Улахан ыйааһыҥҥа аан дойду ааттаахтарын кытта тэҥҥэ эриһэр мадьыныларбыт, этэргэ дылы, тарбахха баттаналлар. Томпо боотура Сергей Фролкин -- кинилэртэн биирдэстэрэ.
Сэтинньигэ (2018) Дьокуускайга мас тардыһыытыгар III аан дойду чөмпүйэнээтэ ыытыллыбыта. Ити улахан түһүлгэ иннигэр: “Муҥутуур ыарахан ыйааһынтан ураты ыйааһыннарга барытыгар эрэх-турах сананабыт”, – диэн, бэл, исписэлиистэр элбэхтик эппиттэрэ-тыыммыттара. Ол гынан баран Томпоттон төрүттээх Сергей Фролкин, (125 кг) муҥутуур ыарахан ыйааһыҥҥа аан дойду чөмпүйүөнүн үрдүк аатын ылан, дьону-сэргэни үөрдүбүтэ.
Түөрт сыллааҕыта кини аан дойду чөмпүйэнээтигэр кыттан боруонса мэтээл хаһаайына буолбута. Онно ыалдьан хаалбыт Михаил Савватеевы (105 кг) солбуйбута. “Оччолорго анаан-минээн дьарыктаммакка сылдьан аан дойду чөмпүйэнээтигэр соһуччу кыттыбытым, – диир Сергей Фролкин. – Оттон III аан дойду чөмпүйэнээтигэр “хайаан да кыайыахтаахпын” диэн чопчу сыал-сорук туруорунан күүскэ дьарыктаммытым”.
Томпо боотура билигин Сауд Аравиятыгар ыытыллыахтаах аан дойду чөмпүйэнээтигэр (муҥутуур кыайыылааҕы быһаарыыга) кыттаары “Модун” успуорт комплексыгар күүскэ дьарыктана сылдьар.
– Сергей, кэпсэтиибитин кимтэн кииннээххиттэн, хантан хааннааххыттан саҕалыахха.
– Томпо улууһун Саһыл нэһилиэгиттэн төрүттээхпин. Онон оҕо сааһым сахалыы тыыннаах нэһилиэккэ ааспыта. Дьонум Өймөкөөҥҥө олоро сылдьыбыттар, онтон Томпоҕо көспүттэр. Аҕам – нуучча, атын аймахтарым бары -- сахалар. Ийэм – Саһыл нэһилиэгэр алын кылаас учуутала. Оттон аҕам мончуорунан үлэлиир.
Оҕо сааһым үтүө сыллара Чурапчыга ааспыттара. Алта сыл Чурапчы успуорка оскуолатыгар үөрэммитим, интэринээккэ олорбутум. Ити сылларга волейбол сиэксийэтигэр дьарыктаммытым.
– Эн сахалыы ыраастык саҥараргыттан элбэх киһи соһуйар буолуохтаах.
– Оннук, дьон соһуйаллар. Үчүгэйдик билбэт дьон миигин кытта нууччалыы кэпсэтэ сатааччылар. Сахалыы хоруйдаатахпына, соһуйуу-өмүрүү бөҕө буолаллар. Оҕо эрдэхпиттэн сахалыы үөрэннэҕим, иитилиннэҕим дии. Чурапчыга интэринээт-оскуолаҕа үөрэммитим. Доҕотторум бары -- сахалар.
– Чурапчыга үөрэнэ сырыттаххына, тириэньэрдэр “бачча бөдөҥ-садаҥ уол тустуунан дьарыктаныаххын сөп эбит” диэбэттэр этэ дуо?
– “Тустуу сиэксийэтигэр дьарыктана кэл”, – диэн элбэхтик ыҥырбыттара. Ону ылымматаҕым. “Тустуу миэнэ буолбатах”, – диэн санаа баһыйа тутара. Интэриэһэ, баҕата суох буоллуҥ да, дьарыктаммыккыттан туох да күттүөннээх тахсыбата биллэр буоллаҕа.
– Аан дойду чөмпүйэнээтин иннигэр: “Мин айылҕаттан күүстээх буолбатахпын, күүс баар да буоллаҕына – дьаныардаах дьарык түмүгэ”, – диэбитиҥ.
– Оннук. Үрдүк уҥуоҕум аҕабыттан бэриллибит, уоннааҕыта -- сыралаах үлэ, дьарык түмүгэ. Дьарыкка, тимири кытта эллэһиигэ төһөлөөх көлөһүнү тохпутум буолуой?! Сороҕор тугу барытын умнан туран дьарыктанаҕын. Чурапчыга үөрэнэ сылдьан бэрт кылгас кэмҥэ улааппытым, саастыылаахтарбыттан быдан улахан уҥуохтааҕым. Уһун-ундьугур уол кыайан тардыммат да буола сылдьыбыт кэмнэрдээҕим. Дьэ, ол кэннититэн кыһыйан-абаран туран дьарыктаннаҕым дии.
– Оҕо эрдэххиттэн волейболга идэтийбит киһи, бу көрүҥҥэ да кэккэ ситиһиилээх буолуохтааххын.
– Оннук, волейбол күрэхтэһиитигэр элбэхтик кыттыбытым. Чурапчы уонна Саха сирин сүүмэрдэммит хамаандаларыгар элбэхтик оонньообутум. Ол курдук, оҕолорго уонна улахан дьоҥҥо өрөспүүбүлүкэҕэ бастаабыппыт. Уһук Илин күрэхтэһиитигэр иккис буолбуппут.
– Оттон мас тардыһыытынан хаһааҥҥыттан дьарыктаммыккыный?
– Тыа хаһаайыстыбатын академиятын технологияҕа факультетын үһүс кууруһугар үөрэнэ сылдьан дьарыктаммытынан барбытым. Чурапчыга үөрэнэ сырыттахпына, тириэньэр Сергей Смирников: “Эн хайаан да мас тардыһыытынан дьарыктаныаххын наада”, – диэбитэ. Ити этиитэ өйбөр бигэтик хатана сылдьыбыта. Мас тардыһыытынан дьарыктанар баҕа санаа оччолорго да баара гынан баран, интэринээккэ ити көрүҥҥэ сиэксийэ суоҕа.
Мас тардыһыытыгар бастаан күрэхтэһэрбэр наар кыайтарарым. Ол кыайтарыылартан сүөм түспэтэҕим, төттөрүтүн, кымньыыланан, өссө күүскэ дьарыктанан барбытым. Бу -- сүрдээх ыарахан көрүҥ. Эн, баҕар, соһуйуоҥ, ол гынан баран “мас тардыһыытын билигин даҕаны үчүгэйдик баһылыы иликпин” диибин. Манна аҥаардас күүс-уох быһаарбат. Сүр баттатар, санааҥ түһэр буоллаҕына, элбэҕи сүүйтэрэҕин.
Аны икки тэҥ баайыылаах мадьыныга ким урут түһүнэрэ улахан оруоллаах. Ити курдук мас тардыһыытын араас биллэр-биллибэт өрүтэ олус элбэх. “Ону мин барытын биллим”, – диэн хайдах да эппэппин. Саамай сүрүнэ – мас тардыһыытын ис сүрэхпиттэн сөбүлүүбүн.
– Быраабыла уларыйарын сорох мадьыны сөбүлээбэт эбит. Оттон эн хайдах ылынаҕыный?
– Быраабыла уларыйыытын санаа-оноо оҥостубаппын. Аахайбаппын да диэххэ сөп. “Көрүҥ сэргэх буоллун”, – диэн санааттан уларытан эрдэхтэрэ. Ол гынан баран ханнык баҕарар саҥа быраабылаҕа үөрэниэххэ наада.
Хапсыһыы саҕаланыытыгар мадьынылар тэҥ балаһыанньалаах буоллуннар диэн санааттан “ыстаартыыр массыына” диэни киллэрэ сатыыллар. Ити тэрили “Офсет” диэн пиирмэ Куубагар көрөн баран, улаханнык муодарҕаабытым. Кырдьыгы малтаччы эттэххэ, элбэх мадьыны “ыстаартыыр массыынаны” сөбүлээбэтэҕэ.
– Аан дойду чөмпүйэнээтин иннигэр: “Кыра ыйааһыннарга мадьыныларбыт кыайыахтара, оттон ыарахан ыйааһыннарга кимнээх кыайалларын билгэлиир уустук”, – диэн тыл-өс элбэхтик иһиллибитэ.
– Итинник саҥа-иҥэ миигин, төттөрүтүн, кымньыылаабыта. Саарбахтыы саныыллара өссө күүскэ итийэн-кутуйан туран дьарыктанарга көҕүлүүр. Нууччалыы “мотивация” диэн тыл баар дии. Ол быһыытынан кыайтарбыт хапсыһыыларбын, тус бэйэбэр сыһыаннаах кыһыылаах этиилэри соруйан санаан кэлэ-кэлэ, кыдьыгыран туран дьарыктанааччыбын.
– Сөбүлээн туттар ньымалардааххын дуу?
– “Бу саамай сөбүлээн туттар ньымаларым”, – диэн чопчу ааттаталыыр кыаҕым суох. Тоҕо диэтэххинэ, хапсыһыы хаамыытыттан, утарылаһааччыҥ хайдах туттарыттан-хаптарыттан көрөн ньымалары туттар буоллаҕа дии. Кэнники кэмҥэ ыарахан тимири кытта элбэхтик эллэспитим. Ол түмүгэр тардар күүһүм (тяга) эбилиннэ. Утарылаһааччыларбын хара күүспүнэн кыайталыыр буоллум. Соторутааҕыта 300 киилэлээх ыстаанганы өрө аспытым. Онон билигин тууһугурдум, ити көрдөрүүнү кыра-кыралаан куоһарыахпын баҕарабын.
– Соҕуруу ыытыллар күрэхтэһиилэргэ элбэхтик бараҕын-кэлэҕин. Атын эрэгийиэннэргэ, дойдуларга мас тардыһыыта, чахчы, сайдан эрэр дии саныыгын дуо?
– Атын эрэгийиэннэргэ, дойдуларга мас тардыһыытын федерациялара, умсугуйан туран дьарыктанар спортсменнар бааллар. Онон сайдыы сыыйа бара турар. Соҕуруу миигиннээҕэр быдан эрдэ мас тардыһыытынан дьарыктаммыт мадьынылар бааллар. Ити кинилэр биһиги көрүҥмүтүгэр бэриниилээхтэрин, ис сүрэхтэриттэн сөбүлээн дьарыктаналларын көрдөрөр. Мас тардыһыыта үчүгэй көрүҥ, утарылаһааччыгын охсубакка-тэппэккэ, имиппэккэ-мускуйбакка эрэ ким күүстээҕин быһаараҕын.
– Мас тардыһыытыгар араас күрэхтэһии бөҕөтө ыытыллар. Күрэхтэһиигэ кыттаргын хайдах былаанныыгыный?
– Былааннаах, систиэмэлээх дьарыкка мэһэйдэппэт курдук, күрэхтэһиилэргэ кыттыахха наада. Күрэхтэһэрбин тириэньэрбин кытта уопсай сүбэнэн быһаарабыт. Аныгы кэм сиэринэн күрэхтэһии хайдах-туох бириистээҕэ кырата суох оруолу оонньуур.
– Многоборье күрэхтэһиилэригэр күүскүн, кыаххын холонуоххун баҕарбаккын дуо?
– Мин курдук ыйааһыннаах, эттээх-сииннээх киһиэхэ тутум эргиир эҥин курдук көрүҥнэргэ кыттарым, тэҥҥэ эриһэрим ыарахан. Ону билэбин. Бары көрүҥҥэ эриэ-дэхси көрдөрүүлэнэр эрэ буоллаххына, многоборье күрэхтэһиитигэр кыттар буоллаҕыҥ. Ол эрээри төрөл, бөдөҥ-садаҥ уолаттар многоборьеҕа күүстэрин холонон көрөөччүлэр.
– “Арай биирдэ” диэн киинэҕэ уһуллубут этиҥ. Уһун уҥуохтаах, күүстээх-уохтаах уолаттар волейбол оонньоору аа-дьуо, ыас ыстыы-ыстыы хааман киирбиккитин утарылаһааччыларгыт айахтарын атан баран, соһуйа-толло көрөн тураллара.
– Ээ, ити киинэҕэ Тыа хаһаайыстыбатын академиятыгар үөрэнэ сылдьан уһуллубутум. “Маннык туттан-хаптан, ыас ыстыы-ыстыы киириҥ”, – диэн быһааран биэрбиттэрэ. Ити кэнниттэн үчүгэй баҕайытык аһаппыттара. Устудьуон киһиэхэ ол да баһаам көмө.
Үөрэнэр кэммэр волейболунан дьарыктанарбын тохтоппотоҕум. ДьТХА технологическай факультетын бүтэрбитим. Кэлин хос үөрэтии кууруһун ааспытым. Үөрэхтээһин менеджменэ диэҥҥэ. Билигин Хаандыга успуорка оскуолатыгар үлэлии сылдьабын. Дириэктэри солбуйааччынан. Билигин бу Дьокуускайга үөрэтэр-эрчийэр тэрээһиҥҥэ кэллим. Кулун тутар 8 – 9 күннэригэр Сауд Аравиятын Эр-Рияд куоратыгар муҥутуур кыайыылааҕы быһаарыыга аан дойду чөмпүйэнээтэ ыытыллыахтаах. Бу күрэхтэһии “Көс олохтоох омуктар эйгэлэрэ” диэн бэстибээл чэрчитинэн ыытыллар. Ити чөмпүйэнээккэ тириэньэрим Виктор Докаловы кытта иккиэн барыахтаахпыт.
– Сергей, сэргэх кэпсээниҥ иһин махтал! “Кыым” ааҕааччыларын аатыттан ити улахан түһүлгэҕэ ситиһиини баҕарабыт!
Кэпсэттэ Федор РАХЛЕЕВ.
