Таатта улууһун Баайаҕатыгар улахан иэдээн таҕыста: сэтинньи 18 күнүгэр антисептиги иһэн, 7 киһи сүһүрэн суорума суолланна. Бу тыһыынчаны кыайбат, былыр-былыргыттан саха түөлбэлээн олорор нэһилиэгэр утуу-субуу сэттэ киһи былаҕайга былдьаныыта улахан араллааны таһаарда. Билигин икки киһи ыарахан туруктаах сытар. Аны туран, бу алдьархай кэннэ, сэтинньи 21 күнүгэр, Алдан улууһун Угояныгар эмиэ биир киһи ити антисептиги иһэн күн сириттэн барда.

Кистэл буолбатах, хас биирдии нэһилиэккэ иһэр-аһыыр дьон син биир баар буолаллар. Туох төрүөттэн арыгыны иһэллэрэ араас. Саха сиригэр 2015 сылтан арыгы атыытын хааччахтыыр сокуон ылыллыбыта, Ил Түмэҥҥэ кэлэн бигэргэттэрэр “чөл нэһилиэктэр” баар буолбуттара. Маннык хааччахтан, чахчы, арыгы иһиитэ аччаабытын официальный сыыппаралар көрдөрөллөр. Саха сирин бастыҥ уопутун эрэгийиэннэргэ тарҕаталлар. Бу күһүн Забайкалье кыраайыгар биһиги бастыҥ уопуппутун сокуоннарыгар бигэргэтэн туһанан эрэллэр.

Сэтинньи 18 күнүгэр Баайаҕаҕа 9 киһи чааһынай дьиэҕэ мустан арыгы испиттэр. Муҥнаахтар “Баай Ас” диэн олохтоох маҕаһыынтан 5 лиитирэлээх илиини ыраастыырга аналлаах антисептиги ууга суурайан, буокка бытыылкатыгар кутан испиттэр. Уруккуттан иһэр дьон, ол сүлүһүннээх суурадаһыннарын бэйэ-бэйэлэрин ыҥырсан “күндүлэспиттэр”. Ол кэннэ сарсыныгар 41 саастаах дьахтар дьиэтигэр сүһүрэн өлбүт, 27 уонна 59 саастаах икки эр киһи реанимацияҕа киирэн өлбүттэр. 28, 32 уонна 69 саастаах үс эр киһи Тааттатааҕы киин балыыһа реанимация салаатыгар комалаабыт туруктаах киирбиттэр. Сэтинньи 20 күнүгэр кырдьаҕас эр киһи балыыһаҕа өлбүт. Сарсыныгар өссө биир киһи өлбүт. Билигин 48 саастаах дьахтар уонна 32 саастаах эдэр киһи балыыһаҕа сыталлар. Балыыһаҕа сытар уол туруга мөлтөөбүтүгэр бэйэтэ балыыһаҕа тиийэн көрдөрүммүт уонна “мустан арыгы испиппит, туох эрэ буоллубут” диэбит.

Быһылаан чахчытынан Арассыыйа Силиэстийэлиир кэмитиэтин Саха сиринээҕи салаата Арассыыйа ХК 109 ыст. 3 ч. (алҕаска 2 уонна онтон элбэх киһини өлөрүү) холуобунай дьыаланы көбүттэ.

Быа синньигэһинэн быстар

Таатта улууһун баһылыгын социальнай бэлиитикэҕэ солбуйааччы Изабелла Сивцева этэринэн, быһылаан тахсаатын кытары, тута суһал хамыыһыйаны тэрийбиттэр. Хамыыһыйа бэрэссэдээтэлинэн улуус баһылыгын бастакы солбуйааччы Иван Потапов буолбут. Хамыыһыйаҕа 8 психолог киирэн, нэһилиэккэ тахсан бу ыарахан кэмҥэ дьон уйулҕатын сымнатаары үлэлэһэ сылдьаллар. Маны таһынан өлбүттээхтэргэ биирдии киһини сыһыаран, кэтээн көрөллөр. Хайа да түгэҥҥэ буруйдааҕы була сатыыр үгэстээхпит. Бу быһылааҥҥа маҕаһыын атыыһытын сэмэлии сатааччылар да бааллар. Онон бу ыарахан кэмҥэ уопсастыба ыһыллан барбатын курдук, суһал миэрэлэри ылаллара саамай сөп. Туох да диэбит иһин, олох син биир салҕанан барар. Кистэл буолбатах, сорох нэһилиэккэ иин хаһааччы да суох буолар. Онон улуус дьаһалтата буор хаһарга перфоратор ылан биэрбит. Киһини харайыы үлүгэрдээх үбү эрэйэр. Маннык ыарахан кэмҥэ олохтоохтор биир санаанан үп хомуйан көмөлөспүттэр.

Бу быһылааҥҥа 9-с кылаас оҕото төгүрүк тулаайах хаалаахтаабыт. Билигин кинини аймахтара иитэ ыларга докумуон хомуйаллар. Маныаха хамыыһыйа күүс-көмө, өйөбүл буолар. Аны биэс оҕолоох дьиэ кэргэн аҕалара өлбүт, ийэлэрэ балыыһаҕа сытар. Ыал улахан устудьуон кыыһа билигин кыралары көрөн-истэн олорор. Улуустааҕы “Эрэл” социальнай-реабилитационнай киин бу ыалы патронакка ылан, аһынан-үөлүнэн көмөлөһөр.

Бу быһылаан уопсастыбаҕа үөскээбит кыһалҕалары биирдэ арыйан кэбистэ. Хоруона хамсыгын кэмигэр арыгылааһын элбээбитэ, уруккуттан иһэр дьон өссө сэтэрэн иһэр буолбуттарын ыстатыыстыка көрдөрөр. Тааттаҕа балаҕан ыйыгар буруйу бохсууга аналлаах киэҥ ыҥырыылаах мунньах буолбут. Онно төрөппүттэр арыгы иһэн баран, оҕолорун аанньа ахтыбакка, административнай эппиэккэ тардыллыылара ааспыт сыллааҕыга холоотоххо, икки төгүл элбээбитэ көстүбүт. Хамсыктан сылтаан дьиэҕэ хаайтаран олоруу иккис өрүтэ бу быһылааҥҥа көһүннэ диэтэхпитинэ, улахан омнуолааһын буолуо суоҕа. Баайаҕа – 2017 сылтан парламент бигэргэппит “чөл туруктаах” нэһилиэгэ. Манна арыгы атыыламмат. Хамсыгынан сибээстээн, өрөспүүбүлүкэҕэ успуорт саалалара, кулууптар толору үлэлээбэккэ олороллор. Онон тыа сиригэр дьон туһалааҕынан дьарыктанар кыаҕа тохтоон хаалла. Эбэн эттэххэ, Таатта улууһугар официальнайдык икки эрэ нэһилиэккэ арыгы атыыланар – Харбалаахха уонна улуус киинигэр – Ытык Күөлгэ. Маны таһынан улууска арыгыны атыылыыр маҕаһыыннар бары кырыы сиргэ эрэ тураллар. Улуус баһылыгын солбуйааччы Изабелла Сивцева этэринэн, улууска арыгы атыыта хааччахтанан, уопсайынан, арыгыны утары үлэ бэркэ ыытыллан, кэнники кэмҥэ дьон иһэрэ аччаабыт. Антисептик диэни урут билбэт да этибит. Онтон бу сааскыттан “муода” буолан турда. Иһэр дьон “испиирдээх эбит, урут оннооҕор ол-бу одьукулуону эҥин иһиллэр буолуллара” диэн санаан, ол-бу антисептиктэри иһэн сүһүрэр. Этэргэ дылы, “испиирдээх эрэ буоллун” диэн. Оттон ити антисептиккэ чуолаан ханнык испиир буолара ыйыллыбатах буолан, дьон өйө баайыллан хаалар. Роспотребнадзор быһаарарынан, оннооҕор 5 кыраам метанолтан киһи сүһүрэр, оттон 30 кыраамы истэххинэ, хайдах да быыһаммаккын. Бу быһылаан кэннэ сорохтор: “Бобуулаах “сухуой сокуон” биир күлүк өттө көстөн кэллэ. Өскөтүн маннык бобуу суоҕа эбитэ буоллар, бу дьон антисептиги буолбакка, арыгыны ылан иһиэ этилэр”, – дииллэр. Биир өттүттэн эмиэ да сөп. Ол эрээри, маннык бобуу-хааччах арыгылааһыны бэрээдэктиир, үүнэр көлүөнэ арыгыга убамматын хааччыйар.

Дьыала тэрилиннэ

Свердловскай уобалас Роспотребнадзора бу антисептиги чинчийэн баран, метиловай испиир 20 төгүл куоһарарын быһаарбыт. Дьиҥэ, метиловай испиир муҥутаан 3,5 бырыһыан буолуохтаах эбит да, бу антисептиккэ 62-69 бырыһыан эбит. Маны ааһан, хаҕыгар “70 бырыһыан испиир” диэн суруктаах эбит да, чопчу ханнык испиир буолара ыйыллыбатах. Ити – сокуону кэһии. Онон Свердловскай уобалас Роспотребнадзора суһаллык бу кутталлаах антисептиги булан былдьыырга уонна сэрэхтээх буоларга ыҥырбыт.. Свердловскай уобалас Сысерть куоратын силиэстийэлиир салаата бу кутталлаах антисептиги оҥоруунан дьарыктанар 44 саастаах урбаанньыкка холуобунай дьыаланы (ХК 238 ыст. 1ч.) көбүттэ. Бу киһи муус устартан ыла Сысерть оройуонун Октябрьскай бөһүөлэгэр анал сыаҕы арыйан кутталлаах антисептиги оҥорон эргиммит. Свердловскай уобалас ИДьМ пресс-сулууспата иһитиннэрбитинэн, быраабы араҥаччылыыр уорганнар бу сыаҕы саппыттар уонна 5740 лиитирэ атыыга бэлэмнэммит бородууксуйаны, 3000 л изопропиловай испиири, 12000 л суурадаһыны, этикиэккэлэри, тааралары былдьаабыттар.

Ким бэрэбиэркэлиэхтээҕий?

Биһиги алдьархай тахсыбытын эрэ кэннэ хамсанар идэлээхпит. Бу сааскыттан, хоруона хамсыга туруоҕуттан, “антисептик абырыыр үһү” диэн, бары антисептик үрдүгэр түспүппүт. Абыраллаах антисептикпит алдьархайы аҕаларын сэрэйиэхпит баара дуо. Антисептиги испит эрэ киһи эмсэҕэлиир буолбатах, ити кутталлаах, туохтан да оҥоһуллубута биллибэт суурадаһыммыт киһи тириитигэр сыһыннаҕына, бааһырдыан, сүһүрдүөн сөп. Оттон манна атыыга кэлбит антисептиги тоҕо тутатына үчүгэйдик сыныйан бэрэбиэркэлээбэтилэр? Аҕыс киһи сүһүрэн өлбүтүн эрэ кэннэ хамсаннылар?

Арыгы үтүөҕэ тиэрдибэт

Бу алдьархай аҥаардас Баайаҕа быһылаана эрэ буолбатах. Дьон дьалаҕайыттан тахсыбыт алдьархай ханна, хаһан баҕарар тахсыан сөп. Төһө да бу алдьархай туһунан кэпсээтэллэр, “бу антисептиги туһанарга сэрэхтээх буолуҥ” диэн өйдөтө сатааталлар, Алдан Угояныгар биир киһи эмиэ сүһүрэн өллө. Кини Алдан куорат маҕаһыыныттан 1 л кутталлаах антисептиги ылан испитэ биллибит. Саха сиринээҕи ИДьМ иһитиннэрэринэн, кэлиҥҥи уонча сылга ыар буруйу оҥоруу аччаабыт, ол эрээри хас иккис буруй арыгылааһын кэнниттэн тахсара бэлиэтэммит. 80 бырыһыан ыар буруйу оҥоруу – үрүүмкэ содула. Ону министиэристибэ “ити көстүү тыа сиригэр дьон үлэтэ суоҕуттан, ыччат дьарыга, сынньалаҥа туһалаахтык тэриллибэтиттэн тахсар” диир. Бу сыл 10 ыйын түмүгүнэн быраабы араҥаччылыыр уорганнар 3269 арыгы иһии кэнниттэн тахсыбыт буруйу силиэстийэлээбиттэр.

Арыгы атыытын хааччахтыыр бириэмэ баар буолбутун кэннэ, аны “бутлегердэр” диэннэр күөрэйдилэр. Тыа сиригэр “туочукалар” былыр да бааллара, билигин да бааллар. Бутлегердэр массыынанан сылдьан интэриниэтинэн биллэрии тарҕата-тарҕата, сарсыарда уонна киэһэ 20 ч. кэннэ түүнү быһа тиргиллэн, арыгы аҕалан атыылыыллар. Полициялар этэллэринэн, бу бутлегердэр үксүн кыахтаах, баай-талым олохтоох дьон эбиттэр. Кинилэр аҥаардас байар-тайар эрэ туһугар, хармааннарын хаҥатаары маннык суолга үктэнэллэр. “Кэнним кээнчэ да буоллун” диэн өйдөбүллээхтэр.

“Кэннибит кээнчэ буолбатын” туһугар хас биирдиибит болҕомтолоох, сэрэхтээх буолуохпутун наада. Баайаҕаҕа тахсыбыт быһылаан итини ырылхайдык көрдөрдө.

Дмитрий ИВАНОВ.