Бу ааспыт субуотаҕа Уус Алдан улууһун Бэрт Ууһун төрүт олохтооҕо, бааттаах булчут, балыксыт, үтүөкэн киһи, лесник Бүөтүр Портнягин-Бэппэлээй сырдык аатын сэргэ өбүгэ үгэһэ – куйууру – үйэтитэр бэлиэ тэрээһин буолла. Бүөтүр Гаврильевич тапталлаах кэргэнэ Матрена Николаевна биэс оҕотун, аймахтарын кытта куйуур күрэһин тэрийбиттэрэ номнуо онус сыла буолбут. Юрий Колодезников диэн эдэр баһылыктаах олохтоох дьаһалта кинилэр саҕалааһыннарын үөрүүнэн өйөөн, бэртээхэй бириистэри туруорар эбит.
Ыраахтан ыҥырар былаахтаах...
Сыырдаах бөһүөлэгиттэн уонча км тэйиччи Налыгы алааһын ыытыы соболоох эбэтигэр, хара сарсыардаттан дьон-сэргэ, тимир көлө хотоойутук субуста. Сырыы суох тэйиччи сиригэр айан кэбэҕэс буоллун диэн, тыраахтарынан хаары астаран эрдэттэн бэлэмнээбит буолан, кыра да массыыналар күн кыһалҕата суох холкутук тиийэллэр эбит. Алааска киирээти кытта араас өҥнөөх дьоҕус былаахтар сааскы сөрүүн тыалга тэлимнии, угуйа көрүстүлэр. Генератор үлэлээн, микрофон саҥата ыраахтан сатарыы иһиллэр. Хаара күрдьүллүбүт ырааһыйаҕа оллоон, аһыырга анаан уһун субурҕа остуол, тэйиччи чэпчэтинэр сир бэлэмнэммит.
Эрдэ кэлбиттэр куйуурдарын, маҥкыларын, анньыыларын саас-сааһынан сааһылаан, бэлэм гына кэчигирэтэн кэбиспиттэр. Күө-дьаа кэпсэтии, өр көрсүбэтэхтэр үөрүүлээх саҥа аллайа эҕэрдэлэһиилэрэ манна буолла. Тэрээһиҥҥэ бэрт уустара бэйэлэрэ эрэ буолбакка, Саһылыкаантан, Мэҥэ Балыктааҕыттан, Кэптэни Хомустааҕыттан тиийэ кэлбиттэр.
“Ким кыахтаах кыайдын!”
Өр-өтөр буолбата, көмүс хатырыктаах сааскы булдугар күөн көрсүһэргэ бэлэм буола үстүү киһилээх 12 хамаанда бэрт түргэн кэм иһигэр суруттара оҕуста. Араспаанньаларынан сирдэттэххэ, аймахтыылар, ыаллыылар түмсэр чинчилээхтэр. Ол кэнниттэн Матрена Портнягина, баһылык Юрий Колодезников, тутаах судьуйа Иван Неустроев уо.д.а. тыл эппиттэр “Ким кыахтаах – кыайдын!” диэн баҕа санааларынан, күрэхтэһии саҕаланан барда.
Бастакы түһүмэх
Күрэх бастакы түһүмэҕэр муус тэһиитигэр (ойбон алларыытыгар) ким түргэн туттунуулааҕын быһаарыы буолла. Муус халыҥа 80 см – 1 м халбаҥныыр чинчилээх. Кыттааччылар кэчигирэччи турунан, анал хамаанда бэриллээтин кытта тоҥ муус чобурҕаччы анньыллар тыаһа өрө хабылла түстэ. Түһүнүү кытаанаҕа буолла. Бэрт сотору, икки мүнүүтэни ырааҕынан кыайбат кэм иһигэр Балыктаахтан кэлбит Василий Шепелев бүтэрэ охсон, илиитин өрө уунан, түмүктээбитин биллэрдэ. Салгыы саастаахтар кииристилэр. Онно Сэмэн Охлопков кыайда. Эр биирдиилэригэр сыаналаах бириис тиксэр буолла.
Иккис көрүҥ
Дьэ, ол кэнниттэн ким аан бастакынан көмүс хатырыктааҕы орууругар киирсии саҕаланна. Хамаанда баҕарбыт сиригэр ойбоннуур. Бастакы балык Иван Ефимов хамаандатыгар күөрэс гынна. Дьон болҕомтото кини диэки туһаайылынна. Сорохтор сыыйа-баайа уочараттаах ойбоннорун кинилэр диэки тэһэр буолан бардылар.
Үһүс түһүмэх
Үһүс бириистээх көрүҥ – ким муҥутуур улахан собону таһаарарыгар диэн. Манна балыктар бары да биир кэм лэчигирэс буолан, хос-хос кээмэйдээһин кэнниттэн 24 см уһуннаах, лэспэҕэр истээх собо Юрий Бурцев куйууругар киирбитэ быһаарылынна. Кини онон бэлэх мангалланна.
Кыайыылаахтар
Дьэ, оттон түмүккэ саамай үгүөрү 4 кг тахса ыйааһыннааҕы балыктаабыт Гаврил, Руслан Бурцевтар уонна Егор Аммосов хамаандалара бастаата.
2 миэстэ — Иван Ефимов, Прокопий Колодезников уонна Василий Бурцев хамаандалара буолла.
Үһүс бочуоттаах миэстэни Юрий, Геннадий уонна Григорий Бурцевтар ыллылар.
Кыайыылаахтарга генератор, бензопила, нобуордаах шуруповерт бириистэри дохсун ытыс таһыныыта доҕуһуоллаах туттардылар. Куйуур саамай аҕа саастаах кыттааччыта 72 саастаах Николай Черкашин дьиэтигэр анал бириистээх төнүннэ. Кыттыбыт хамаандалартан кураанаҕы кууһан төннүбүт диэн суох буолла. Кэнники миэстэлэммиттэр Бүөтүр Портнягин туһунан киинэ диискэтин тутан үөрдүлэр.
Астаах остуол тула баҕа санаа
Ити курдук, бэрт сэргэх киирсии кэнниттэн кыттааччылардыын, көрөөччүлэрдиин булт аһыттан соркуой, хатта, араас сахалыы бурдук ас тэниччи тардыллыбыт остуолугар аһааһын, ирэ-хоро кэпсэтии, санаа атастаһыыта буолла. Чөл олоҕу тутуһуу үтүө үгэһэ тулхадыйбакка тутуһулларын, ханнык да күөкэгэр моойдоох “күндүркэйэр” ас манна көстүбэтин үөрэ көрдүм.
Бу курдук күрэх өссө муҥхаҕа буолара буоллар, эбэтэр эдэр, оскуола үөрэнээччилэрин куйуурга көҕүлээн куоталаһыннарар буоллар диэн баҕа санаа иһиллимэхтээн ааста.
Аҕа аатын ааттатан, өбүгэ үгэһин үйэтитэн
Уус алданнар ытыктыыр балыксыттара, куйуурдьуттара Бүөтүр Портнягин оҕолоро, кэргэнэ аҕаларын сырдык аатын ааттатар, өбүгэ үтүө үгэһин үйэтитэр уочараттаах тэрээһиннэрин түмүктээн, бу күн үөрэ-көтө Дьокуускайдарыгар төнүннүлэр. Ийэлэрэ Матрена Николаевна тапталлаах доҕоро бу күн илэ-бааччы тиллэн, аттыларыгар сылдьыбытыныы сананан, санаалыын чэпчээтэ. Сөп ээ, олоҕун аргыһын таптыыр дьарыгын дьоҥҥо-сэргэҕэ тарҕатар баҕатын уон сыл олоххо киллэрэн, өбүгэ үгэһин үйэтитиигэ дьоһун кылаатын киллэрдэҕэ.
Оҕолор, сиэннэр, анаабыт курдук, бары төһө да киин куоракка олохсуйдаллар, онус сылларын бу маннык бэртээхэй тэрээһини ыытан, аймахтарыныын кыттыһан бириис туруоран, дойдуларын дьонун маанылаан, сэргэхситэн кэлэллэрэ — үгүстэргэ үтүө холобур буола турдун.
Киирии тылга аҕам саастаах ытык кырдьаҕас эппитинии, куйуур балыга саха омугу быстарыктаах дьылларга быыһаабыт, тыыннарын уһаппыт маанылаах ас хаһан да умнуллары билбэтин.
Т. Захарова-Лоһуура.
Сэҥээриилэр