Бүгүн, сэтинньи 19 күнүгэр Ил Түмэн тыа сиригэр уонна аграрнай бэлиитикэҕэ сис кэмитиэтэ уонна “Кыым” норуот хаһыата “Тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарыыга кооперация оруола” диэн төгүрүк остуолу “Зуум” нөҥүө тэрийэн ыытта. Манна Ил Түмэн дьокутааттара, бырабыыталыстыба, улуус салалтатын бэрэстэбиитэллэрэ уонна улуустартан интэриэстээх дьон кытынна. Барыта 100-тэн тахса киһи холбонно. Төгүрүк остуолу Ил Түмэн дьокутаата, сис кэмитиэт чилиэнэ Мария Христофорова иилээн ыытта.
Сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин кылгастык дьокутааттар бу икки сыл иһигэр туох-ханнык сокуоннары оҥорон киллэрбиттэрин билиһиннэрдэ. Кини потребкооперацияны өйөөһүн туһунан сокуон барылын Ил Дархан уонна бырабыыталыстыба ылыммакка хос ыыппытын, билигин иккис ааҕыыга бэлэмнээн киллэрэллэрин эттэ. “Холбос” тула 25 кээпэрэтиип киирэн үлэлии олороллор. Кинилэргэ судаарыстыбаннай көмөнү оҥоһулларын көмүскүүр сокуон буолуохтаах. Маны таһынан, тыа хаһаайыстыбатын сокуонун 5 ыст. кооперативтары туспа перечеҥҥэ киллэрэн өйөтөр сорук турар. Сылгы иитиитин сокуона иккис ааҕыыны ааһыахтаах. Онно “среда обитания” уонна “традиционный убой” диэн өйдөбүллэр киириэхтээхтэр. Өссө биир улахан сокуонунан, тыа хаһаайыстыбатын өйүүр механизмнар сорох боломуочуйалара муниципальнай тэриллиилэргэ бэриллээри турар. Онон эһиилгиттэн тыа хаһаайыстыбатыгар саҥа механизмнар киирэннэр, тыа дьонугар улахан уларыйыылар киирээри тураллар. Ол иһин билиҥҥитэ бу боппуруос өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун долгуппат буолуон сатаммат.
Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Михаил Никифоров ити киирэрри турар уларыйыылары кыраҕатык кэтээн көрөрүн, тыа хаһаайыстыбатын сайдыытыгар оҥорон таһаарыыны уонна кэтэх хаһаайыстыбаны тэҥинэн тутан өйүүргэ күүстээх үлэ барарын сыал-сорук оҥостубуттарын эттэ. Маныаха хас биирдии этиини учуоттаан, бырабыыталыстыба анал уурааҕы таһаарарын эттэ. Маныаха саҥа уларыйыылар киириилэрэ син биир ыарахаттардаах буолуохтааҕын, ону бары түмсэн күүркэппэккэ, судургутук аһарыналларыгар ыҥырда. Кини муниципальнай тэриллиилэр миэстэтигэр сөпкө дьаһанан үлэлииллэригэр, кинилэргэ улахан эппиэтинэс сүктэриллэрин санатта.
82 саастаах бары бэркэ билэр Иван Пономаревпут бу Төгүрүк остуолга кыттаары, “Зуумҥа” холбоноору анаан-минээн ыалларын оҕолорун көрдөһөн, онно тиийэн холбонно. Кини бу саҥа механизмнар тула баар санааларын кытары үллэһиннэ.
ТХМ А.П. Атласов бу күннэргэ саҥа уларыйыыларга туох-ханнык долгутар боппуруостар баалларын ыйда уонна улуустарга итини өйдөтөр анал докумуон ыытыллыахтааҕын эттэ.
Үгүстэри ЛПХларга бэриллиэхтээх 35 тыһ. солк. хайдах отчуоттуохтаахтара долгутар эбит. Ити харчыны ханна-ханна туттуохтаахтара анал бэрээдэгинэн бигэргэтиллэ сылдьар эбит. ТХМ Александр Атласов ити харчы “финообеспечение” уонна” возмещение” быһыытынан туһаныахтарын сөбүн эттэ.
Саҥа механизм быһыытынан, кэтэх хотонноох дьон үүт туттарыахтарын баҕардахтарына фермер буолуохтарын наада, оччотугар үүт туттаран хамнастаналлар. Кэтэҕинэн хааллахтарына — төбөҕө эрэ көмө ылаллар, оттон ыабыт үүттэрин бэйэлэрэ эрэ туһанар буолаллар. Онон үүт туттаран барыһырыахтарын баҕарааччылар бөдөҥсүтүүгэ кыттыһаллара ордук эбит.
“Кладовая Олекмы” салайааччыта Василий Сафонов уонна Токко баһылыга Николай Копылов, итиэннэ Мэҥэ Хаҥалас бэрэстэбиитэллэрэ саҥа уларыйыылар тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарыы сабардамын аччатар кутталлаахтар диэн этиннилэр. Билиҥҥитэ дьон олус мунаахсыйарын, өйдөтүү үлэтэ ситэтэ суоҕун эттилэр. Методическэй көмө тиийбэтиттэн дьон бутулларын эмиэ бэлиэтээтилэр. Онуоха ТХМ солбуйааччы Василий Афанасьев быйыл тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарааччылары өйүүргэ 2 млрд 280 мөл. солк. көрүллүбүтүн, оттон эһиилгигэ 2 млрд 860 мөл. солк. көрүллэрин, онно эбии ити төбөҕө көрүллүөхтээх 35 тыһ. солкуобайга 1 млрд 200 мөл. солк. көрүллэрин, онон нэһилиэнньэ дохуота түһүө суохтааҕын. Хаһаайыстыбалар 35 тыһ. талалларын бэйэлэрэ быһааралларын. Аҕыйах бородууксуйаны туттарар хаһаайыстыбалар маслоцехтарын сабан баран, 35 тыһ. талыахтарын сөбүн, оччотугар кинилэр ааҕыыларынан барыстаах тахсыахтаахтарын кэпсээтэ. "Саҥа механизм үлэҕэ киирдэҕинэ бородууксуйа ахсаана аҕыйыыр диэн сыыһа өйдөбүл, арай соҕотуопка аҕыйыан сөп. Кэтэхтэри, кинилэр оҥорон таһаарар бородууксуйаларын соҕотуопканы иилээччигэ эрэ туттарыыны эрэ баарынан ааҕар сыыһа. Сүөһү көрөөччүнү тэллэх ыты иитээччилэри кытары тэҥниир сатаммат. Ынах ахсаанын саҥа механизм көмөтүнэн элбэтиэххэ, онно сырыһыннаран бородууксуйаны эмиэ элбэтиэххэ сөп” диэн этии эмиэ иһилиннэ.
Кооперация сайдыытыгар хас биирдии нэһилиэккэ элбэх хотон тутуллуон наада диэн этии киирдэ. Онуоха тыа хаһаайыстыбатын потребительскай кооперативтара хотон тутталларыгар быйылгыттан “финобеспечение” курдук 8 мөл. солк. диэри үп бэриллэрин эттилэр.
Маны таһынан, кэпсэтиигэ тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын батарыы кыһалҕата сытыытык турарын эмиэ таарыйдылар. Онуоха “Холбос” бу үлэҕэ болҕомтону ууралларыгар диэн этии киирдэ. Ону кооперация биир көрүҥүн быһыытынан механизмы толкуйдуурга эттилэр.
“Кооперативтарга киирбит пайщиктарга үүттэрин харчылара быһа ааһар дуо уонна бу кооператив сүөһүтүн ахсаана элбээбитинэн, арааһынай бырагыраамаларга кыттыан сөп дуо?” диэн ыйытыы турда. Онуоха ТХМ “сүөһү хаһаайына ким буолар да, ол үүт харчытын ылар. Өскөтүн кооператив төбөтүн ахсаанын улаатыннардаҕына, атын бырагыраамаларга кыттар” диэтилэр.
“Эһиилгиттэн баар ынахтарбар 35 тыһ. солк. ыллахпына, онтон мөлтөҕүн туттан кэбистэхпинэ, ол харчытын 2022 сылга төннөрөр диэн. Ону быһаарыҥ эрэ” диэтилэр. Онуоха “харчы ылан баран сүөһүгүн тутуннаххына хайаан да төннөрөҕүн, онон сүөһү ахсаанын тутан хаалыахтааххыт” диэтилэр.
“Центр пищевых технологий” эһиилгиттэн үлэтин саҕалыырын курдук үлэ ыытыллар эбит. Ону бастаан “Сахааграпродукт” ылсан испит да, дьиэ туттаары кирэдьииттэргэ ыйанан, балаһыанньата уустугурбут. Ону ТХМ “биһиги ити киини судаарыстыбаннай хааһына тэрилтэтэ гыныахпыт, оччоҕо ону “Сахааграпродуктан” атыылаһан ылыахтаахпыт” диэтилэр.
Өлүөхүмэ Даппарайыттан бааһынайдар тахса сырыттылар. Кинилэр бу саас “Агрохолдингтан” дуогабардаһан,Тюменьтан сиэмэ ылан, быйыл хаһааҥҥытааҕар да өлгөм үүнүүнү ылбыттар. Ону батарарга кыһалҕа бөҕө үөскээбит, ыскылаат бурдугунан туолан турар эбит. Бурдук соҕотуопкатыгар субсидия 2022 сылтан биирдэ киириэхтээх, онон онооҥҥу дылы бэйэҕит быһаарыҥ диэн буолла.
Бу улахан кэпсэтиини сиһилии “Кыым” кэлэр нүөмэригэр Татьяна Захарова – Лоһуура суруйуутугар ааҕыаххыт.
Сэҥээриилэр