– Мин күһүн хамсыктаабытым. Онтон үтүөрбүтүм, дьиэбиттэн олорон үлэлээн барбытым. Ол эрээри, сотору буолаат, сиһим ыалдьан, олох хаампат буолан хаалбытым. Урут да сиһим ыалдьар буолара. Ол эрээри бу сырыыга хайдах эрэ күүскэ баҕайы хам тутта, хаампат, муостанан сыылар туруктаныахпар диэри. Аны, илиим-атаҕым сүһүөхтэрэ ыалдьан кэлэр идэлэннэ...
– Миэнэ эмиэ соннук! Мин эмиэ ковидтаабытым дии, ол кэннэ оннук буолбута. Онон поликлиникам учаастактааҕы тэрэпиэбигэр көрдөрбүппүн: “Хамсык содула”, – диэбитэ уонна миэхэ Реабилитациялыыр кииҥҥэ направление биэрдэ, бу соторутааҕыта.
– Дуо? Мин оннук баарын тоҕо билбэппиний?
(Хамсыктаабыт дьүөгэлэр көрсөн кэпсэтэллэр)
Дьэ, ити курдук, хамсык хайа баҕарар уоргаҥҥа дьайар, киһи доруобуйатыгар күүскэ охсор, иммунитеты намтатар. Онон бу ыарыы содулун булгуччу эмтэтэр, эти-сиини чөлүгэр түһэрэр наада. Бу соторутааҕыта Ил Түмэҥҥэ буолбут төгүрүк остуолга, өрөспүүбүлүкэҕэ хамсык кэнниттэн мэдиссиинэ реабилитацията хайдах тэриллибитин туһунан кэпсэтии буолла. Холобур, билигин хамсыктаабыт үгүс киһи үҥсэргиир: төбөбүт ыалдьар, мэйиибит эргийэр, илиибит-атахпыт сүһүөхтэрэ иһэр, ыалдьар, сиспит хам тутар, аҕылыыбыт уо.д.а. диэн. Сорохтор дэпириэссийэлиибит дииллэр. Быраастар ону барытын “ити – хамсык содула, киһи этигэр-сиинигэр оҥорор охсуута” диэн быһаараллар. Дьэ, ол иһин хамсыкка ыллара сылдьыбыт дьон хайаан даҕаны реабилитацияны барыахтарын наада.
Саха сиригэр Уһук Илиҥҥэ бастакынан реабилитациялыыр куойкалары арыйтаабыттар. Холобур, ааспыт сайын от ыйыгар “СӨ Эмтиир физкультура уонна успуорт мэдиссиинэтэ” диэн СӨ ГАТ иһинэн Абалаахтааҕы мэдиссиинэ реабилитациятын отделениетын хамсыктаабыт ыарыһахтары чөлүгэр түһэрэргэ диэн анаан уларытан (перепрофилизация) тэрийбиттэр эбит.
Былырыын сэтинньигэ, эмиэ ити “Өрөспүүбүлүкэтээҕи эмтиир физкультура уонна успуорт мэдиссиинэтин киинин” иһинэн Дьокуускайга 30 төгүрүк суукка үлэлиир куойканы арыйбыттар. Ол барыта – хамсыгы аһарбыт дьону чөлүгэр түһэрэргэ анаммыт куойкалар. Биһиги СӨ Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин сүрүн штаты таһынан реабилитолога, бу Киин салайааччыта Кюнна Назарованы кытта кэпсэтэбит:
– Кюнна Николаевна, бу бэртээхэй суолу тутуспут эбиккит. Хамсыктаабыт дьон эрэйдэнэрин мэлдьи истэбит. Кинилэр хантан бу эһиги Реабилитациялыыр кииҥҥитигэр кэлэллэрий?
– Ыарыһахтар направлениелары бэйэлэрэ сыһыарыллыбыт эмтиир тэрилтэлэриттэн, поликлиникаларыттан ылаллар. Бу Кииҥҥэ киирэр сайаапкалар СӨ ГБТ ЯРМИАЦ иһинэн үлэлиир ыарыһахтары өйүүр уонна арыаллыыр Киинин нөҥүө бэриллэллэр. Направление биир тииптээх пуормата ЕСЕД порталыгар баар.
– Направление хамсыктаабыт дьоҥҥо барыларыгар бэриллэр дуу, эбэтэр кимнээххэ эрэ бэриллибэт дуу?
– Направлениеҕа реабилитация ити көрүҥэ ханнык ыарыылаах дьоҥҥо көрүллэрэ-көрүллүбэтэ барыта сурулла, этиллэ сылдьар. Холобур сорох ыарыыга маннык реабилитация көрүллүбэт буолуон сөп. Аны, ханнык анаалыстар наадаларын туһунан эмиэ этиллэр.
– Сайыҥҥыттан үлэлээҥҥит, эһиэхэ баһаам киһи доруобуйатын бөҕөргөттөҕө буолуо?
– Барыта 536 киһи эмтэннэ. Саастарынан ылар буоллахха, бу – 89%-на 50 саастарын куоһарбыт дьон. Оннук буолар даҕаны, тоҕо диэтэххэ, ити саастан ыла араас дьарҕа ыарыылар буулаан, элбээн бараллар. 66 % – дьахтар, 34% – эр киһи.
– Син үтүөрэн тахсаллар дуо?
– Үгүс дьон турукпут биллэ тубуста диэн, үөрэн-көтөн тахсаллар. Кырдьык, тыыннара хаайтарара, аҕылыыллара аҕыйыыр, эбэтэр сүтэ быһыытыйар. Кинилэр тыҥаларын кээмэйэ улаатар, КТ-хартыынатын көрдөххө, тыҥаларын сутуллуута 85%-ҥа диэри аччаабыт буолар. Үгүс ыарыһах саахар диабеттаах, сүрэх-тымыр, атын даҕаны ыарыылаах, сорохтор сүһүөх ыарыылаахтар, хаамалларыгар-хамсаналларыгар ыарарҕаталлар. Ыарыһахтары чөлүгэр түһэрии бырагыраамата “Медицинская реабилитация при новой коронавирусной инфекции (COVID-19) версия 2 от 31.07.2020 года” диэн инструкция быһыытынан ыытыллар.
– Эһиги ааккыт даҕаны эмтиир физкультура диэн, онон, арааһа, хамсаныы-имсэнии көмөтүнэн эмиэ эмтииргит буолуо?
– Оннук, ол эмтиир гимнастиканы кыра-кыра бөлөхтөрүнэн тэрийэн ыытабыт. Биллэн турар, онно хас биирдии киһи доруобуйатын туругун булгуччу бэрэбиэркэлиибит, ону учуоттаан эрчийэбит, дьарыктыыбыт. Доруобуйаларын туругуттан, эрчиллиилэриттэн көрөн, эмтиир гимнастика араас эрчиллиититтэн таҥан, анал бырагыраама оҥоробут. Онно тыынар гимнастика, хаан эргиирин тупсарар эрчиллиилэр, тыҥаны үлэлэтэр араас эрчиллиилэр киирэллэр.
Эмтиир физкультураны анал көрдөрүүлэри хонтуруоллаан, кэтээн көрөн олорон оҥорторобут: сүрэх тэбиитин ахсаанын, пульсу, хаан баттааһынын, сатурацияны, о.д.а.
– Өссө тугу-тугу гыннараҕыт?
– Ыарыһахтары доруобуйаларын кыаҕынан, төһө бэлэмнэниилээхтэринэн көрөн, бөлөхтөргө араарабыт. Ол кэннэ А.Стрельниковалыы тыынар эрчиллиилэри ыытабыт. Йогаҕа баар толору тыыныыны үөрэтэн, оҥорторобут. Цигун-тэрэпиийэни туһанабыт. Массаас оруола улаханын өйдөөн, ыарыһахтары реабилитациялыырга массааһы эмиэ туһанабыт. Түөһү, атын быччыҥнары эрчийэн тыынар уорганнарга көмөлөһөбүт. Тыҥаҕа фиброз үөскээбэт, тыҥа тымырдара ырааһырар, салгын сииллэр. Дьон онтон настарыанньалара үрдүүр, дэпириэссийэлэрэ ааһар.
– Физиотерапия ньыматын эмиэ туттаргыт буолуо?
– Оннук, лазеротерапияны, магнитотерапияны, эмтээх, рапалаах электрофореһы, ультрафиолет-терапияны, свето-тэрэпиийэни, эмтээх ингаляциялары туттабыт. Итиннэ кимнээххэ эрэ көҥүллэммэт ньымалар баар буоллахтарына, ону биһиги барытын учуоттаан оҥоробут.
– Мэдиссиинэ реабилитацията дьоҥҥо көмөлөспүтүн хайдах быһаараҕыт?
– Ону хонтуруоллуур анал ньымалар бааллар. Холобур, киһи аҕылыырын хонтуруоллуубут, онно анал шкала баар. Ноҕуруусканы төһө тулуйарын эмиэ хонтуруоллуур ньыма баар. Дэпириэссийэҕэ төһө ылларымтыатын, онтон төһө уоскуйбутун эмиэ бэрэбиэркэлиибит. Ити курдук, хонтуруол араас ньымалара бааллар. Ити ньымаларынан шкалалар төһө намтаабыттарын эбэтэр уларыйбатахтарын көрөбүт. Үксэ хас да баалынан көммүт, тупсубут буолар. Дьон түргэнник сылайар буолан хаалбыта ааһар, сөтөллөрө сүтэр, эбэтэр аҕыйыыр, спирометрияҕа көрдөххө, тыҥа кээмэйэ эбиллибит буолар. Ол барыта КТга көстөр. Бу реабилитация, чөлүгэр түһэрии үһүс кэрдииһин ааспыт ыарыһахтарга биһиги “туох баар эрчиллиилэри дьиэҕитигэр оҥоро сылдьыҥ, бэйэҕитин булгуччу хонтуруолланыҥ”, – диибит.
– Махтал, Кюнна Николаевна!
Санаа
Инбэлиит ахсаана элбиэ
Юрий Степанов, Өрөспүүбүлүкэтээҕи реабилитациялыыр киин дириэктэрэ:
– Хамсык мэйиигэ, сүрэх-тымыр систиэмэтигэр охсоро билиннэ. Онон сибээстээн, биһиги реабилитациялыыр кииммитигэр дьоҥҥо көмөлөһүөххэ наада диэн, Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтиттэн квота ылбыппыт. Онтубутун ааспыт сыл бүтүүтэ анаабыттара, быйыл ону тохсунньуга барытын бүтэрдибит. Барыта 200 квотаны тутуннубут. Дьон астынар, махтанар. Өссө да кэлэ туруо эбиттэр. Хомойуох иһин, ол кыаллыбат. Квота суох. Биһиэхэ 600 квота наада
Бу боппуруос кыайан быһаарыллыбатаҕына, дьэ, туох-туох буолан тахсар. Оттон хамсык мэйиигэ мөкү дьайыылааҕа диэн учуонайдар быһаарбыттар. Сүрэх-тымыр ыарыылаах, хаан баттааһына үрдүк дьоҥҥо ол ордук кутталлаах. Онон билигин реабилитация боппуруоһун быһааран кэбиспэтэххэ, билигин сыл иккис аҥаарыгар арааһа, инбэлииккэ тахсыы эбиллэрин күүтэр наада. Дьиҥинэн, хамсык содулун туһунан улаханнык ким да билбэт. Билиҥҥитэ ити тохтуур да кыаҕа суох буолла быһыылаах.
Нина Герасимова.
