Аан дойду кылаастаах успуорт маастара, Сунтаартан төрүттээх Наталья Леонтьева Арассыыйа чөмпүйэнээттэригэр уонна Куубактарыгар наар миэстэлэһэр. Былырыын Арассыыйа хамаанданан чөмпүйэнээтин (Смоленскай) үрүҥ көмүс призёра, Юлия Печенкина бирииһигэр Бүтүн Арассыыйатааҕы турнир (Москуба) боруонса призёра, бырааттыы Знаменскайдар кэриэстэригэр турнир (Жуковскай) кыайыылааҕа, Татарстан киин куоратыгар (Казань) ыытыллыбыт Арассыыйа чөмпүйэнээтин боруонса призёра буолуталаабыта. Соргулаах сүүрүк Наталья Леонтьева бүгүн -- “Кыым” ыалдьыта.
– Арассыыйа чөмпүйэнээттэригэр илин-кэлин түсүһэр кыргыттарбыт – эн уонна Сардаана Трофимова. Кэтээн көрдөххө, олох атын-атын былаанынан дьарыктанаҕыт, тус-туспа кэмҥэ Дьокуускайга кэлэн бараҕыт.
– Марафонецтар чыҥха атын былаанынан дьарыктаналлар. Мин дьарыктанар былааммын быйыл тосту уларыттым. 18 сыл чэпчэки атлетиканан дьарыктаммытым тухары кыһыҥҥы сезону биирдэ даҕаны көтүтэ илигим. Бу быйыл эрэ кэлэн көтүтэргэ сананным. Тоҕо диэтэххэ, кэлиҥҥи кэмҥэ кыһыҥҥы чөмпүйэнээттэр, күрэхтэһиилэр улахан болҕомтоҕо ылыллыбаттар. Онон кыратык сынньана түһэр наада. Быйыл сайыҥҥы сезоммут уһаан биэрэр, тоҕо диэтэххэ, саамай сүрүн күрэхтэһиибит – Арассыыйа чөмпүйэнээтэ -- балаҕан ыйыгар ыытыллар буолла. Урут дойду сүрүн күрэхтэһиитэ наар от ыйыгар ыытыллара, онон былааммыт тосту уларыйда. Сылын аайы былааммыт соччо-бачча уларыйбат этэ, наар биир халыыбынан ыытыллара. Тоҕо диэтэххэ, биһиги Арассыыйаҕэ эрэ ыытыллар күрэхтэһиилэргэ кыттабыт, омук дойдуларыгар күрэхтэһэрбитин көҥүллүү иликтэр.
– Аан дойду уонна Европа чэпчэки атлетикаҕа чөмпүйэнээттэригэр Арассыыйаттан уонча эрэ спортсмен кыттарын көҥүллүүллэр быһыылаах дии?
– Оннук, биир үксүн тэхиниичэскэй көрүҥнэргэ көҥүллүүллэр. РУСАДА диэн Арассыыйа антидопинговай тэрилтэтин ыстаатыһа тохсунньу 22 күнүгэр быһаарыллыахтаах. Ону күүтэбит. Ити быһаарыыттан Арассыыйа чэпчэки атлетикатын дьылҕата улахан тутулуктаах.
– “Кыратык сынньана түһэр наада” диэн аһардыҥ. Оттон мин көрдөхпүнэ, бүгүн олус күүстээх дьарык ыытылынна.
– Күһүн Дьокуускайга кэлэн сынньаммытым. Сайыҥҥы сезоммун уһата сатаабытым, тоҕо диэтэххэ, Арассыыйа быйылгы чөмпүйэнээтэ балаҕан ыйыгар ыытыллар.
– Омук сиригэр тахсан сынньамматыҥ дуо?
– Былырыын сынньаммытым, сыл аайы омук сиригэр тахсар кыах суох буоллаҕа (күлэр).
– Кыһыҥҥы сезону көтүтэбин диэтиҥ да, этэргэ дылы, “тэлиэгэҕин кыһын оҥостор” буоллаҕыҥ?
– Оннук, сүүрүк пуорматын кыһыннары-сайыннары биир таһымҥа тута сылдьыахтаах. Пуормаҕын сүтэрдэххинэ, ону чөлүгэр түһэрэриҥ аһара ыарахан.
– Ахсынньыга-тохсунньуга Кисловодскайга дьарыктанныҥ дии. Хайдах күн-дьыл турда?
– Былырыыҥҥыга тэҥнээтэххэ, быйыл наһаа үчүгэй күн-дьыл турда. Былырыын киһи сототугар диэри хаар түспүтэ. Итинник усулуобуйаҕа дьарыктана сатаабыппыт. Онон быйылгы үөрэтэр-эрчийэр тэрээһин былаан быһыытынан олус үчүгэйдик ааста.
– Билигин, барыта холбоон, нэдиэлэҕэ төһө килэмиэтири сүүрэҕиний?
– Нэдиэлэҕэ ортотунан 110-120 килэмиэтири сүүрэбин. Күҥҥэ иккитэ дьарыктанабын. Нэдиэлэ биир күнүгэр сынньанабын. Итини таһынан араас бороссодуура элбэх: быраас көрүүтэ-истиитэ, массаас, саунаҕа сылдьыы...
– Эйигин кытта мэлдьи илин-кэлин түсүһэ сылдьар кыргыттар көрдөрүүлэрин кэтээн көрөр буоллаҕыҥ?
– Оннук, кэтээн бөҕө буоллаҕа дии. Бэйэ-бэйэбитин бэркэ билсэбит, бары кэриэтэ саастыылаахтарым. Дьүөгэлиилэрбит да диэтэххэ, баһан этии буолбат.
– Сардаана Трофимова Амма Оонньууларыгар кыттар санаалааҕа. Ону сааскы халаан содулуттан ити улахан түһүлгэ быйылгыга көһөрүллүбүтэ дии.
– Мин даҕаны хайаан да кыттар санаалааҕым. Ити улахан түһүлгэ олус табыгастаах кэмҥэ (атырдьах ыйын саҥатыгар), Арассыыйа чөмпүйэнээтин кэнниттэн ыытыллыахтаах этэ. Сунтаардар миигин күүскэ өйөөн кэллилэр, ордук үпкэ-харчыга ыктарыы кэмигэр. Онон быйыл да төрөөбүт улууһум чиэһин Амма Оонньууларыгар хайаан да көмүскүөм диэн санаалаахпын.
– Идэтийэр дистанцияҥ – үс килэмиэтир. Көрдөрүүлэргин кэтээн көрдөххүнэ, төһө үөһэ-аллара түһүү баарый?
– Көрдөрүүлэрим динамиката биир таһымҥа турар, наһаа үөһэ-аллара түһүү суох. Сыл аайы биир бириэмэни көрдөрөбүн диэххэ сөп. Быһаччы эттэххэ – төттөрү түһүү, мөлтөөһүн-ахсааһын диэн суох.
– Эн быйыл 32 сааскын туолаҕын. Өссө хас сыл үрдүк таһымҥа күрэхтэһэр санаалааххыный?
– Өссө икки сыл күүскэ дьарыктаныам, күрэхтэһиилэргэ кыттыам. Ол кэнниттэн көстөн иһиэ.
– Үөрэтэр-эрчийэр тэрээһиннэргэ сылдьан, иллэҥ кэмҥэр тугунан дьарыктанаҕын?
– Иллэҥ кэм диэн суох ээ. Ол тэрээһиннэргэ успуордунан эрэ олороҕун, иллэҥ кэммитигэр араас бороссодуура толору ыытыллар.
– Саатар, киинэ эҥин көрө түһэргит буолуо дии?
– Сынньалаҥ кэмигэр куоракка тахсан киинэ көрүөххэ сөп бөҕө буоллаҕа. Билигин сиэп төлөпүөнүттэн Интэриниэккэ түргэнник киирэҕин. Инстаграм, “бассаап”, “телеграм”, араас социальнай ситимнэр... Онон иллэҥсийдиҥ да, төлөпүөҥҥэр умса түһэҕин. Дьоммун кытта күннэтэ кэриэтэ сибээстэһэбин. Элбэх бириэмэни ыларын иһин Интэриниэттэн тэйэ тутта, ол оннугар кинигэ ааҕа сатыыбын. Соторутааҕыта Николай Островскай “Ыстаал хайдах хатарыллыбыта” диэн кинигэтин аахтым. Олус диэн сөбүлээтим, ол иһин билигин киинэтин көрө сылдьабын.
– Тус тириэньэриҥ Дмитрий Колесов үөрэтэр-эрчийэр дьарыктарга толору сылдьар дуу, эбэтэр “кэтэхтэн” ыйыы-кэрдии барар дуу?
– Сезон саҕаланыытыгар бэйэм соҕотоҕун барабын уонна ый курдук кэмҥэ эппин-сииммин сыыйа улахан ноҕуруускаларга үөрэтэбин. Онтон улахан ноҕуруускалаах дьарыктар саҕаланнахтарына, тус тириэнньэриҥ баара ордук.
– Эн билигин идэтийбит, баай үөрүйэхтээх спортсмен, быһаччы эттэххэ, профессионал буоллаҕыҥ. Онон бэйэҥ туруккун бэйэҥ хонтуруоллана, күннээҕи эрэсиими тутуһа үөрэннэҕиҥ.
– Оннук бөҕө буоллаҕа, 18 сыл тухары. Итиччэ уһун кэм устатыгар профессионал буоллаҕым.
– Саха сиригэр, тохсунньу тоһуттар тымныытыгар таһырдьа сүүрэриҥ көҥүллэммэтэ буолуо дии?
– Суох. Биһиги 40 эбэтэр 100 килэмиэтиргэ сүүрэр дьон буолбатахпыт. Онон бачча бытарҕан тымныыга таһырдьа сүүрбэппит.
– РУСАДА ыстаатыһа бигэргэннэҕинэ, эн Арассыыйа сүүмэрдэммит хамаандатын чилиэнин быһыытынан аан дойду таһымнаах күрэхтэһиилэргэ кыттар бырааптанаҕын буоллаҕа?
– Сүрүн сыалым-соругум – Арассыыйа чөмпүйэнээтигэр кыттыы. Дойду былырыыҥҥы чөмпүйэнээтигэр үс килэмиэтиргэ мэһэйдээх сүүрүүгэ (стипль-чез) үһүс буолбутум. Көрдөрүүм – 9 мүнүүтэ 50 сөкүүндэ. Оттон аан дойду күрэхтэһиитигэр кыттарга ирдэбил нуормата – 9 мүнүүтэ 55 сөкүүндэ. Атырдьах ыйыгар Польша Быдгощ диэн куоратыгар Европа хамаанданан чөмпүйэнээтэ буолуохтаах. Арассыыйа хамаандата кыттарын көҥүллээтэхтэринэ, кыттар толору бырааптаахпын. Дьокуускайга дьарыктанар бөлөхпүтүн тириэньэрдэр Дмитрий Колесов уонна Диана Тартакынова иилииллэр-саҕалыыллар. Ити бөлөххө Арассыыйа сүүмэрдэммит хамаандатын чилиэннэрэ иккиэбит – мин уонна Николай Копырин. Кини былырыын Арассыыйа эдэрдэргэ күрэхтэһиитигэр иккис буолбута.
– Эрчиллэргэр пейсмейкери (биир тэтими тутар спортсмен – Ф.Р) кытта бииргэ сүүрэҕин дуо?
– Пейсмейкер, көмөлөһөөччү эҥин диэн биһиэхэ суох. Дьарыктанар бөлөхпүтүгэр элбэхпит. Бары бииргэ дьарыктанар табаарыстарым. Мин уолаттары кытта сүүрэбин. Кинилэр тэтимнэрин тутустахпына, миэхэ да үчүгэй, кинилэргэ да үчүгэй.
– Бүгүн эрчиллиигитин көрөн олордум. “Триумф” сүүрүктэр дьарыктаналларыгар төһө үчүгэй эбийиэгий?
– “Триумф”, уопсайынан, наһаа үчүгэй эбийиэк. Ол гынан баран биһиэхэ, спортсменнарга эрэ, анамматах. Манна наһаа элбэх кэнсиэр ыытыллар, ол биһиэхэ олус мэһэйдиир. Кэнсиэр ыытыллар күнүгэр ааны лип сабан кэбиһэллэр, киллэрбэттэр. Соҕуруу сылдьан “Триумф” туһунан кэпсээтэхпитинэ, төрүт итэҕэйбэттэр. Хаартыскаҕа түһэрбиппитин көрдөрдөхпүтүнэ,соһуйаллар, ымсыыраллар. Үгүс эрэгийиэҥҥэ маннык үчүгэй эбийиэк суох. Оннооҕор аатырбыт спортсмен, кылгас дистанцияҕа мэһэйдээх сүүрүүгэ аан дойду уонна Европа чөмпүйүөнэ Сергей Шубенков сарайга майгынныыр эбийиэккэ дьарыктанар.
– Инникигин, этэргэ дылы, тымтыктанан көрөҕүн дуу? Арааһа, тириэньэр идэтин таларыҥ буолуо?
– Син биир успуорт эйгэтигэр хаалыам дии саныыбын. Тириэньэр үлэтэ олус ыарахан. Арай оҕолору эрчийиэхпин сөбө дуу? Төгүрүк сылы быһа сарсыардаттан киэһээҥҥэ диэри эрчиллэр буоллаҕым дии. Наар көрдөрүүгүн тупсара сатыыгын. Ити олус сылаалаах, наһаа улахан ноҕурууска. Тириэньэр үлэтэ омос эрэ көрүүгэ чэпчэки. Ис-иһигэр киирдэххэ, олус ыарахан. Кини спортсменнары эрчийиинэн эрэ буолбакка, тэрээһин боппуруостарынан эмиэ дьарыктанар. Холобур, үөрэтэр-эрчийэр тэрээһин эбэтэр күрэхтэһии иннигэр үп-харчы көрдөһүүтэ, спортсменнар түһэр, аһыыр, дьарыктанар сирдэрин быһаарыы, тиийэр-төннөр билиэти булуу-талыы... Ол иһин тириэньэр буоларга санаам сыппат курдук. Ол эрээри туох билиэй, бүгүн инньэ диибин да, сарсын тириэньэрдиэхпин баҕаран туран кэлиэм дии.
– Наталья, кэпсээниҥ иһин улахан махтал! Күрэхтэһиилэргэ кыттаргын болҕомтолоохтук кэтиэхпит. “Кыым” ааҕааччыларын аатыттан кыайыыны-хотууну, ситиһиини баҕарабын!
Кэпсэттэ Федор РАХЛЕЕВ.
