Киирии оннугар

Ааспыт сайын, хамсык үгэннээн турдаҕына, “Саха сирин тыатын хаһаайыстыбатын учуонайдара айан-тутан таһаарбыт пробиотиктара Ковид-19 вируһа тарҕаныытын тохтоторго көмөлөһөр үһү!” диэн омуннаах сурах бассаап ситимин биир гына тилийэ сүүрбүтэ. Сарсыныгар олохтоох ТВ ханаалыгар ол туһунан сюжет көстүбүтэ. Онтон өйдөөбүтүм: уруккуттан да истэн билэр, сорохтор букатын да сүөһүлэригэр, сылгыларыгар туһаммыттара быданнаабыт “Сахабактисубтил” диэн штамнарын биир ферменэ – каталаза – туһунан этэллэр эбит. Бу препарат итини таһынан интерферону, ону тэҥэ кыылга-сүөлгэ эрэ буолбакка, киһи хааныгар-сиинигэр кытта туһалаах элэмиэннэри оҥорон таһаарарын урут да кэпсиир буолаллара.

“Сахабактисубтил” препараты бэйэбит ТХНЧИ учуонайдара инньэ ааспыт үйэ 80-с сылларын ортотуттан саҕалаан ыыппыт киэҥ микробиологическай чинчийиилэрин түмүгүнэн таһаарыллыбыта 20 сыл буолла.

Иһиттэххэ, бу “бацилус субтилис” төрүтүгэр билигин сыччах Японияҕа 200-чэҕэ чугаһыыр бородууксуйа оҥоһуллар буолбут. О.и. оскуола үөрэнээччилэрин аһыгар биһирээн тутталлар. Ол аата, туһалааҕын билэн олордохторо. Казахстаҥҥа кымыска туһаналлар.

Учуонай ыаллар

Ити курдук, саха учуонайдарын бэлиэ ситиһиилэрин Арассыыйа эрэ буолбакка, аан дойду ааттаах-суоллаах дойдулара бэркэ диэн билэллэрин ааһан, киэҥник туһана олороллор. Арай ону сахалар бэйэбит (билимҥэ, тустаах салааҕа үлэлиир ахсааннаах дьонтон уратылар диэххэ) саҥа истэ, соһуйа сатыыбыт.

Арыйыы өссө биир уратыта – ыал дьон, микробиолог-учуонайдар Надежда Тарабукина уонна Михаил Неустроев көмөлөөн оҥорбуттара буолар. “Бацилус субтилис” диэн сүрэхтээбит аатырбыт бактыарыйатын Надежда Петровна 80-с сс. таба тайаммытын этэр.

Саҕалаабычча кэпсээтэххэ, кэргэнниилэр иккиэн – бэтэринээр билимин дуоктардара, бэрэпиэссэрдэр, СӨ билим уонна тиэхиньикэ эйгэтигэр Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреаттара. Биирдэрэ – Петрович, биирдэрэ – Петровна. Аҕа баһылык – РФ уонна СӨ билимин үтүөлээх диэйэтэлэ, ыал ийэтэ – СӨ үтүөлээх бэтэринээр бырааһа. Икки оҕону күн сиригэр көрдөрбүттэрэ иккиэн – билим хандьыдааттара! Кыыстара – Анна бэтэринээр билимин хандьыдаата, төрөппүттэрэ тутуһар хайысхаларыгар ылсан, пробиотигы көтөрү иитиигэ туһаныы өттүгэр дьарыктанар. Михаил – биология билимин хандьыдаата.

Неустроевтар препараттарын күннээҕи олохторугар эмиэ туһаналлар. Х-р, ийэлэрэ киэһэ үүккэ биир кыра ньуоска препараты куттаҕына, сарсыныгар доруобуйаҕа туһалаах, амтанныын минньигэс суорат (йогурт) буолан тоһуйар эбит. Маны салаакка, борщка да куттан, үссэниэххэ сөп.

Кистээбэккэ эттэххэ, бүгүн маҕаһыыҥҥа атыыланар үүт аска кэлии аһытыы туттуллар. Михаил Петровичтаах ТХНЧИ иһинэн тэриллибит, бэйэлэрэ салайар “Хоту-бакт” билим-производственнай киин” ХЭУоларын үлэһиттэрин кытта манна арыллыбыт саҥа бактыарыйалары кымыс бэлэмигэр туһанарга суоттаналлар. Ол инниттэн кинилэр саха кымыһын микробиологическай састаабын дьаныһан үөрэппиттэр.

Уһук Илиҥҥэ – соҕотох!

Киин саханы саха дэппит сыспай сиэллээхпитин буулуур сыстыганнаах ыарыыларын утары быһыылары уонна пробиотиктары оҥоруунан дьарыктанар. РФ таһымнаах 46 патеннаахтар.

«Хоту-Бакт билим-оҥорон таһаарар киин» ХЭУо – бүтүн Уһук Илин үрдүнэн бэтэринээр эмин оҥорон таһаарар көҥүллээх, анал лиссиэнсийэлээх суос-соҕотох тэрилтэ.

ТХНЧИ Бэтэринээр биотехнологиятын лабаратыарыйатын сэбиэдиссэйэ, киин дириэктэрэ Михаил Неустроев:

– Биһиги бэлэмниир сылгыга анаммыт вакциналарбытын Новосибирскай уобалас, Алтаай, Тыва курдук сылгы иитэр 9 эрэгийиэн биһирээн туһанар. Былырыын 3 мөл. солк. суумалаах бэтэринээр вакцинатын батардыбыт.

Ыччат сылгыны сутуйар хабарҕаһыт сыстыганнаах ыарыыны уонна биэни кулуннатар сальмонеллез ыарыыны утары быһыылары Арассыыйаҕа биһиги эрэ оҥоробут. Хабарҕаһыт киэнин – 1989 с., сальмонеллезтан биэ кулуннуурун тохтотор быһыыны 2000 с. оҥоробут.

Кэнники кэмҥэ Саха сиригэр кулун дьыалабыай тахсыыта, ортотунан, 54 % тэҥ. Бу – сүҥкэн ночоот. Биэ кулуннааһына, сүрүннээн, сыстыганнаах ыарыыттан сэдиптэнэр. Бу манна суолта биэрбэттэн хаһаайыстыбалар улахан хоромньуну көрсөллөр.

Биһиги кииммит вакцинаны таһынан штамнартан “Сахабактисубтил”, “Хонгуринобакт”, “Пантобакт”, “Норд-бакт” диэн пробиотиктары бэлэмниир. Бу балар сүөһү, сылгы иммунитетын бөҕөргөтөргө, буортулаах бактыарыйаны суох оҥорорго, интерферон үөскүүрүгэр, антибиотик оннугар туттуллар доруобуйаҕа буортута суох эмтэри оҥорууга көмөлөһөллөр. Хабарҕаһыт вакцинатын Евразияҕа тиийэ эмтиир сириэстибэнэн билинэллэр. “Сахабактисубтил” ырыганнаабыт, күүһэ-уоҕа эстибит сүөһүгэ олус туһалаах.

“Хоту-Бакт” саҥа көрүҥ вакциналары, кымыска, суоракка туттуллар аһытыыны оҥорууга үлэлэһэр, үүнээйи салаатыгар туттуллар препараттары таһаарар. Бастакы микроорганизмнарбытын 1998 с. таһаарбыппыт, патеммыт, лиссиэнсийэбит да баар, онон үбүлээһин кыаллара буоллар,   биофармацевтическай собуоту да арыйыахха сөп этэ.

Микроорганизмнар тустарынан 2005 с. Харбин “Экспо” быыстапкатыгар кэпсээбиппэр кытай биотехнологтара олус сэргээбиттэрэ. РФ сокуонунан оннук атыы-тутуу бобуулаах буолан, биһиэнигэр дьүөрэ штамнары АХШ-тан атыыласпыттара. 8 сыл буолаат 5 собуоту аспыттара. Билигин Арассыыйа сүөһү эбии аһын бэлэмигэр ферменнэрэ тиийбэт буолан, Кытайтан атыылаһарга күһэллэр.

Туох долгутарый?

– Собуоттааҕар буолуох, “Россельхознадзор” саҥа ирдэбилэ киирбитинэн, “Сахабактисубтилы” оҥорон таһаарыы да тохтуур кутталланна диэн баара дии?

– Оруна суох сурах буолбатах. Кырдьык, эмп бэлэмнэнэр сыаҕа ыраас эрэ буолбакка, дьиэ иһин олоччу салгылатар тиһиктээх, муостата, өһүөтэ ыпсар сирэ биллибэт гына, кэлим, кылааккай буолуохтаах уо.д.а. Ону ситиһэргэ 35 мөл. солк. наада. Ирдэбилгэ эппиэттэспэт түгэнигэр оҥорон таһаарыы, кырдьык, сабылларыгар тиийэр.

– Shandong Bee-lan Biotechnology Company уонна Кытай Шаньдун Билимҥэ академиятын биологияҕа институтун кытта «Разработка и индустриализация, применение дезодорирующих и дезинфицирующих бактерий» диэн бырайыакка үлэлэһэр эбиккит...

– Биһиги, сүрүннээн, дьиэ сүөһүтүн уонна көтөр хойуута тулалыыр эйгэни киртитэрин утары сыты тупсарар уонна дезинфекциялыыр уустук бактыарыйалары оҥорууга үлэлэһэбит. Сүөһү иммунитетын күүһүрдүү, бахсыына иммунитетын таһымын үрдэтии уонна сүөһү-сылгы ыарыыга ылларар кутталын кыччатыы өттүгэр үгүс чинчийиини ыытабыт. Икки өрүккэ туһалаах буоларыгар суоттанабыт. Быйыл “Аан дойду 200 эспиэрэ” бырайыак сүнньүнэн, 3 ый Кытайга үлэлии барыахтаахпыт.

– Билим сайдыытын үп-харчы тиийбэт кыһалҕата атахтыыра хомолтолоох. Соторутааҕыта бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлэ Андрей Тарасенкоҕа мунньах буолбут этэ. Туох быһаарыы ылылынна? Эһиги туох этиини киллэрдигит?

– Сылгыны иитиигэ сыһыаран, олохтоох вакцинаны атын эрэгийиэннэргэ тарҕатыыга, батарыыга РФ ТХМ кытта үлэлэһэр наада диэн буолбута. Бэйэбит өттүбүтүттэн сылгы бородууксуйатын элбэтэргэ туһаайан, “2021-2025 сс. тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыы” бырагырааматыгар сальмонеллезтан сэдиптэнэр биэ кулуннааһынын утары 60 тыһ. доза быһыыны, хабарҕаһыты утары – 17 тыһ. дозаны, “Сахабактисубтил” 400 тыһ. дозатын хаһаайыстыбаларга тарҕатарга анаан, хас сыл аайы 42 мөл. солк. үбүлүүрү туруорсабыт. Бу вакциналар федеральнай сакааһынан оҥоһуллар кэрискэҕэ суохтар. Онон сакааһы субъект наадалаах диэтэҕинэ, бэйэтэ эрэ үбүлүөн сөп. Тэҥнээн көрүүгэ этэр буоллахха, аҥаардас кулун дьыалабыай тахсыыта, бэл, 50-55% түгэнигэр сылгы салаата биир сылга көрсөр ночоото 1200 мөл. солк. тэҥ. Оттон вакциналарынан уонна пробиотигынан хааччыйдахха, кулуну ылыы, ортотунан, 10 % үрдээн, сылга 340-400 мөл. солк. барыс эбиллиэ этэ.

– Михаил Петрович, “Сахабактисубтил” сыаната, туттуллар болдьоҕо төһөнүй? Аны, кырдьык, дьон да туһаныан сөп дуо?

– 1 дозата (10 мл) 35 солк. Болдьоҕо – 2 сыл. 1 ыйга 3-5 биэриэххэ наада. Ньирэйгэ, борооскуга холбуй үүттэн (обрат) бөлөнөх оҥорон биэрдэххэ, сууккатааҕы эбиллии 1 кг диэри тиийиэн сөп. Олус үчүгэй амтаннаах, туһалаах. Мэҥэ Хаҥалас “Тумул” тэрилтэтигэр сыл аайы оҥостоллорун амсайан турардаахпын.

Ол эрээри препараты киһиэхэ туһанар көҥүл күн бүгүн суох. Арассыыйаҕа “Сахабактисубтил” препарат оҥоһуллар штамнара үүт аһылыкка туттуллубаттар. Хааччах баар. Оттон Японияҕа, Кореяҕа аска киэҥник туһаналлар. Онон биһиги билигин саҥа лактобактериялары булан, олорунан үүттэн кымыс, суорат оҥорууга үлэлэһэ сылдьабыт.

Пробиотик туһатын кылгастык

“Сахабактисубтил” препарат патогеннай микрофлора элбиирин тохтотор. Кох (сэллик) палочката тарҕаныытын да тохтотор кыахтаах. Интерферону үөскэтэн, кыыл-сүөл, киһи да оһоҕоһун микрофлоратын тупсарар, туһалаах ферменнэр үөскүүллэригэр көмөлөһөр. Күн бүгүн бактыарыйалар пааспардаммыт 9 араас штамнара бигэргэммит. Бу балары туһанан вакциналары, араас аһытыылары, сүөһү эбии аһылыгын уонна ферменнэри оҥорон, тыа хаһаайыстыбатын бары салаатыгар туһаныахха сөп.

Холобур, ТНП-3 уонна ТНП-5 штамнар төрүттэригэр сүөһүгэ олус туһалаах пробиотик-препарат айыллан, ыччат сүөһү өлүүтэ аҕыйаабыт. Олохтоох пробиотиктар үөһээ этиллэр сыстыганнаах ыарыылары сэргэ ыччат сүөһү ис-үөс ситимин ыарыытыгар, эндометриты, маститы, ириҥэлээх аһаҕас баастары эмтииргэ, бэссэстибэлэр атастаһыыларыгар кэһиллии тахсыытын тохтоторго, түүнүктээх оту сиэн, сүөһү тэллэй дьаатыттан сүһүрүүнү кыччатарга уо.д.а. туһалыыллар.

Уус Алдан бэтэринээрдэрэ 2012-13 сс. улууска ТХМ үбүлээһин көрбүтүн суотугар “Сахабактисубтил” пробиотик 2000 дозатын туһаныы көдьүүстээх буолбутун ахталлар. Ол кэмтэн үбүлээһин тохтоон турар. Бэйэ суотугар ылар кыахтаах суоҕун тэҥэ. Түмүгэр ынахтарын синньэ маститтаан, туттарар үүттэригэр бактыарыйалар көстөн, үүт туттараллара хааччахтанан, хаһан эмтэнэн үтүөрүөхтэригэр диэри дохуоттан маталлара – баар суол. Маститы эмтииргэ “Сахабактисубтил” ТНП-3 ДЕП штаммата туһалыыр.

* Пробиотигы туттубакка, ынахтара ыалдьан, баалатан кэбистэҕинэ, 3-5 күн антибиотигынан эмтииргэ тиийэллэр. Оттон антибиотик абырыыр да, алдьатар да айылгылаах. Онон антибиотигы ынах синньигэр биэрбит тиһэх күҥҥүттэн 7-8 күн устата ынахтан ыабыт үүтүҥ уопсай үүккэ холбонуо суохтаах. Лабаратыарыйа анаалыһа үүккэ антибиотик суох диэн быһаарыы биэрдэҕинэ эрэ, үүт туттарар кыахтанаҕын. О.э. маститтаабыт ынах, ортотунан, 10-12 күннээх үүтэ дохуот буолбат.

* Маститы эмтииргэ, эрдэттэн сэрэтиигэ да “Сахабактисубтил” ТНП-3 ДЕП диэн штамма туттуллар. Ынах ыалдьыбыт синньин эмиийин тымырынан 5 мл пробиотик убаҕаһын 3-5 күн устата бэриллэр. 3 хонугунан ынах ыалдьар синньин үүтэ экспресс-ньыманан мастикка бэрэбиэркэлэнэр.

“Положительнайы көрдөрбөтөҕүнэ”, ынах үүтэ ырааһырарыгар 1-2 хонук бэриллэр, ол кэнниттэн тута уопсай үүккэ холбонор. О.э. маститтаабыт ыанньык   пробиотигынан эмтэнэр кэмигэр 5-7 күнү сүтэрэр. Онон антибиотигынан эмтиирдээҕэр ордук.

Ыарыыны эрдэттэн бохсууга ынах уолуон 2 нэдиэлэ иннинэ синньин эмиийин канаалларыгар 5-тии мл пробиотик убаҕаһын кутуллар. Иккиһин – ынах төрүө 15-30 хонук иннинэ.

Татьяна Захарова-ЛО¤УУРА.