“Киһи бэйэтин тэҥэ кутталын айааһыан сөп” диэн этэллэр. Ол эрээри туох барыта Аар айылҕа күүһүгэр бэринэр. Хайа да саха тоһуттар томороон тымныы тугу барытын бобо тутар муҥутуур тойон буоларын бэркэ билэр. “Саха” НКИХ ханаалыгар көстүбүт “Саха сириттэн Лондоҥҥа – атынан айан” диэн документальнай киинэни сүрэҕэ эрэ суох ырыппата быһыылаах. Ити үлүгэр ыраах айаҥҥа турунарга хорсун санаалаах уоланнартан биирдэстэрин – Дугуйдан Винокуровы көрсөн кэпсэтэргэ сананным.

Киинэни режиссёр Радомир Томскай эпэрээтэр Александр Слепцовтуун оҥорон таһаардылар. Киинэ сүрүн дьоруойдара – Өймөкөөн улууһун Үчүгэй нэһилиэгин сылгыһыт удьуордаах аҕалаах уол Семен уонна Дугуйдан Винокуровтар. Кинилэргэ Аангылыйа ыччата, айанньыт Никита Греци сыстан, саха сылгыларын көрөргө-харайарга, бэл, миинэргэ улгумнук үөрэммит. Кини саха сылгыларын миинэн улахан айаҥҥа турунар ыра санааны сүрэҕэр олохсуппута ырааппыт эбит. Бырайыагын аатын “Улуу суолунан тиһэх айан” диэн толкуйдаабыт.

Ыҥырыах эрэ кэрэх...

Бастаан утаа киһи бэрт оччо сэҥээриэ суох этиитэ курдугун иһин, Дугуйдан эмиэ саха атын күүһүн, тулуурун, дьулуурун аан дойдуга итэҕэтэр баҕанан “умайбыт”. Кини – икки оҕолоох дьиэ кэргэн аҕата. Олоҕун аргыһа бастаан утаа кэргэнин икки сыл (!) салҕанар ыраах айаҥҥа ыытыан баҕарбатаҕа сэрэйиллэр. Ол эрээри дьиэ кэргэн сүбэ мунньаҕын түмүгэр Дугуйдан айаҥҥа турунарга дьонуттан алгыс ылбыт.

Урутаан эттэххэ, бырайыагы саха дьоно олус сэҥээрэн, бассаапка “Саха атынан – Лондоҥҥа” диэн бөлөхтөр арыллыбыттар. Үс оннук бөлөххө 644-түү киһи киирбитэ биллэр. Саха уола 15 тыһыынча килэмиэтир ыраахха аттанан эрэр сураҕын истэн, көмөҕө илиилэрин уунааччылар баар буолбуттар. Ол курдук, Хатас агрооскуолатын учуутала Николай Матвеев аһылыгынан, Тулагыттан Николай Кривошапкин туһааннаах тэриллэринэн көмөлөһөргө тылламмыттар. Эдэр, күүстээх аттары биэриэн баҕалаахтар биллибиттэр. Онон Дугуйдан аҕатыныын тутар бэйэлэрин аттарыгар эбии Үөһээ Дьааҥы улууһун Адыаччы бөһүөлэгиттэн хас да аты ылбыттар.

“Тымныыттан чаҕыйбат суох ини...”

– Дугуйдан, Аангылыйа уола Никита Грецилиин хайдах билсибиккитий? Нууччалыы ааты хантан ылбытый?

– Никита Эстонияҕа төрөөбүт уонна Аангылыйаҕа Лондонтан чугас олорор. Ийэтин өттүнэн нуучча уонна хохуол, аҕатынан нуучча, эстонец уонна узбек хааннаах. Сэттэ сааһыгар диэри Эстонияҕа олорбут. Дьонун кытта Аангылыйаҕа көһүөҕүттэн 16 сыл ааспыт.

2019 сыллаахха Монголияҕа олорор Женя диэн доҕорум омук туриһын дьиэлииргэ көрдөспүтэ. Ити да иннинэ 2017 сылтан кини Өймөкөөҥҥө элбэх туриһы ыыталаабыта. Оччолорго Монголияттан алта киһилээх бөлөх кэлэн барбыта.

Мин аҕам – удьуор сылгыһыт. Ол да иһин ыалдьыттар саха олоҕун-дьаһаҕын, үлэтин-хамнаһын кытта билсэллэригэр, саха сылгытын көрөллөрүгэр-истэллэригэр, майгытын-сигилитин үөрэтэллэригэр олус табыгастаах.

Онон ити 2019 сыллаахха Монголияттан кэлбит уон киһилээх бөлөҕү кытта Никита кэлсибитэ. Кини тута “Акыйаантан – акыйааҥҥа” диэн Магадаантан Лондоҥҥа диэри саха атынан айанныыр бырайыагын олоххо киллэрэргэ холонорго этии көтөхпүтэ. Истээт, олус соһуйбутум. Биир да киһи, ат итиччэ ыраахха сатаан тиийбэтин итэҕэтэ сатаабытым. Ол эрээри Никита саха сылгытыгар сыстыан, олохтоох сылгыһыттар маастарыстыбаларын иҥэриниэн баҕарарын, сыалын ситиһэргэ бөҕөх санаалааҕын эппитин кубулуппатаҕа.

Соһуйуом иһин, ыраах Аангылыйа уола биһиги сирбитигэр-уоппутугар сылдьарга дьулуурдаахтык үөрэммитэ. Дьэ уонна сотору кэминэн бэйэтин эспэдииссийэтигэр кыттарга тыл көтөхпүтэ.

2019 сыл балаҕан ыйыгар Никита Саха сиригэр өссө төгүл кэлбитэ. Эһиилигэр эмиэ кэлэн барбыта. Ол тухары кинини кытта айанныырга бэлэммин дуу, суохпун дуу мэлдьи сураһара. Мин холонон көрөргө быһаарыммытым. Ааспыт сыл кулун тутар ыйыттан ыраах айаҥҥа өй-санаа, эт-хаан өттүнэн бэлэм буоларга үлэлэһэ сылдьабын.

– Бастакы былаанынан Никита айанын Магадаантан саҕалыахтаах эбит дии. Ити санаатын тоҕо уларыттай?

– Биһиги аттарбыт уһун айаны тулуйар кыахтаахтарыгар эрэммитэ. Өссө дойдутугар сылдьан, интэриниэтинэн саамай тулуурдаах боруода аты үөрэппит этэ. Великобританияҕа Национальнай географическай уопсастыба саайтыгар саха атын туһунан иһитиннэриини булбут. Ол булумньута саха атыгар сүүс бырыһыан итэҕэйиэххэ сөбүн чопчулаабыт. Никита саха атын кыһынын хаары хаһан аһыыр дьоҕуруттан, томороон тымныыны, үкэр куйааһы тулуйар кыахтааҕыттан сөрү диэн сөҕөр.

– Аттаргытын таллыгыт дуо? Тэлэбиидэнньэҕэ “икки аты Дьааҥыттан ылбыттар” диэн кэпсээбиттэр этэ дии.

– Чахчы, оннук. Биһиэхэ “Муус Хайа” ХЭУо салайааччыта Егор Петрович Макаров улаханнык көмөлөһөр. Кини көмөтүнэн Үөһээ Дьааҥы Адыаччытыттан Сергей Аммосов диэн сылгыһыттан икки аты атыыластыбыт.

– Бассаабы таһынан социальнай ситим ханнык көрүҥэр эһиги эспэдииссийэҕит туһунан билиэххэ сөбүй? Хаһан саҕаланарый?

– Ютубка ханаал арынарга үлэлэһэ сылдьабыт. Инстаграмҥа @yakutia-england и @sakha_cagle сирэйдэргэ сурутан, билсиэххитин сөп. Эспэдииссийэни олунньуга саҕалыыр былааннаахпыт. Никита билигин Лондоҥҥа сылдьар. Сибээскэ мэлдьи баар. Олунньу 16 күнүгэр диэри хамсыгынан сибээстээн, Британияҕа сөмөлүөт суола сабыллан турар. Егор Макаровы кытта документальнай киинэ устуохтаах этибит. Кэпсэтиитэ бара турар.

– “Улуу суолунан тиһэх айан” төһө өр буолар чинчилээҕий?

– Уһаабыта икки сыл буолуо. Биһигини 15 тыһыынча килэмиэтир уһун айан күүтэр. Аттары уларытыахпыт суоҕа.

– Кэпсэтиибит түмүгэр, Дугуйдан, билин эрэ, тымныыттан чахчы чаҕыйбаккын дуо?

– Чаҕыйабын бөҕө буоллаҕа! Никита тымныы ис дьиҥин үчүгэйдик билэ илик. Ол да иһин харса суох. Мин 60 кыраадыс тымныыга балааккаҕа хонон турардаахпын. Өймөкөөҥҥө үс күн мас кэрдиитигэр сылдьыбытым. “Дружба” эрбиини кутаа сылааһыгар ириэрэ-ириэрэ үлэлээбиттээхпин. Аны туран, Лондоҥҥа айаҥҥа, көҥүлэ суох буоламмыт, саата суох баран эрэбит. Саха сирин кыраныыссатыгар диэри Егор Петрович атаарар. Онтон салгыы – бэйэбит.

– Дугуйдан, ситиһиилээх айаны баҕарабын! Сырыыгытын кэтиэхпит, барыта этэҥҥэ салалларыгар сахалыы алгыахпыт!

Майя АКИМОВА кэпсэттэ.