ИП-лары сабыы
Балаҕан ыйыттан урбаанньыттары биирдиилээн урбаанньыт реестриттэн таһаарарга саҥа быраабыла киирдэ.
Чуолаан “О государственной регистрации” сокуоҥҥа уларыйыы киирдэ. Инньэ гынан, үлэлээбэт ИПлары ЕГРИПтэн (единый государственный реестр индивилуальных предпринимателей) таһаарарга күһэллиэхтэрэ. Номнуо үлэлээбэт ИП-лары кини бүтэһик 15 ый иһигэр нолуок отчуотун биэрбэтэх итиэннэ иэстээх буоллаҕына, дьиҥэ суоҕунан ааҕан сабан кэбиһиэхтэрэ.
Дьиэлээх омук дьонугар
Балаҕан ыйын 7 күнүттэн тас дойду уонна гражданствота суох сирэйдэри миграционнай учуокка ылыыга саҥа бэрээдэк олохтонор.
Арассыыйаҕа дьиэлээх тас дойду дьоно бэйэлэрин аймахтарын биһиги дойдубутугар ыҥырар кыахтаналлар уонна кинилэргэ чахчы олорор сири биэрээччинэн билиниллэр буоллулар.
Хаайыылаахтар урууларыгар чугаһыыллар
Балаҕан ыйын 29 күнүттэн суутунан күлүүс хаайыытыгар уураахтаммыт дьон чугас уруулара олорор эрэгийиэннэригэр баар холуонньаҕа көһөр кыахтаналлар. Онуоха хаайыылаах Арассыыйа ФСИНигэр анал сайабылыанньа суруйан, көһөртөрөргө көҥүл ылар.
ОСАГО тарыыбыгар уларытыылар
Балаҕан ыйын 5 күнүттэн суоппардарга саҥа уларыйыылар киирэллэр: кыра массыыналарга ОСАГО базовай ыстаапката уларыйар. Физическэй сирэйдэргэ ыстаапка 10 бырыһыанынан аччыыр уонна улаатар. Төлөбүр 2741 солк. 5436 солк. диэри араастаһыаҕа, ити саахалга түбэһии араас таһымын учуоттаан быһаарыллар.
Оттон кыра массыыналаах юридическай сирэйдэрэ араастаһыы 20 бырыһыан үөһэ уонна аллара буолар. Автопааркалар уонна таһаҕаһы тиэйэр тэрилтэлэр саамай кыра тарыыпка учуоттаныахтаын сөп.
Босхо итии аһынан хааччыйыахтара
Алын кылаас үөрэнээччилэрэ бары оскуолаҕа итии аһынан хааччыллыахтара. Онуоха федеральнай, эрэгийиэннээҕи уонна олохтоох бүддьүөттэн үбүлүөхтэрэ.
СӨ үөрэҕин миниистирэ Михаил Сивцев эппитинэн, быйыл өрөспүүбүлүкэҕэ алын кылаас үөрэнээччилэрин итии аһынан хааччыйыыга федеральнай министиэристибэ 419 мөл. солк. көрбүт. Саха сиригэр 62 тыһ. 204 оҕо алын кылааска үөрэнэр. Оҕолору итии аһынан хааччыйыыга эппиэтинэһи оскуола тэрийэн таһаарааччыларыгар уонна педагогтарга сүктэриллибит.
Дойду үрдүнэн босхо итии аһынан хааччыйыыга 2020 сылга 21 млрд, эһиил – 42 млрд, 2022 сылга – 56 млрд, 2023 сылга 62 млрд солк. көрүллүөҕэ.
Кылаас салайааччыларыгар эбии төлөбүр
Саҥа үөрэх дьылыттан кылаас салайааччыларыгар ый ахсын эбии 5 тыһ. солк. төлүүр буоллулар.
Ити төлөбүр барыта федеральнай бүддьүөттэн көрүллэр. Онуоха дойду бырабыыталыстыбата 213 мөл.солк. номнуо тыырбыт. Кылаас салайааччыларыгар эбии төлөбүрү көрөр туһунан дойду бэрэсидьиэнэ Федерация Сэбиэтигэр эппитэ.
Бука бары – быыбарга!
Балаҕан ыйын 13 күнүгэр Куоластааһын биир кэлим күнэ ыытыллыаҕа. Бу күн Арассыыйа 20 эрэгийиэнин баһылыгын, 4 уокурукка Госдума дьокутаатын талыахтара. Маны таһынан дойду сорох олохтоохторо муниципалитет баһылыктарын, эрэгийиэннээҕи уонна муниципальнай баһылыктары талыахтара.
