Куорсун аспыт, кынат үүннэрбит тапталлаах оскуолабыт төрүттэммитэ 135 сыла туолар өрөгөйдөөх үбүлүөйүнэн педагогическэй кэллэктиибин, техүлэһиттэри, бары үөрэнээччилэрин бу оскуоланы 1947 сыллаахха бүтэрбит выпускник Эдуард Федорович Данилов ис-сүрэхтэн эҕэрдэлээн туран, эһиэхэ бука барыгытыгар үлэҕитигэр, үөрэххитигэр бастыҥтан-бастыҥ ситиһиилэри, туйгун доруобуйаны, тус олоххутугар дьолу-соргуну баҕарабын.
Өлүөр сырыттахха, үлэҕэ, олоххо-дьаһахха табылыннахха, дьыл-күн түргэнник элэстэнэн ааһан иһэр. Биһиги кылааспыт оскуолабыт сэттэ кылааһын бутэрбитэ 74 сыл буолбут, хомойуох иһин бииргэ оскуоланы бүтэрбит доҕотторбут сирдээҕи олохтон барбыттар, биир баар-суох доҕорум, олоҕун бүтүннүүтүн ыччаты улуу нуучча тылыгар уһуйууга анаабыт Иван Алексеевич Семенов бу соторутааҕыта олохтон туораата. Биһигини алын кылааска үөрэппит тапталлаах учууталларбытын Тимофей Иванович Петровы, Николай Петрович Максимовы (Дэдир уолун), Наталья Ивановна Иванованы (Яковлеваны) тыыннаахпыт тухары махтана саныы сылдьабыт. Оттон 5-7 кылаастарга араас предметтэргэ үөрэппит ытыкабыллаах учууталларбытын: Ксения Меркурьевна Таюрскаяны, Николай Михайлович Петровы, Мария Семеновна Иванованы, Василий Григорьевич Платоновы, Меркурий Михайлович Таюрскайы, оскуолабыт директордарын Василий Семенович Семеновы (Күүстээх Баасканы), Николай Иванович Прокопьевы дириҥ ытыктабылынан өйдүү-саныы сылдьабын. Биһигиттэн арыый үрдүкү кылаастарга үөрэммит аҕа табаарыстарбытын Яков Степанович Габышевы, Николай Васильевич Такыровы, Семен Александрович Петрову (Улахан Сиэҥкэни), Николай Николаевич Ефремовы (Чааппыгы), о.д.а. куруук саныыбыт. Хомойуох иһин кинилэр бары орто дойду олоҕуттан барбыттара быданнаата.
1955 сыл күһүнүгэр Дьокуускайдааҕы педагогическай институт филологическай отделениетын бүтэрэн, Маалыкайга кэлэн оскуолабыт орто оскуола буолбутугар, директоры солбуйааччынан - үөрэх чааһын сэбиэдиссэйинэн ананан үлэлиир буолбутум. Ол бириэмэҕэ директорынан улахан бэлэмнээх, кэлин педагогическай наука доктора, РСФСР норуотун үөрэхтээһинин туйгуна, СӨ үтүөлээх учуутала буолбут Парфений Прокопьевич Борисов кэлэн үлэлээн эрэрэ. Бэркэ тапсан, бэйэ-бэйэбитин өйдөһөн олус тахсыылаахтык үлэлээбиппит. Биһиги үрдүк үөрэҕи бүтэрэн үлэлии кэлэрбитигэр, оскуолабыт 1955-1956 үөрэх сылыттан орто оскуола буолбута. Ол сыл үрдүк үөрэҕи бүтэрэн, элбэх эдэр специалистар кэлэн үлэлээн барбыттара, олор истэригэр бааллара: миигиттэн ураты, эдьиийим (биир ийэттэн-аҕаттан төрөөбүт) Мария Федоровна Васильева - биология, химия учуутала, Александра Алексеевна Иванова (Габышева) - математика учуутала, Васильев Николай Петрович - саха тылын, литературатын учуутала, биһигини кытта ити сылларга эмиэ эдэр преподавателлэр Людмила Тимофеевна Ощепкова, Ульяна Григорьевна Иванова, Мария Васильевна Платонова, Петр Иванович Алексеев о.д.а. олус үчүгэйдик, тахсыылаахтык үлэлээбитэрэ. Биһиги, эдэр дьон, үрдүк үөрэхтэнэн, учуутал идэтин баһылаан, тапталлаах оскуолабытыгар үлэлии кэлбиппитигэр, бастакы кылаастан үөрэппит, такайбыт ытыктабыллаах учууталларбыт Тимофей Иванович Петров, Степан Ильич Седалищев, Василий Максимович Иванов (Манчаары) о.д.а. үлэлии сылдьаллара. Миэхэ эдэр, туох да уопута суох завучка педагогика корифейдарын, оҕону иитиигэ-үөрэтиигэ олохторун бүүс бүтүннүү анаабыт бастакы учууталларым уруоктарыгар сылдьан, анализтаабыта буолан, сүбэ-ама биэрэрим олус ыарахан этэ. Хата ону барахсаттарым, эдэр, уопута суох оҕо диэбэккэ, сэмэй-симик этиилэрбин болҕомтолоохтук истэллэрэ, ылыналлара миигин үөрдэрэ, кынаттыыра, эрэли үөскэтэрэ.
Биһиги үлэбитигэр ити сылларга атын оскуолаларга директордарынан, районоҕа үлэлээбит эмиэ биһигиттэн эрэ аҕа саастаах, оскуола урукку выпускниктара кэлэн үлэлээбиттэрэ. Ол оскуола салалтатыгар улахан эппиэтинэһи сүктэрэрэ. Холобур, ити бириэмэҕэ Сунтаартан хас да оскуолаларга үлэлээбит, кэнники бириэмэҕэ районоҕа тахсыылаахтык инспектордаабыт Иван Саввич Анисимов II кэлэн математигынан үлэлээн барбыта, аны Марха орто оскуолатыгар директорынан үлэлээбит Егор Евтропьевич Михайлов эмиэ математиканы үөрэтэр буолбута. Бу миигиттэн эмиэ аҕа саастаах оскуолалар салалталарыгар төһө эбит улахан уопуттаах коллегаларым уруоктарын анализтаан туох эбит суолталаах, туһалаах сүбэни-аманы биэрэрим уустук буолара.
Тапталлаах Маалыкайым оскуолата, кини педагогическай коллектива, сэттэ сыл устата уһуйан үөрэтэн олох киэҥ аартыгар үктэннэрбит үтүөтүн завуч быһыытынан биэс сыл үлэлээн, биллэн турар, бороостооботоҕум буолуо. Сол эрэн, оскуола завуһуттан сыҕарытыллан, Степан Васильев аатынан колхоз парткомун босхоломмут секретарынан, аны партия райкомун иккис секретарынан, онтон райсовет исполкомун председателин солбуйааччытынан, салгыы сирэй председателинэн үлэлии сылдьан оскуолам материальнай-техническай базата бөҕөргүүрүгэр , сөптөөх үчүгэй бэлэмнээх педагогическай кадрдарынан хааччыллыытыгар куруутун көмөлөһө сатыырым.
Кэлин дойдубутуттан тэлэһийэ сылдьаммыт Николай Николаевич Лыткин биһикки “Саха Сирин нэһилиэктэрэ” рубрикаҕа 2006 сыллааха “Бичик” кинигэ кыһатынан “Бордоҥ” Ньурба улууһа диэн ааттаах төрөөбүт нэһилиэкпит историятын сырдатар 558 страницалаах улахан форматтаах кинигэ таһаарбыппыт. Бу кинигэбитигэр “Нэһилиэк тэрилтэлэрин историяларыттан” диэн төрдүс түһүмэҕэр “Үөрэхтээһин үөскээһинэ, сайдыыта”диэн төбөҕө оскуолабыт историятын сырдата сатаабыппыт. Онно “Маалыкайга маҥнайгы норуодунай оскуола”, (Т.И.Петров ыстатыйата), “Оскуола директордара”, “Григорий Абрамович Шадрин - Маалыкай оскуолатын маҥнайгы директора”, “Маалыкай орто оскуолатыгар бастакы директор этим” (Парфений Прокопьевич Борисов ахтыыта), “Олохпун эдэр ыччаты иитиигэ, үөрэтиигэ, сайыннарыыга анаабытым” (Иван Саввич Анисимов II улахан ыстатыйата), “Үтүөлээх учууталлар тустарынан”, “Нуучча тылын уонна литературатын үөрэтии”, “Улуу нуучча тылыгар уһуйааччылар”, “Мария Алексеевна Анисимованы ийэлэрин курдук саныыллар”, “Виссарион Саввич Павлов - дьоһуннаах педагог”, “Төрөөбүт тыл - биһиги барҕа баайбыт”, “Үлэҕэ, кэрэ эйгэтигэр уһуйбут учууталлар”, “Сыккыс” - оҕо ырыа-үҥкүү ансамбыла”, “Үөрэнээччилэр сайыҥҥы сынньалаҥнарын тэрийии”, “Түмсүүлээх коллективка үлэлээбитим”, “Маалыкайдааҕы государственнай интернат Аҕа дойду сэриитин сылларыгар”, “Улахан учуутал, кэрэ киһи (Н.М.Петров туһунан)”, “Үлэлээн ааспыт сылларым”, “Семенов И.А.- учуутал, иитээччи”, “Үтүөҕэ-кэрэҕэ угуйар учууталларым барахсаттар”, “Күөгэйэр күннэрбэр үлэлээбитим”, “Оҕону иитиигэ төрөппүт оруола сүдү”, “Орто оскуола маҥнайгы хараҥаччылара”, “Үтүө саҕалааһыннар”, “Оскуола билиҥҥитэ, кэлэр кэскилэ”, о.д.а. тэттик ыстатыйалар, ахтыылар киллэриллибиттэрэ.
Маалыкай оскуолатыгар үөрэммит, биһиги көлүөнэбит бэрэстэбиитэллэриттэн аан дойдуга, Советскай Союзка, Саха сиригэр улаханнык биллибит наука корифейдара, советскай-партийнай үлэ активнай кыттыылаахтара баар буолбуттара.
Ол курдук оскуола бастакы выпускниктарыттан кэлин биллиилээх учуонайдар: историческай наука доктора Егор Егорович Алексеев, техническай наука доктордара Андрей Дмитриевич Кириллин II, Дмитрий Егорович Афанасьев, советскай-партийнай үлэһиттэр: Николай Николаевич Лыткин, Николай Васильевич Такыров II, Петр Дмитриевич Кириллин III, Эдуард Федорович Данилов, Прокопий Васильевич Такыров III , Семен Михайлович Ефремов о.д.а. тахсыбыттара.
Тапталлаах Маалыкайбыт оскуолата төрүттэниэҕиттэн 135 сыл устата Сахабыт республикатын, ону тэҥэ Советскай Союз уонна Российскай Федерация норуотун хаһаайыстыбата чэчирии сайдарыгар уонунан тыһыынча учуонайдары, идэлээх үлэһиттэри үөрэтэн-такайан таһаарбытын кыайан ааҕан сиппэккин.
Республика биир кырдьаҕас оскуолата төрүттэммитэ 135 сылын бэлиэтиир бырааһынньыгынан өссө төгүл ис-сүрэхтэн эҕэрдэлээн туран, оскуолабыт барахсан инникитин да үүнэ-сайда турдун, ыччаты үөрэтиигэ, иитиигэ үрдүк миссиятын өрүүтүн да үрдүк таһымнаахтык, үтүө ситиһиилэрдээх толоро турдун диэн баҕа санаабын тиэрдэбин, сахалыы уруйдуубун-айхаллыыбын. Бука бары доруобай, дьоллоох буолуҥ.
Э. Данилов, РФ журналистарын Союһун чилиэнэ, Саха республикатын Норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Ньурба, Горнай оройуоннарын, Бордоҥ нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо.
23.01.2021 сыл.
