“Күһүҥҥү киһи күлбүтүнэн” диир кэммит кэлэ оҕуста. Уһун кыһын устата “Куртах Уйбаанабыһы” толорорго, хайа уонна, битэмиин той сыаналаммыт кэмигэр битэмиин эбинэргэ оҕуруот аһыттан араас салааттары, бүлүүдэлэри оҥорон, хаһааныы – туох да абыраллаах дьаһаныы. Бары да сөбүлээн оҥостор ырысыаптааххыт буолуо гынан баран, сонуну билэр мэһэйдээбэт. Умнубут – саныа, билбэт, дьэ, билэн астаныа.
Кыһыҥҥы салаат
Маны бэлэмнииргэ наада:
Киилэ аҥаара “болгарскай” биэрэс, 1 кг помудуор, 1 кг төгүрүк, сорохтор эриэппэтиҥи диир лууктара, 1 кг моркуоп, 120 мл мас арыыта, 130 г саахар, 1,5 ост. ньуоска туус, 1 ч. ньуоска мэлии хара биэрэс уонна 60 мл 9 бырыһыаннаах уксуус.
Бу салаат үчүгэйэ диэн, төһө кээмэйдээҕи кутары, киһи бэйэтин көрүүтүнэн, эбэн-көҕүрэтэн биэриэн сөп. Булгуччу бу кээмэйи тутус диэн буолбатах.
Помудуорбутун сууйан, ыраастаан баран, аҕыс тэҥ чааска арааран, быһаттыыбыт. Хаахтыйбат (антипригарнай) түгэхтээх көстүрүүлэҕэ эбэтэр казаҥҥа кутабыт. Үрдүгэр луукпутун салаакка барсар гына кээмэйдээн быһаттаан кутабыт.
Биэрэспитин иилии (кольцолуу) быһан, эбэтэр ону өссө эбии аҥаардаан баран, салааппытыгар эбэн биэрэбит. Ол иннинэ, биллэн турар, сиэмэтиттэн ыраастанар. Маныаха салаат көстүүтүн тупсарар гына, “болгарскай” биэрэһи араас өҥүттэн талан, туһанар ордук. Биир да өҥнөөх буолара, улахан кыһалҕа буолбатах.
Моркуобу хаҕын ыраастаан баран, улахан дьөлөҕөстөөх теркаҕа анньан баран, кутуллар. Дьэ, ол кэнниттэн ипсиэссийэлэрбитин – тууһу, мэлии биэрэспитин, саахарбытын – эбэбит.
Бэйэ көрүүтүгэр, бу салаакка өссө лавр 1-2 сэбирдэҕин, атын да күөх туманы эбэн биэриэххэ сөп.
Дьэ, барытын кутан, былаан баран, маспыт арыытын эбэбит. Салааттаах көстөрүүлэбитин мөлтөх уокка 30 мүн. туруоран, булкуйбакка эрэ буһарабыт.
Оҕуруот аһа олус сымнаан, илдьирийэ сылдьар буолара соччото суох, онон кэтээн көрөр ордук. Сөбүгэр буолла диэтэххэ, уксууспутун эбэбит. Ол кэнниттэн өссө 10 мүн. уокка туруоран буһара түһэбит.
Өр хаһааныллар салааты булгуччу стерилизацияламмыт бааҥкаҕа кутулларын санатабыт. Онуоха биир судургу ньыма баар: бааҥканы суодалаах уунан кичэллээхтик сууйан баран, 160 С кыраадыска тиийэ сылыйбыт духуопкаҕа уган, 10 мүн. туруоруллар. Оттон хаппаҕын уонна эрэһиинэтин 20 мүнүүтэ устата субу оргуйан тахсыбыт итии ууга сытыарыллар.
Мантан салгыы бэлэм салааккытын ыраас бааҥкаларга түҥэтэн кутаттыыргыт, кичэйэн хаппахтыыргыт эрэ хаалар. Ол кэнниттэн сотторунан, эбэтэр халыҥ таҥаһынан бүрүйэн, түүн устата туруоран, сойутуллар. Ол кэнниттэн, дьэ, олохтоох хаһаанар, сөрүүн сиргитин буллараҕыт.
Хаппыыста салаата
Хаппыыста салаатын арааһа дэлэй. Талбыккытын астыыргыт эрэбил. Онон биир судургу ырысыабынан муҥурданыахпыт.
5 киилэ хаппыыстаҕа, холобур, 1 кг минньигэс (болгарскай) биэрэс, 350 гр саахар, 0,5 л мас арыыта, 0,5 л 9 бырыһыаннаах остолобуой уксуус уонна 4 ост ньуоска туус сөп буолар. Элбэҕи оҥорооччулар мантан тирэҕирэн, суоттаан таһаарыаххытын сөп.
Хаппыыстаны синньигэс гына шинковканан эбэтэр быһаҕынан кырбастыыр ордук. Хамбаайынынан быстардахха, хаппыыста сүмэһинин ситэри-хотору таһаарбат буолан, баҕа хоту хачыгырас буолара саарбахтаах.
Моркуобу сууйан, ырааастаан баран, бөдөҥ хайаҕастардаах түөркэнэн анньыллар. Ыраастаммыт минньигэс биэрэһи, луугу кыралыы гына кырбастаан баран, барытын холбуу кутан, булкуйаҕыт. Маринадын мас арыытыгар саахар, туус, уксуус эбэн оҥороҕут. Үрдүгэр кутан, булкуйаҕыт. Стерилизацияламмыт бааҥкаларга түҥэтэ кутан, биир оннук стерилизацияламмыт хаппаҕынан сабан, ыбылы бүөлээн уурдугут да -- бүттэ.
Кабачок салаат араастара
Мүөт соустаах
Маны бэлэмнииргэ наада:
- 1 киилэ кабачок;
- 1 сүүмэх петрушка;
- 1 ч. ньуоска туус;
- 1 ч. ньуоска 1/3 хара мэлии биэрэс.
Маринадыгар 200 мл оливка арыыта, 4 ост. ньуоска 6%-наах уксуус, 3 ч. ньуоска мүөт уонна орто кээмэйдээх чусунуок 4 өлүүскэтэ туттуллар.
- Кабачогу сууйан, ыраастаан баран, ортотунан аҥаардыыбыт, мантан салгыы туруору икки чааска араарабыт. Ол кэниттэн 0,5 см кэтиттээх уһун пластина гына бысталыыбыт.
- Петрушканы сууйан, кыра гына кырбастыыбыт.
- Кабачогу көстөрүүлэҕэ уган, туустуубут, хара биэрэһи, петрушканы эбэн баран, чаас аҥаарын устата туруорабыт.
- Чосунуогу ыраастаан, кыра дьөлөҕөстөөх теркаҕа анньабыт.
- Маринад бэлэмнииргэ мүөтү оливка арыытын, чосунуогу уонна уксууһу кытта булкуйуллар. Мүөккүт хойуу буоллаҕына, иһиккэ кутан баран, уулаах иһит үрдүгэр туруоран (водяная баня), уулларыллыахтаах.
- Көстөрүүлэлээх кабачоккут уутун сүөкээн баран, ол үрдүгэр маринады кутан, булкуйаҕыт.
- Бэлэм салааты ыраас, 0,5 л бааҥкаларга кутаттаан, 30 мүн стерилизациялыыгыт, хаппахтаан баран, сойута уураҕыт. Ол кэнниттэн сиир кэмҥитигэр диэри сөрүүн сиргэ туруохтаах.
Хреннээх уонна биэрэстээх
Кабачогу хрени, биэрэһи кытта холбоон, ураты салааты бэлэмниэххэ сөп.
Холобур, 2,5 кг кабачокка 1 киилэ минньигэс биэрэс, орто кээмэйдээх чосунуок икки төбөтө, 100 г хрен, 5 салаа петрушка сөп буолар.
Маринадын бэлэмнииргэ наада: 300 мл рафинированнай мас арыыта, 100 мл томат сүмэһинэ (сок), 5 ост. ньуоска саахар, 1,5 ост. ньуоска туус уонна 100 мл 9 бырыһыаннаах уксуус.
Дьоҕус, “эдэр” кабачоктаргытыттан талан, кыра гына кырбастыыгыт. Биэрэһи сууйан, сиэмэтин ыраастаан баран, кубиктыы гына быһаттыыгыт. Чосунуогу ыраастаан, хренин сууйан баран, мясорубкаҕа эрийтэрэн ылаҕыт.
Мантан салгыы маринадын оҥоруута саҕаланар: мас арыытыгар, тууһу, томат суогун, тууһу, саахары холбуубут. Көстүрүүлэҕэ илдьиритиллибит чусунуоктаах хрени, биэрэһи, кырбаммыт биэрэһи хаалаан баран, маринадын ол үрдүгэр кутуллар.
Ол кэнниттэн билиитэни ортоһуор күүһүгэр холбоон, салааты буһарыллар. Оргуйбутун кэннэ өссө 20 мүнүүтэ тэптэрэ түһүллэр. Буһаран бүтүөҥ 5 мүнүүтэ иннинэ уксуус эбиллэрин умнумуохха наада.
Бэлэм салааты итиилии-буһуулуу эрдэ сууйан бэлэмнээбит, холобур, 0,5 л кээмэйдээх бааҥкаларга түҥэтэ кутан баран, петрушкатын үрдүгэр ууруллар. Бу бачча кээмэйдээх баанка 10 мүнүүтэ стерилизацияланара сөп.
Сэрэйиллэрин курдук, бу салаат эмиэ сөрүүн сиргэ туруохтаах.
Кэриэйдии астанар салаат
Маныаха наада:
1,5 кг кабачок, 200 г “болгарскай” биэрэс, 500 г моркуоп, чосунуок икки төбөтө. Оттон уонна, уратыта диэн, кэриэй моркуобун бэлэмнииргэ аналлаах анал тума (приправа) эбиллэр. Бу бачча кээмэйдээх салаакка 2 ост. ньуоска сөп буолар. Үрдүнэн көппөччү куппат ордук, элбэҕэ бэрт.
Маринадын састааба маннык: 100 мл рафинированнай мас арыытыгар 5 ост. ньуоска саахар, 1 ост. ньуоска туус уонна 100 мл 6 %-наах уксуус.
Кабачогу сууйуллар, олус сиппит түгэнигэр, хаҕыттан ыраастыыр ордук, ол кэнниттэн ис өттүнээҕитин уонна сиэмэтин ылан быраҕыллар. Кэриэй моркуобун ныһар анал түөркэнэн анньыллар. Моркуопкун ыраастаан баран, эмиэ ол түөркэҕитин туһанан, анньаҕыт. Чосунуогу муҥутуур кыра түөркэҕэ эбэтэр быһаҕынан да ньыһыахха сөп.
Барытын былаан барын, кэриэйэ моркуобун приправатын эбэн, үчүгэйдик булкуйуллар. Ол кэнниттэн бу салаат хайаан да халадыынньыкка 5 чаастан итэҕэһэ суох кэмҥэ туруохтаах.
Бу болдьох бүтүүтэ уксуускун, туускун, саахаргын, мас арыыгын былаан, маринад оҥороҕун. Атына диэн, бу маринады сылыта сатыыр наадата суох. Салаат үрдүгэр кутаат, булкуйан баран, ыраас бааҥкаларга тарҕата кутуллар. 15-20 мүнүүтэ стерилизацияланар. Кэриэйдии астанар салаат бэлэмэ бүттэҕэ ити.
Сливалаах кабачок
Бу салааты “изюминкалаах” салаат” диэн дархаһытан ааттыыллара эмиэ баар буолар. Ис иһигэр киирдэххэ, үгэс буолбут кабачок салаатыттан сүрүн уратыта – састаабыгар 200 гр сөбүгэр сиппит (олус сиппит буоллаҕына, барсыбат) сливалаах уонна 2 ост. ньуоска томат паасталаах. Ону тэҥинэн астыырга ирдэнэр ингридиеннэрэ маннык: 1 киилэ кабачок, 400 г минньигэс биэрэс, 200 г моркуоп, 1 сүүмэх петрушка, 1 улахан чосунуок төбөтө, 150 мл мас арыыта, 75 мл 9 %-наах уксуус, 1 ост. ньуоска туус уонна 5 ост. ньуоска саахар.
“Эдэр” кабачоктары сууйан-сотон, ыраастаан баран, быһа холуйан, 1,5 х 1,5 см. гына кээмэйдээн, кырбастыыгыт. Моркуобу сууйан-сотон баран, дьоҕус гына кубиктыы моһуоннаах быһыллар. Сливаны сууйан, уҥуоҕуттан ыраастаан баран блендеринэн илдьиритиллэр. Мясорубкаҕа да эрийтэриэххэ сөп. Сууйуллубут петрушка кыралыы гына кырбастанар, чусунуок теркаланар.
Кабачоктаах биэрэһи, моркуобу уонна сливаны көстүрүүлэҕэ кутан, туустаан, томат пасталаан, мас арыылаан, саахардаан булкуйуллар. 20 мүнүүтэ устата орто уокка буһарыллар. Ол кэнниттэн манна чосунуогу, уксууһу, петрушканы эбэн баран, өссө салгыы 10 мүн устата буһарыллар. Итии, буспут салааты стерилизацияламмыт бааҥкаларга кутан, хаппахтаатыҥ да, хаһаас бэлэм.
Т. Захарова
