Александр Прокопьев – кэллиэгэбит. Тэлэбиидэнньэҕэ (“Мастер-ТВ”), “Спорт Якутии” хаһыакка уонна “Якутия-24” саайка үлэлээбитэ. Аармыйаҕа эписиэринэн сулууспалаабыта, икки сыл Итуруп арыыга бүлүмүөт ротатын хамандыырын иитии үлэтигэр солбуйааччынан сылдьыбыта. 2008 сыл сайыныгар абаарыйаҕа түбэһэн, улаханнык оһолломмута.
Олоххо тардыһыыта күүстээх уол ыарыыга бас бэринэн, сытынан кэбиспэтэҕэ, араас матырыйааллары, ыстатыйалары суруйбутун курдук суруйа турбута. Эбиитин инбэлииттэр кыһалҕаларын быһаарыыга хоннохтоохтук ылсыбыта. Былырыын күһүҥҥэ диэри “Эхо столицы” МУТ дириэктэринэн үлэлээбитэ. Билиҥҥи дуоһунаһа – Дьокуускай мээрин сүбэһитэ.
Александр -- успуорт, путбуол диэн баран, этэргэ дылы, муннукка ытаабыт киһи. Соторутааҕыта Арассыыйа успуорка идэтийэр Sports.ru диэн бөдөҥ саайта кини туһунан улахан матырыйаалы таһаарбыта. Итинтэн сэдиптээн Александр дьиэтигэр тиийэн, итии кофе иһэ-иһэ, атах тэпсэн олорон сэһэргэстибит. Сылдьар ыыра, көрүүтэ-билиитэ киэҥ киһи кэпсиирэ-ипсиирэ олус элбэх буоллаҕа. Бииртэн биир сиэтиллэн тахса турар.
Сэһэргэһии быыһыгар араас матырыйаалы, эспэнээти, кинигэни, бырагырааманы, мэтээллэри көрөн ылабыт. Александр дьиэтигэр киһи сэргии көрөрө элбэх. Арассыыйа бэрэсидьиэнэ улахан лиискэ адаарыччыы илии баттааһыныттан, “Adidas Telstar 18” диэн Арассыыйаҕа ыытыллыбыт путбуолга аан дойду чөмпүйэнээтин официальнай мээчигиттэн саҕалаан...
Чэ, Александр кэпсээнин истиэххэ.
– Александр, кэпсэтиибитин билийээртэн саҕалыахха.
– 1999 сылтан оонньуубун саҕалаабытым диэххэ сөп. Тэлэбиидэнньэҕэ (“Мастер-ТВ”) билийээр остуола баара. Онно иллэҥ кэммитигэр оонньуурбут. Дьокуускай чөмпүйэнээтигэр кыттыбыппын өйдүүбүн. Аармыйаҕа эписиэринэн сулууспалаабытым. Итуруп арыыга. Онно саардарын аҥаара хампарыйбыт билийээр баара, ол да буоллар оонньуурбут.
– Тоҕо чуолаан билийээри сөбүлээтиҥ?
– Улахан эчэйии кэнниттэн билийээринэн утумнаахтык дьарыктанан барбытым диэххэ сөп. Эчэйбит киһи хамсанарыгар, аралдьыйарыгар туһалаах буоллаҕа дии. Урут оонньообут үөрүйэхпинэн бастаан боруобалаан көрбүтүм. Кэлээскэҕэ олорон эрэ уонна туран эрэ оонньуур диэн атын-атын үөрүйэҕи ирдииллэр. Олорор киһиэхэ остуол да үрдүк, үөһэттэн кэриччи көрөн туран оонньуур курдук буолбатах.
Урут наар “нуучча билийээрин” оонньуурум, “эмиэрикэ билийээринэн” үлүһүйэр дьону өйдөөбөт этим. Саардара да кыра, остуолларын лузата да киэҥ. Кэлээскэҕэ олорор киһиэхэ “эмиэрикэ билийээрэ” ордук табыгастааҕын кэлин өйдөөтөҕүм дии.
– Билийээргэ аан дойду таһымнаах күрэхтэһиилэргэ кыттыбытыҥ туһунан истибитим.
– Аан дойду таһымнаах күрэхтэһиилэргэ кыттыыттан саҕалаабытым. Тоҕо диэтэххэ, оччолорго Арассыыйаҕа инбэлииттэр билийээргэ күрэхтэһиилэрэ диэн суоҕа. Аан бастаан (2012 сыллаахха) Польша Краков куоратыгар тиийэн күрэхтэспитим. Ити кэнниттэн сыл аҥаара буолан баран аан дойду чөмпүйэнээтигэр кыттыбытым.
– Инбэлиит оонньооччулар хайдах эчэйиилээхтэриттэн көрөн бөлөхтөргө араараллар дуу?
– Кэлээскэҕэ олорон оонньооччулар диэн биир категория баар. Аангылыйа аһаҕас чөмпүйэнээтигэр кыратык хаамар дьон кытта оонньууллар. Балаһыанньа быһыытынан, кэлээскэҕэ олорон эрэ оонньуур киһи “бэһис туочукатын” өндөтүө суохтаах. Өндөйдүҥ да, охсуугун аахпаттар, оонньууттан уһулуохтарын да сөп. Онон бары тэҥ усулуобуйаҕа оонньуубут. Ол эрээри арыый удамыр эчэйиилээх, олус сэниэлээх, кыахтаах оонньооччулар бааллар.
– Олор улахан маастар таһымыгар оонньууллара буолуо?
– Оннук, кинилэр атахтарыгар тура сылдьааччылары да кытта тэбис-тэҥҥэ оонньууллар. Холобур, Хенрик Ларссон -- (Швеция) аан дойду хас да төгүллээх чөмпүйүөнэ. Кини Кириэмил Куубагар доруобай дьону кытта тэҥҥэ эриспитэ.
– Аан дойду чөмпүйэнээтигэр кыттыыгар төннүөххэ.
– Бастаан Аан дойду федерациятыгар суруйбутум. Сотору буолаат, күрэхтэһиигэ ыҥырыыны туппутум. СӨ Успуордун министиэристибэтэ тута өйөөбүтэ. Онон Амматтан Алексей Григорьевы кытта Германияҕа айаннаабыппыт. Ол тиийэн Арассыыйаттан аан бастакы кыттааччыларынан буолбут этибит. Онон чөмпүйэнээт устуоруйатыгар киирбиппит. Ити кэнниттэн Алексейдыын үс ый буолан баран Аангылыйа аһаҕас чөмпүйэнээтигэр кыттыбыппыт.
Кэлин Аангылыйаҕа бэйэм үппүнэн хас да төгүл бара сылдьыбытым. Саамай үчүгэй көрдөрүүм – финал чиэппэригэр тахсыы. Аангылыйа чөмпүйэнээтин сэргэ “Челлендж кап” диэн күрэхтэһии ыытыллар. Ити күрэхтэһии финалыгар оонньообутум. Быйыл Аангылыйаҕа барбатым эрээри Интэриниэтинэн кэтээн көрдүм. Ити чөмпүйэнээт устуоруйатыгар саамай ыраах сиртэн кытта кэлбит киһи диэн киирэ сылдьарым. Быйыл ити көрдөрүүм куоһарылынна, Японияттан кыттааччы тиийэн кэлбит.
Британияҕа баар доҕотторум көмөлөрүнэн билийээр “блэкбол” диэн дьиссипилиинэтин баһылаабытым. Ээ, аан дойду чөмпүйэнээтигэр (иккис кыттыыбар) ити дьиссипилиинэҕэ боруонса мэтээлинэн наҕараадаламмытым туһунан кэпсээбэккэ олорор эбиппин. “Блэкбол” пааранан оонньуур эрэсэрээтигэр үһүс буолбуппут. Ирландия оонньооччута Майкл Баррины кытта.
– Александр, сөбүлүүр путбуолбут туһунан кэпсэтиигэ киириэххэ.
– Мин Дьокуускай 14 №-дээх оскуолатыгар үөрэммитим. Биһиги оскуолабытыттан элбэх киһи “Монтажник” диэн хамаандаҕа оонньообута. Оччолорго, хомойуох иһин, Саха сириттэн Арассыыйа биир эмэ лиигэтигэр оонньуур маастардар хамаандалара суоҕа. Биһигини университекка Анатолий Федоров дьарыктыыра. Улахан талааннаах тириэньэр этэ, биһиги “физухабытын” бэрт кылгас кэм иһигэр өрө тардыбытын өйдүүбүн.
1991 сыллаахха (Сойуус ыһыллар сылыгар) Дьокуускайга Арассыыйа I лиигэтигэр оонньуур “Динамо” диэн хамаанда баар буолбута. “Динамо” 1995 сылга диэри бэрт кимиилээх, дьулуурдаах оонньуулары көрдөрөн баран ыһыллыбыта. Ити сыллар усталарыгар “Динамо” Дьокуускайга көрсүһүүлэриттэн икки эҥин эрэ оонньууну көтүппүтүм буолуо.
– Москуба “Торпедо” кулуубугар хаһааҥҥыттан ыалдьар буолбуккунуй?
– 1992 сыл күһүнүгэр 8-с кылааска үөрэнэрим. Бастакы чиэппэр бүппүтүн кэннэ кылааһым Москубаҕа экскурсияҕа барар буолбутугар, ийэм харчы булан миигин эмиэ ыыппыта. Оо, путбуол “Меккатыгар” тиийэн баран экскурсия эрэ үөдэн, тута быыс-хайаҕас булан аатырбыт “Динамо” стадиону көрө ыстаммытым. Тиийбитим арай “Динамо” оонньооччулара тириэньэрдэрэ Валерий Газзаев салалтатынан дьарыктана сылдьаллар эбит.
Москубаҕа аттаныахпыт иннинэ Дьокуускай хамаандатын оонньооччулара ыалдьааччылары кытта көрсүбүттэрэ. Онно Минскэй уонна Москуба “Динамо” хамаандаларыгар оонньообут, ССРС чөмпүйүөнэ Юрий Пудышев баара. Киниэхэ Москубаҕа бараары сылдьарым туһунан кэпсээбиппэр: “Газзаевка эҕэрдэ!” – диэн күлүү-оонньуу курдук эппитэ.
“Динамо” стадиоҥҥа Газзаев, кэпсэлгэ киирбит бытыга хараарбытынан, бу хаама сылдьарын көрдүм. Оччолорго акаарычаан буоллаҕым: харса суох киниэхэ тиийэн Пудышев эҕэрдэтин тиэрдибитим. Газзаев ымах гынан баран: “Кэлин кэпсэтиэхпит”, – диэбитэ. Сонно тута харабынайдар сүүрэн кэлэн түрүбүүнэҕэ төттөрү утаардахтара дии.
Онтон сарсыныгар “Торпедо” аар-саарга аатырбыт Мадрид “Реалын” кытта оонньуутугар бардым. “Реал” диэн аан дойду сүүмэрдэммит хамаандата буоллаҕа дии! Фернандо Йерро, Эмилио Бутрагеньо, Уго Санчес, Луис Энрике, Иван Саморано, Роберт Просинечки курдук “сулустар” бу сүүрэ сылдьаллар. Итинник хамаанданы “Торпедо” 3:2 ахсаанынан кыайбыта ээ. Ити барыта өйбөр-санаабар күүскэ хатаммыта. Ол күнтэн ыла “Торпедо” бэриниилээх ыалдьааччыта буолбутум. Онтон аан дойдуга сөбүлүүр кулууппунан “Реал” буолбута.
Эдэр сылдьан Дьокуускай хамаандата уонна “Торпедо” көрсүһэллэрин ыраланарым, өйбөр оҥорон көрөрүм. Ол ыра санаам 2015 сылга туолбута диир сөбө дуу. Сөбүлүүр хамаандаларым үрдүкү лиигэҕэ оонньуохтарын баҕардаҕым дии. Онтум баара 2015 сылга иккиэн биир таһымҥа, II лиигэҕэ (ПФЛ) оонньообуттара (Аатырбыт Москуба “Торпедота” эстэ, моҥкуруут бара сыһан баран нэһиилэ өрүһүммүтэ, кыра лиигэлэргэ оонньообута – Ф.Р.).
– ССРС чөмпүйүөнэ Юрий Пудышев: “Ыра санаабын кэпсээбиппэр, Дьокуускайга толору сампаан кутуллубут бааннатыгар сытыарбыттара”, – диэн кэпсээбиттээх. Ити төһө кырдьыга буолуой?
– Кырдьык буолуон сөп дии саныыбын. Быйыл Москубаҕа “Торпедо” ыалдьааччытын кытта кэпсэппитим. Пудышев туһунан кэпсэтии буолбутугар, киһим эмиэ сампааннаах бааннаны саныы түспүтэ. Онон ити түгэн Москуба ыалдьааччыларын төбөлөрүгэр бигэтик хатаммыт.
Дьокуускай “Динамота” билиҥҥи “Туймаада” стадиоҥҥа буолбакка, эргэ “Спартак” стадиоҥҥа оонньоотоҕо дии. Ол стадиоҥҥа оонньуу саҕаланара 20 мүнүүтэ иннинэ маҥан кыраасканан оонньуур хонууну бэлиэтииллэрэ. Юрий Пудышев кэпсииринэн: судьуйалар түрүбүүнэ аннынааҕы дьиэттэн тахсан баран, оонньуур хонуу ханна баарын өйдөөбөккө, соһуйан, килээр-малаар көрөн турар буолаллар үһү. “Советский спорт” хаһыат: “Дьокуускайга стадион буолбатах, танкодром”, – диэн суруйбута элбэхтик ахтыллар дии.
– “Путбуол олохпун салайа туппута”, – диэччигин. Ити тылларгын, баһаалыста, быһаарбаккын ээ.
– Оннук, Дьокуускай “Динамотын” бары оонньууларын тэтэрээккэ сурунарым. Ханна, хаһан оонньообуттарын, састааптарын, ким гол киллэрбитин эҥин. 1992 сыл сайыныгар быһыылааҕа: стадиоҥҥа оонньуу бырагыраамаларын атыылаан барбыттара. Көрдүм да, олору хайаан да атыылаһарым. Кэлин “Спортивная Якутия” хаһыаты тэрийбит Сергей Шишигин ол бырагыраамалары атыылыыра. Кини биир үтүө күн тута сылдьар тэтэрээппин интэриэһиргээбитэ, арыйталаан көрбүтэ. Ол кэнниттэн миэхэ, 14 саастаах уолчааҥҥа, этэр: “Хаһыакка суруйуоххун баҕараҕын дуо?” “Интэриэһинэй буолуо этэ”, – диэн хардарбыппын өйдүүбүн.
Сергей миигин “Советы Якутии” хаһыакка сиэтэн кэриэтэ аҕалбыта. Сотору буолаат, ити хаһыат сабыллыбыта. Аны Сергей Шишигин миигин саҥа аһыллыбыт “Маркет-пресс” диэн хаһыат үлэһиттэрин кытта билиһиннэрдэ. Онон Сергейгэ махталым улахан. Ол сыл путбуол оонньууларыгар сылдьыбатах, эбэтэр чуолаан ол күн стадиоҥҥа барбатах буолуум?! Дьылҕам хайдах салаллыа эбитэ буолла? Байыаннай буолуом эбитэ дуу, эбэтэр ийэм курдук суоппардыам эбитэ дуу?
Аармыйаҕа эписиэринэн сулууспалыырбар бөһүөлэк кытыытыгар турар эргэ дьиэҕэ олохтообуттара. Суохпар ол эргэ дьиэҕэ икки төгүл киирэн малбын-салбын уорбуттара ээ. “Онно саамай аһыйбытыҥ туох этэй?” диэ. 1992 сыллаахха Москубаттан атыыласпыт “Торпедо” саарпыга. Дьиэлээри сылдьар “диэмбэллэри” күтүрээн, кинилэр малларын сахсыйбыппыт. Саарпык көстүбэтэҕэ.
– Александр, улахан ботуруйуот эбиккин. Сорохтор: “Биһиги “Реалга”, “Ювентуска”, “Баварияҕа” ыалдьабыт”, – дии-дии, олохтоох хамаанданы сиилиилэриттэн ордооччулара суох.
– Оннук баар буолааччы. Мин “Торпедо” ыалдьааччыларын кытта чугастык билсибитим. Баҕар, соччо сэмэйэ суох буолуо гынан баран, биир ыалдьааччы эппитэ: “Эн курдук ыалдьааччылар баалларын тухары “Торпедо” тыыннаах”. 1992 сыллаахха “Торпедо” “Реалы” кыайбытын илэ көрөөт да, хамаанданы сөбүлээбитим. Ити кэнниттэн “Торпедо” оонньуурун 5 сыл буолан баран биирдэ көрбүтүм ээ. 1997 сыллаахха Москубаҕа тиийээт да, “Торпедо” оонньуутугар барбытым. Ити кэнниттэн бүтүн 20 сылы быһа “Торпедо” оонньуурун илэ көрбөтөҕүм.
2017 сылга Москубаҕа тиийэрбэр “Торпедо”, эстэн-быстан, саамай алын лиигэҕэ түһэн оонньуу сылдьара. Дьиҥнээх ыалдьааччы итинтэн сэдиптээн “Спартакка” дуу, “Зениккэ” дуу ыалдьыбытынан барбат буоллаҕа. Былырыын Москубаҕа тиийэн эмиэ “Торпедо” стадиоҥҥа сылдьыбытым. Онон 1992-2018 сылларга “Торпедо” 4 эрэ оонньуутун илэ көрбүт буолан тахсабын.
Онтон бу сылга, этэргэ дылы, “тоҕо барыы” буолла – “Торпедо” 6 оонньуутун илэ көрдүм. Брянскай “Динамотын” кытта оонньуулларын көрбүтүм. Таптыыр хамаандам Хабаровскайга олохтоох СКАны кытта оонньууругар эмиэ баарым. Хабаровскайга сарсыарда көтөн тиийбитим, сарсыарда төннүбүтүм.
“Массыынанан Владивостокка тиийэн “Торпедо” оонньуутун көрөн кэлиэххэ”, – диэн доҕотторбун тылбар киллэрбитим. Аны санаатахха, сөмөлүөтүнэн көппүтүм буоллар, ороскуотум быдан аччыа эбит. Эчэйии кэнниттэн массыынанан итиччэ ыраах айанныы илигим. Саамай ыраах айаным Благовещенскайга диэри этэ.
Хабаровскайга таарыйан билийээр күрэхтэһиитигэр сылдьыбыппыт. Дьэ, онтон Владивостокка айаннаабыппыт. Оонньуу иннинэ 2-3 күн муораҕа сөтүөлүөхпүт, күҥҥэ сыламныахпыт диэн былааннаах этибит. Хантан... Эмискэ тайфун түспүтэ. Билийээр күрэхтэһиитин кэнниттэн сорох билэр дьонум эмиэ муораҕа сынньана диэн барбыттар этэ. Кинилэр, биир хоноот, сарсыарда балааккаларын хомунан баран атахха биллэрбиттэр этэ.
Оттон мин хайыахпыный, доҕотторбун көстүүнэйгэ олохтообутум. Итини бэйэм уйуммутум, тоҕо диэтэххэ, күүтүллүбэтэх ороскуот буоллаҕа дии. Оонньуу кэнниттэн стадион аттыгар массыынабыт күүтэн турара. Олордубут да Дьокуускайдыы турбуппут. Онон бүтүн нэдиэлэни быһа массыынанан айаннаабытым, ити сырыыбытыгар барыта икки аҥаар нэдиэлэ курдук барбыта. Эчэйиилээх, кэлээскэҕэ олорор киһиэхэ итинник айан сыанан аҕаабат. Атыттар сынньана, табахтыы, салгын сии тахсалларыгар мин массыына иһигэр олорор буоллаҕым.
– Эрэйдээх сырыы эбит...
– Итинник сырыыларга саамай сыаналааҕа -- дьону кытта билсии, кэпсэтии. Умнуллубат түгэн элбэх. Хабаровскайга Москубаттан кэлбит “Торпедо” ыалдьааччылара миигин трибунаҕа көтөҕөн таһаарбыттара биир оннук бэлиэ түгэн. Аны “Торпедо” Ярославль куорат “Шинник” диэн хамаандатын кытта көрсүһүүтүн иннигэр тахсыбыт бырагыраамаҕа мин туспунан суруйбуттара. Ити миэхэ хайдах курдук долгутуулааҕын өйдүүр буолуохтааххын.
Өссө стадион таблотугар хаартыскаларбын көрдөрбүттэрэ, мин туспунан кэпсээбиттэрэ. Аны оонньуур хонууга ыҥырыллан микрофонунан “Торпедо” хамаанда састаабын доргуччу ааҕан биэрбитим. Ааспыт үйэ 70-с сылларыттан ыла “Торпедо” хамаанда оонньууларын сырса сылдьан көрөр ыалдьааччылары кытта билсиим, кэпсэтиим – эмиэ умнуллубат түгэн. Итини барытын тэлэбиисэргэ, интэриниэккэ көрбөккүн.
“Торпедо” кулууп администратора, ытыктабыллаах Александр Петрову кытта билсибитим. Кинини бары Капитоныч дииллэр. Александр Капитонович “Торпедо” кулуупка 44 сыл үлэлиир! Капитоныч кэтэ сылдьар бейсболкатын миэхэ бэлэхтээбитэ. Ити бейсболка биир күндү өйдөбүнньүктэрбиттэн биирдэстэрэ.
Сорохтор “Прокопьев, элбэх үптээх-харчылаах буолан, элбэхтик айанныыр эбит” дии саныахтара. Оннук буолбатах, араас быыһы-хайаҕаһы көрдүү сатыыбын. Холобур, билиэттэри субсидиялыыр бырагыраама баара олус туһалыыр. Бу сайын социальнай страховка пуондатын путевкатынан Самара уобалаһыгар эмтэнэ бара сылдьыбытым. Биир сырыыга икки-үс “куобаҕы өлөрөр” курдук айанныы сатыыбын. Холобур, таарыччы билийээр күрэхтэһиитигэр сылдьаары, анал быыстапка көрөөрү...
Кэлиҥҥи сылларга кэлээскэнэн сыҕарыйар инбэлииттэргэ сыһыан тосту уларыйда. Стадионнарга инбэлииттэр элбэхтик сылдьар буолан, эрэллэрин бэлиэтии көрөбүн. Былырыын Арассыыйаҕа ыытыллыбыт аан дойду чөмпүйэнээтигэр кэлээскэнэн сыҕарыйар инбэлииттэргэ бэртээхэй усулуобуйа тэриллибитэ. Ити үчүгэй саҕалааһын тохтоон хаалбатар ханнык.
Дьокуускай баһылыгын сүбэһитин быһыытынан үлэм сүрүн хайысхата – төһө кыалларынан инбэлииттэр туох да хааччаҕа, мэһэйэ суох куорат устун сылдьалларын тэрийии. Балаһыанньа сыыйа уларыйара буоллар диэн санаалаахпыт. Билиҥҥитэ сатыы да киһи холкутук куорат устун сылдьара ыарахаттардаах, кэлээскэнэн сыҕарыйар киһи туһунан этэ да барыллыбат буоллаҕа. Ардыгар кыра да ирдэнэр ээ: тротуартан суол быһа охсуһуутугар киирэргэ, кэлээскэнэн сыҕарыйар дьоҥҥо табыгастаах буоллун диэн сиэмэнтэн бөгдьөгөрдөр – үгүс улахан этиитэ, ыйыыта-кэрдиитэ, санатыыта суох оҥоһуллуохтарын сөп бөҕө буоллаҕа дии. Итиннэ дьон сыһыана, санаата сыыйа уларыйыан баҕарабын. Киһилии, бэйэ-бэйэҕэ ытыктабыллаах сыһыан итинник көстүүлэртэн саҕаланар.
Федор РАХЛЕЕВ.
