“Кыым” бүгүҥҥү ыалдьыта – “Спорт Якутии” хаһыат сүрүн эрэдээктэрэ Александр Посельскай. Хаһан эрэ суруналыыс Алексей Соколов: “Саха сиригэр успуорт тиэмэтигэр суруйар суруналыыһы барытын Посельскай диэн ааттыыллар”, – диэн дьээбэлэммитэ. Кырдьык, араадьыйаҕа успуорт сонуннарын Василий Посельскай кэпсиир-ипсиир. Тэлэбиисэри холбоотоххуна, успуорт кэмэнтээтэрэ Степан Посельскай быһа биэриини ыыта олорор. Оттон успуорка идэтийэр хаһыаты аһа баттаатаххына – Александр Посельскай эрэпэртээһэ, ыстатыйата. Онон: “Посельскай диэн араспаанньа успуорду кытта быһаччы сибээстээх эбит”, – диэн түмүк оҥоруохха сөп.
Дьэ, онон, Александр Посельскай. Кини туһунан үгүһү-элбэҕи кэпсиэхтээҕэр бэйэтин истиэҕиҥ.
Бары көлүөнэни хабабыт
– Арассыыйаҕа успуорт ыалдьааччытын ортотунан ыллахха, 25-45 саастаах, күөгэйэр күнүгэр сылдьар эр киһи диэн өйдөбүл баар. Оттон “Спорт Якутии” ааҕааччыта кимий-тугуй?
– Биһиги хаһыат эрэ таһаарыытынан муҥурдаммаппыт. “Sportyakutia.ru” диэн тигинэччи үлэлии турар саайтаахпыт. Социальнай да ситимнэргэ элбэхтик тахсабыт. Ол курдук, холобур, Инстаграмҥа баар сирэйбитигэр (@sport_yakutia_) бүгүҥҥү күннээҕи туругунан 61 тыһыынча сурутааччылаахпыт.
Онон ааҕааччыбыт араас. Ортотунан ыллахха, хаһыаппытын аҕа көлүөнэ дьон ааҕар дии саныыбын. Оттон, ити эн эппитиҥ курдук, күөгэйэр күннэригэр сылдьар дьон успуорт сонуннарын, сүнньүнэн, “Sportyakutia.ru” саайпытыгар ааҕаллар. Ол курдук, Интэриниэт ситимигэр үлэлэригэр да, дьиэлэригэр да киирэн тахсаллар. Билигин сиэп төлөпүөнүттэн Интэриниэккэ бэрт түргэнник киириллэр. Оҕолор, ыччаттар успуорт сонуннарын, сүнньүнэн, Инстаграм нөҥүө билэллэр. Онон бары көлүөнэни хабабыт.
– Успуорт билиҥҥи ыалдьааччыта суһал импэрмээссийэни ирдиир.
– Оннук, урут ыалдьааччы успуорт сонуннарын сиһилии хаһыакка ааҕан билэрэ. Ону да хас да хонон баран. Билигин дьон суһал импэрмээссийэни ыларын ордорор. Онон биһиги олоҕу кытта тэҥҥэ хардыылыыбыт. Ол гынан баран аҥаардастыы суһал иһитиннэриин биэриинэн үлүһүйдэххэ, атын өттүгэр сүүйтэриэххэ сөп. Холобур: улахан кээмэйдээх интервьюлары ылыыга, дириҥник ырытар матырыйааллары суруйууга. Импэрмээссийэни түргэнник биэрии мөккүөнүгэр итинник хабааннаах матырыйааллары суруйарга бириэмэ да тиийбэт буолааччы. Араас таһымнаах күрэхтэһиилэр дьыл ханнык баҕарар кэмигэр тиһигин быспакка ыытылла турар буоллахтара.
“Попсаҕа” көһүү буолла
– Урукку өттүгэр уопсастыбаннай кэрэспэдьиэннэр элбэхтик суруйаллара. Билигин хаһыат кээмэйэ арыый аччаан, аҕыйаатылар дуу?
– Оннук, урут нэдиэлэ аайы матырыйаалларын ыыта турар уопсастыбаннай кэрэспэдьиэннэрдээх этибит. Холобур, Иннокентий Птицын, Илья Скрябин... Билигин, бэйэбит кыанар буолан дуу, хайдах дуу, тиһигин быспакка суруйа турар дьоммут аҕыйаатылар. Билигин үспүт – мин, Сайыына Шеломова уонна Степан Посельскай.
– Үһүөн успуорт диэн баран, муннукка ытаабыт дьон буолан, өрөбүлү аахсыбакка үлэлиигит дии.
– Үлэбитин таптыыбыт, ол иһин бириэмэни, өрөбүлү аахсыбакка үлэлиибит. Түүҥҥү бириэмэ эбэтэр өрөбүллэр диэн уурастаан хааллахпытына сатаммат буоллаҕа дии. Киин эрэгийиэннэргэ уонна Европаҕа ыытыллар күрэхтэһиилэр түүн үөһүгэр эбэтэр олох да сарсыарда түмүктэнэллэр. Аны туран, күрэхтэһии барыта кэриэтэ нэдиэлэ ортотугар буолбакка, биир үксүн субуотаҕа, өрөбүлгэ ыытыллар.
– “Спорт Якутии” сүрүн эрэдээктэрэ тугу ааҕарый?
– Успуорт тиэмэтигэр элбэҕи ааҕабын, хараҕым далыгар баары барытын көрө сатыыбын. Билигин успуорт иһитиннэрэр-биллэрэр эйгэтэ сыыйа-баайа “попсаҕа” көстө. Ити: “Саататар-аралдьытар, хойох хостоһор, “сулустар” олохторугар орооһор өттүгэр көстө”, – диэн этэбин.
– Оннооҕор бэркэ сөбүлүүр “Спорт-экспресс” хаһыатым сыыйа таблоидка кубулуйан эрэр. “Таблоид – аан дойду үрдүнэн баһылыыр-көһүлүүр оруолу ылбыт хайысха” диэн буолар дии.
– Оннук, туох да диэн бөлүһүөктээбит иһин, ааҕааччы итинник матырыйаалы ирдиир. Ол иһин ааҕааччыны тардаары, итинник дьаһанар буоллахтара. Мунньаҕы эҥин эридьиэстээһин успуорт ыалдьааччытын соччо интэриэһиргэппэт.
Билигин успуорт таһаарыылара спортсменнар олохторун-дьаһахтарын ырытыыга, туох эмэ айдаан таҕыстаҕына, ону күүркэтиигэ үлэлииллэрэ баар суол. Биһиги итинниккэ тиийэ иликпит. Тиийбэппит да буолуо. Эрэгийиэммит эйгэтэ да чыҥха атын буоллаҕа. Өрөспүүбүлүкэбит нэһилиэнньэтин ахсаана аҕыйах, биир эйгэ дьоно бары бэйэ-бэйэбитин билсэбит. Ол иһин айдааны күүркэтиигэ, оҥорон көрөн хобу-сиби тарҕатыыга дьулуспаппыт. Сүрүн сыалбыт-сорукпут – успуорт импэрмээссийэтин төһө кыалларынан түргэнник тириэрдии, чөл олоҕу киэҥ эйгэҕэ бырапагаандалааһын.
Үҥсүү-харсыы туһа туспа
– Саха сиригэр хаста даҕаны успуорт сурунаалын таһаарарга холоно сылдьыбыттара да кыаллыбатаҕа. Ити биричиинэтин эн туох диэн көрөҕүнүй?
– Үчүгэйдик таҥыллыбыт, бары өттүнэн дьип-дьап курдук оҥоһуулаах, сиппит-хоппут матырыйааллаах успуорт сурунаала тахсара үчүгэй бөҕө буоллаҕа. Ол гынан баран дьон тоҕо эрэ атыыласпат, суруппат. Импэрмээссийэ хатыланарыттан эбитэ дуу? Успуорт диэн баран муннукка ытаабыт, бары таһаарыылары атыылаһар, анаан мунньар ыалдьааччылар бааллар. Ол гынан баран аҕыйахтар.
– Хаһыаккытыгар бобуулаах тиэмэлэр бааллар дуу? Холобур, “маннык тиэмэҕэ, хайысхаҕа суруйуо суохтаахпыт” эҥин диэн.
– Успуорка кыайыы уонна кыайтарыы, өрөгөй уонна сүөм түһүү аҕас-балыстыылар буоллаҕа. Кыайтарыы түгэнигэр туох кыаллыбатаҕар, тиийбэтэҕэр эҥин санаабытын суруйабыт. Онтон кими эрэ баһааҕырдар, үҥсүүлээх-харсыылаах эҥин матырыйааллар тустара туспа. Итинниктэри аҥаар кырыытыттан бэчээттээн испэппит. Биир үксүн федерациялар бэйэлэрин истэригэр буолар айдааны киэҥ эйгэ көрүүтүгэр-истиитигэр таһаара сатааччылар. Ис-иһигэр киирдэххэ, итинник айдааны ким эрэ интэриэһигэр күөдьүтэллэр уонна санааларын дьоҥҥо-сэргэҕэ соҥнуу сатыыллар.
Ол эрээри итинник хабааннаах матырыйааллар бэчээттэниэ суохтаахтар диэн чопчу ирдэбил суох. Холобур, бу сайын остуол тиэнниһин федерациятыгар сыһыаннаах матырыйаал бэчээттэммитэ.
Эт киһи элэйэр, сыа киһи сылайар
– Улахан күрэхтэһиигэ, этэргэ дылы, түүннэри-күнүстэри үлэлиигит. Эт киһи элэйэр, сыа киһи сылайар үлэтэ. Эн сылайбыккын-элэйбиккин хайдах аһараҕыный?
– Айылҕаҕа үс-түөрт күн сырыттахпына, сүрдээҕин сынньанабын. Холобур, буокса чөмпүйэнээтин иннинэ хоту улууска баран, бултаан кэлбитим. Дмитрий Коркин кэриэһигэр көҥүл тустууга күрэхтэһии кэнниттэн эмиэ айылҕаҕа тахса сылдьыбытым. Ити курдук сынньанабын. Аны туран, хас да буолан, араас үлэлээх-хамнастаах, дуоһунастаах дьон мустан көмпүүтэргэ путбуол оонньуубут. Оҕолор курдук. Итинник дьаһанан, күө-дьаа буолан, күлэ-үөрэ оонньоон аралдьыйабыт, сылаабытын таһаарабыт быһыылаах.
– Санаа түһэр эҥин кэмигэр муусука истэн аралдьыйаҕын дуу, эбэтэр успуорт саалатыгар дьарыктанаҕын дуу?
– Холку майгылаахпын, онон күннээҕи кыһалҕаны дириҥник ылына сатаабаппын. Араас түгэн баар бөҕө буоллаҕа. Итинник түгэннэр кэннилэриттэн санааҕа-онооҕо улаханнык оҕустарбаппын. Бэйэтэ дьаалатынан ааһар. Холобур, эйигиттэн тутулуга суох тахсыбыт быһыыны-майгыны хайдах гыныаххыный.
– Александр, эн сүрүн эрэдээктэр быһыытынан, кэлбит дьону барытын үөрэ-көтө көрсөҕүн, ирэ-хоро кэпсэтэҕин. Ол эрээри киһи-киһи араас: ким эрэ кэннигиттэн саҥара сылдьар, ким эрэ чугас дьоҥҥун хаарыйбыт түгэннэрдээх.
– Дьоҥҥо өстүйбэппин. Ити хаачыстыба аҕабыттан бэриллибитэ буолуо. Аҕам мэлдьи: “Кимиэхэ да өстүйүмэ, киһиэхэ илиигин хаһан даҕаны көтөҕүмэ, дьону куһаҕаннык саҥарыма”, – диэччи. Онон иитиим итинник.
Кикбоксиҥҥа аҕам илдьибитэ
– Аҕаҥ Василий Федорович биллэр-көстөр атах оонньооччу, Манчаары Оонньуутугар бастыы, призёрдуу сылдьыбыта. Онон успуорт эйгэтигэр улааттаҕыҥ.
– Оннук бөҕө буоллаҕа. Оҕо сылдьан аҕабыт күрэхтэһиигэ кыттарын көрөөччүбүт. Холобур, 1993 сыллаахха Төҥүлүгэ Тыа сирин оонньуулара ыытыллыбыта. Онно аҕабыт миигин уонна убайбын илдьэ барбыта. Миэстэлэспитин, мүһэ ылбытын өйдүүбүн.
– Оттон эн тоҕо кикбоксины талбыккыный? Ити көрүҥҥэ уолаттарга Арассыыйа чөмпүйэнээтин боруонса призёа буолбутуҥ да, тус санаабар, үчүгэй атах оонньооччу буолуоҥ хаалбыт.
– Ити көрүҥҥэ тоҕо эрэ санаам олох барбатаҕа. Оҕо да эрдэхпиттэн уҥуохпунан кыра этим. Тэлгэһэбит иһигэр оҕолору кытта атах оонньуутугар күрэхтэһэрбит. Онно куһаҕана суох этим.
Остуол тиэнниһигэр уонна дуобакка дьарыктана сылдьыбытым. Онтон Чурапчыга Дмитрий Винокуров-Чаҕаан диэн исписэлиис кэлбитэ. 90-с сылларга оҕолор, ыччаттар кикбоксинынан үлүһүйэллэр аҕай этэ дии. Кикбоксинг сиэксийэтигэр аҕам илдьибитэ. Тириэньэрбит сүрүн болҕомтотун оҕолор эт-хаан өттүнэн сайдыылаах буолалларыгар уурара. Дьарыктарын олус интэриэһинэйдик, сэргэхтик ыытара. Ол курдук, акырабаатыкаҕа, таас үлтүркэйинэн хаамыыга эҥин эрчиллэрбит.
Сэттис кылааска үөрэнэрбэр куоракка көспүппүт. Ити кэмтэн ыла кикбоксинынан эрэ буолбакка, путбуолунан эмиэ дьарыктаммытым.
Улахан булка сылдьа иликпин
– Аҕаҕын кытта хас да төгүл айаҥҥа сылдьыбыттаахпын. Кини: “Саша байанайдаах булчут, дьиэтигэр мэлдьи илии тутуурдаах, өттүк харалаах кэлэр”, – диэбиттээх.
– Улахан булчуппун дии санаабаппын. Айылҕаҕа сылдьарбын сөбүлүүбүн. Аҕам миигин булка уһуйбатаҕа ээ. Бэйэм баҕалаах буолан, доҕотторбун кытта сылдьан булка сыстыбытым. Кустааччыбын, куобахтааччыбын, ол гынан баран улахан булка сылдьа иликпин. Доҕоттордоох буоламмын, хоту да улуустарга баран бултаан кэлээччибин. Холобур: Орто Халымаҕа, Өймөкөөҥҥө, Томпоҕо...
– Убайыҥ Федор альпинизмы сөбүлүүр, аҕыйах сыллааҕыта доҕотторунуун Эльбрус үрдүк чыпчаалыгар дабайан тахсыбыттара. Оттон эйигин ити көрүҥ интэриэһиргэппэт дуо?
– Федя миигин Эльбруска илдьэ бара сатаабыта да, мин көҥүл тустууга Дагестаҥҥа ыытыллар Арассыыйа чөмпүйэнээтигэр барар буолан, барсыбатаҕым. Аны туран, мин хайаларга кини курдук тардыспаппын (күлэр).
– Александр, эн үс кырачаан кыргыттардааххын. Аны уолланыаххын баҕарар буолуохтааххын.
– Кыргыттарым миэхэ туохтааҕар да күндүлэр. Кинилэр -- күннэрим-ыйдарым, баар-суох күндү дьонум. Кинилэри олус таптыыбын. Төрдүс оҕо диэ... Көстөн иһиэ буоллаҕа.
Халыып тыллар тустарынан
– Успуорт көрүҥэ олус элбэх. Мин хас биирдии көрүҥү бэйэтэ туһунан эйгэлээх, “сууттаах-сокуоннаах” дойду курдук көрөбүн. Дьон олохторун да тухары биир көрүҥү интэриэһиргээн баран, син биир билбэккэ сылдьыбыт чахчылара баар буолан сөп.
– Ити этиигин кытта толору сөбүлэһэбин. Үс буолан хастыы да көрүҥү сырдатабыт. Итиннэ барыта санаа хоту буолбат. Ол курдук, биһиэхэ дуобат-саахымат үчүгэйдик сырдатыллыбакка турар. Ити көрүҥнэргэ “кыайда-кыайтарда” диэн өйдөбүллэринэн муҥурданар тутах. Сахабыт сиригэр хаккыай ыыра кэҥээн эрэр. Хаккыайы эмиэ үчүгэйдик сырдаппакка сылдьабыт. Волейбол -- Саха сиригэр маассабайдык тарҕаммыт көрүҥ. Ити көрүҥ эмиэ санаа хоту сырдатыллыбатын бэлиэтиэххэ наада.
– Хаһыат, саайт тылыгар-өһүгэр туох санаалааххын? Киһи ардыгар “халыып” буолбут тылы туттара баар суол: “состоялся”, “поднялся на высшую ступеньку пьедестала почета”, “уверенно выиграл”.
– “Халыып” тыллары туттартан тардына сатыыбыт да, син биир тахсан хаалаллар. Путбуол кэмэнтээтэрдэрэ сыыс тылы суох гынарга элбэхтик үлэлииллэр эбит. Холобур, “туттуо суохтаахпыт” диэбит тылларын, этиилэрин испииһэктээн кэбиһэллэр. Кырдьык, наадалаах да, наадата да суох түгэннэргэ хайа эрэ тылы тутун да тутун буоллахха, суолтата сүтэр курдук.
“Халыып” тыллары туоратар туһугар элбэхтик ааҕыахха наада. Холобур, хаһыаппыт үлэһитэ Степан Посельскай улахан интеллектуал, ханнык баҕарар тиэмэҕэ дириҥ билиилээх-көрүүлээх. Киниттэн элбэххэ үөрэнэбин, миигин көннөрөр да түгэннэрэ баар.
Саха сирэ уонна успуорт
– Бүгүҥҥү күҥҥэ Саха сирин успуордугар туох кыһалҕа баарый?
– Кэнники сылларга үп-харчы тиийбэтэ омос да көрүүгэ көстөр. Саха сиригэр, сүнньүнэн, успуорт икки көрүҥүн өрө тутабыт – көҥүл тустууну уонна буоксаны. Атын да көрүҥнэргэ ситиһиилэрдээхпит гынан баран, үп-харчы көрүллүүтүнэн, туһааннаах эбийиэктэр, идэтийэн туран дьарыктанааччылар элбэхтэринэн диэн ити этэбин. Ол иһин ити көҥүл тустууну уонна буоксаны өрөспүүбүлүкэбитигэр бастакы уонна иккис нүөмэрдээх успуорт көрүҥнэринэн ааттыыбыт.
Оттон кыһалҕа баар бөҕө буоллаҕа. Ханнык баҕарар эйгэҕэ кыра да, улахан да кыһалҕа мэлдьи баар. Успуорт кыһалҕаларын биричиинэтэ араас: үп-харчы тиийбэтэ, уопсай быһыы-майгы, структура сыыһа аттарыллыыта, тириэньэрдэр квалификацияларын мөлтөҕө (чопчу көрүҥнэргэ), дьон-сэргэ сорох көрүҥҥэ сыһыана, ылыммат буолуута.
Ардыгар биһиэхэ Европаҕа, Эмиэрикэҕэ курдук хантараак систиэмэтэ олохтоноро буоллар дии саныыбын. Хантараак болдьоҕо бүттэ, чопчу түмүк суох – сүрүн тириэньэр дуоһунаһыгар атын киһи ананыахтаах. Наһаа өр дуоһунаһы тутуһан олоруу, утары санаалаах дьоҥҥо өлөрдүү өһүргэнии аныгы кэм ирдэбилигэр эппиэттээбэт. Улуустаһыы, аймахтаһыы да көстүүтэ суох буолбатах. Итинник көстүүлэр төрдүттэн суох буолуохтарын, киэҥ далааһыннаах толкуйунан, санаанан салайтаран олоруохпутун наада. Олоҕу көрүүбүт, анаарыыбыт тосту уларыйыахтаах. Оччоҕо олоҕу, сайдыыны кытта тэҥҥэ хардыылаан иһиэ этибит.
Федор РАХЛЕЕВ.
