“Ааһа оҕустун олус ороскуоттаах бырааһынньык” диир дьон эмиэ бааллар. Сорохтор, сатабыллаах саһыл саҕалаах диэбиккэ дылы, төттөрүтүн, Саҥа дьыл сүпсүлгэнин туһанан, баһан ылар харчыны да буолбатар, син добуоччаны киллэринэллэр. Саҥа дьылга хамаҕатык барар табаардары – харыйа оонньууруттан саҕалаан камиҥҥа тиийэ – оҥорон атыылыыллар. Кинилэр сакаас төһө киирэрин, төһө барыыстааҕын кэпсээтилэр. “Тарбахпар ончу талааным суох” диир киһи баларга ылсыан сөп эбит дуо? Чэ, ааҕыаххайыҥ.
Минньигэс астаах “КИНДЕР СЮРПРИЗ” бэлэх
Биллэриилэри киирэн көрдөххө, балай эмэ киһи саҥа дьыллааҕы минньигэс бэлэх оҥорон атыылыыр буолбут. “Готовые подарки к вашим детям” диэн суруктар элбэхтэр. Оннук бэлэх сыаната, сүнньүнэн, 500-800 солк.
Онтон икки оҕотун көрөн олорор эдэр ийэ, филолог идэлээх Жанна Егорова “КИНДЕР СЮРПРИЗ” диэн оҕолор сөбүлээн сир минньигэс астарын быһыытын-таһаатын, ойуутун-бичигин үтүгүннэрэн, бэлэх хаатын оҥорон атыылыыр. Дьон баҕатынан иһигэр минньигэс аһы угуон сөп. Салгыы кини кэпсээнин ааҕыҥ: – Былырыын Саҥа дьыл саҕана оҥорон атыылыыр буолбутум. Дьиэбэр оҕолорбун көрөн олорор кэммэр тугунан эмэ дьарыктанан эбии харчыласпыт киһи диэн санаа киирбитэ. “КИНДЕР” хаатын оҥорбуттарын эрэкэлээмэҕэ түбэһэ көрбүтүм. “Мин да оҥорон” атыылыахпын сөп эбит диэн санаа киирбитэ.
– Сакаас төһө киирэрий? Сыаната төһөнүй?
– Сакаас киирэр. Номнуо алтаны оҥорон атыылаатым. Өссө түөрт сакаас киирэн турар. Хаата 500 солк., минньигэс астаах буоллаҕына – 1100. Барыларын тэҥ кээмэйдээх, 30 см. уһуннаах гына оҥоробун. Минньигэһи уоптабайтан ыллахха, харчы син киирэр. Сымыыты оҥорорго бэйэм туһанар кистэлэҥнээх буоламмын матырыйаалыгар элбэх харчыны бараабаппын. Биир сымыыты уһаабыта 5 күн оҥоробун.
– Жанна, эт эрэ миэхэ, икки кыра оҕолоох киһи хайдах иллэҥ кэм булаҕыный?
– Иллэҥ кэм суоҕун тэҥэ. Оҕолорбун утутан баран үлэбин саҕалыыбын. Сороҕор өргө диэри олорон хаалыахпын сөп. Күнүһүн ымсыырбатыннар, тыыппатыннар диэн, кистээн, ууран кэбиһэбин.
Бырааһынньык сандалытын киэргэлэ – туорт
Аня Михайлова инбэлиит оҕотун көрөн олорор эдэр ийэ. Ый аайы ыарахан сыаналаах эми атыылаһар буоланнар иллэҥ кэм көһүннэҕинэ, туорт астаан эбии харчылаһар. Былырыын Саҥа дьыл иннинэ аҕай икки күн иһигэр 15 туорду астаан атыылаабыт. “Бырааһынньык чугаһаатаҕына, сакаас бөҕө киирэр. Ону барытын ылан испит киһи харчыны киллэриэ эбит. Дьон туорка олус наадыйар буолар” диэн кэпсээнин саҕалыыр.
– Аня, билэриҥ буолуо, Саҥа дьыл саҕана туорт сыаната үрдүүр дуо?
– Сорохтор сыаналарын үрдэтэллэр. Мин, ылсан дьарыктаммат киһи, сыанабын үрдэппэппин, биир тэҥник тутабын. Киилэтин 1000 солк. атыылыыбын. Орто кээмэйдээх туорт, сүнньүнэн, 1,5 киилэ буолар. Ол аата орто туорт – 1500 солк. Бу – куорат холоонугар, чэпчэки сыана. Быйыл эмиэ сакаас бөҕө киирэн эрэр. Үксүн билэр дьоммор атыылыыбын. 2017 сылтан туорт астаан саҕалаабытым. Ол иннинэ көннөрү дьиэм иһигэр эрэ астыыр этим.
– Сорохтор тоҥорон баран, букатын эрдэттэн саҕалаан атыылыыллар эбит. Тоҥмут туорт амтана уларыйбат, кириэмэ ууллан ньалбайан түспэт дуо?
– Туорду сибиэһэйдии атыылыырбын ордоробун. Ол иһин Саҥа дьыл буолара икки күн хаалбытын кэннэ, дьэ, түһүнэбин. Арай былырыын биир-икки туорду тоҥоро сылдьыбытым. Туох да буолбатаҕа. Итиннэ эмиэ бэйэтэ туһунан быраабылалаах. Холобур, сыыр кириэмнээх, отонноох туорду тоҥорбоккун. Туорт кириэмигэр аналлаах хотуобай арыыны туттабыт. Эмискэ итиигэ киллэрдэххэ, онтун ууллуон сөп. Урут ынах арыытынан оҥороллоро. Ол иһин букатын туох да буолбакка ирэрэ. Тоҥ туорду итиигэ туруорбакка эрэ, халадыынньыкка уган ириэриэххэ наада.
– Туорт астааччы элбээбит. Барыыстааҕын билэн астыыр буолуохтаахтар.
– Икки-үс туорду оҥорор буолаххына, барыыһа кыра. Хаһы да биирдэ оҥорон кэбиһиэххэ наада. Бэйэм мүөттээх туорду ордук сөбүлүүбүн. Ол иһин итинниги эрэ астыыбын. Дьиэҕэ олорор киһиэхэ эбии харчы буолар.
Сымыыт хаҕыттан саҥа дьыллааҕы киэргэл
Бассаапка Тымныы оҕонньор уонна Хаарчаана оҥоһуктара тарҕана сылдьар. Көрдөххө, кээмэйдэрэ балай да курдуктар. “Туохтан оҥорбуттара буолла?” диэн таайа сатаан баран, нүөмэрин булан сибээстэһэ оҕустубут. Тааттаҕа олорор, уһуйааҥҥа үлэлиир Анна Гуринова оҥорон атыылыыр эбит. Туохтан оҥороро буолуой? Эппиэтэ олус судургу – сымыыт хаҕыттан.
– Анна, кырдьык, сымыыт хаҕыттан оҥороҕун дуо? Кэпсии түспэккин ээ.
– Сымыыт хаҕын хордуонун үлтү илдьиритэн баран оргуйбут итии уунан илитэбин. Онно килиэйи, кыратык шпаклевка бороһуогун кутабын. Түргэнник оҥоһуллуон сөп эрээри, олус уһуннук куурар. Уонча күнү быһа куурдабын. Бөҕө-таҕа буола чиҥник куурар. Сирэйдэрин туойунан оҥоробун. Үчүгэйдик куурбутун кэннэ, кырааскалаан кэбиһэбин. Маннык ньыманан хаар киһини эмиэ оҥоробун.
– Төһө уһуннаахтарый? Сыанатын төһө диигиний?
– 40 см. үрдүктээхтэр. Хаар киһини -- 1500 солк., оттон Тымныы оҕонньор, Хаарчаана кэмпилиэгин 4000 солк. атыылыыбын. Харчы киирэр. Дьон да сэҥээрэр.
– Быйыл төһөнү оҥорон атыылаатыҥ? Сакаас ылаҕын дуу?
– Сакааһынан үлэлээбэппин. Тугу оҥорбуппун утарынан атыылыыбын. Быйыл Тымныы оҕонньор, Хаарчаана үс кэмпилиэгин оҥорон атыылаатым. Туорааҕынан киэргэтиллибит бөнүөгү эмиэ оҥоробун. Онтум -- 700-800 солк. Туораахтарбын сайын хомуйбутум. Күнүс иллэҥим суох буолан, түүнүн олорон үлэлиибин.
Хайа Саҥа дьыл Тымныы оҕонньоро суох ааһыай?
Бииргэ төрөөбүт эдьиийдии-бырааттыы Василена уонна Николай Шариннар Тымныы оҕонньор, Хаарчаана буолан ыҥырыынан сакааска сылдьыбыттара быйыл хайыы үйэ алтыс сыллара үһү. Василена – Кыыл Уолун аатынан Үҥкүү тыйаатырын солиһа, Николай – СӨ Филармониятын артыыһа. Иккиэн да айар куттаах дьон. Бүгүн эмиэ оруолларын “толоро” тиийбиттэр. Василена быыс булан бу курдук хоруйдуу оҕуста: – Таҥаспытын ийэбит тикпитэ. Уопсайа үс көстүүмнээхпит: Нуучча Тымныы оҕонньоро, Эһээ дьыл, Чысхаан. Хаарчаана таҥаһа эмиэ хас да суол. Дьон ордук сахалыы саҥарар Чысхааны, Хаарчаананы сакаастыыр. Хомуска оонньоон иһитиннэрэбин. Үксүн уһуйааннарга сылдьабыт. Оҕолорго “Хомус диэн тугуй?”, хомус диэн бу маннык буолар диэн үөрэтэн ылабын. Маҥнай чаас аҥаара регламеннаах буолуохпут дии саныыр этим да, оҕолорго чопчу бириэмэ тутуһуллубат, уһаан-тэнийэн хаалабыт. Араас көрүдьүөс түбэлтэ да тахсар. Былырыын быһа холоон сүүрбэччэ ыҥырыыга сылдьыбыппыт буолуо. Оччолорго өссө хат сылдьар кэмим этэ. Быйыл хайыы үйэ ыҥырыы кииритэлээн эрэр. Төлөбүрбүт -- 4000 солк.
Сүүсчэ остуораны атыылаабыт кыыс
Атыынан дьагырырар Владияна Бугаева быйыл Саҥа дьыллааҕы остуоралары атыылыырга санаммыт. Маҥнай дьээбэҕэ диэн аҕыйах устууканы сакаастаан ылбыт. Онто итии бэрэски курдук хамаҕатык баран, өссө эбии 50 остуораны сакаастаабыт: – Баҕар, атыыга кыайан барыа суоҕа диэн маҥнай 15 эрэ устууканы сакаастаабытым. Кырдьык, маҥнай утаа ким да сэҥээрбэт курдук этэ. Таах сибиэ сакаастааммын диэн санаталыы сылдьыбытым. Инстаграм ситимҥэ таһаарбытым, блогер кыыска эрэкэлээмэлэтэ биэрбитим. Дьэ, доҕоор, ол кэннэ итии бэрэскигэ курдук саба түспэтилэр дуо? Бүтэн хаалла. Онтон тэптэн, эбии 50 устууканы сакаастаатым. Билигин 5-6 эрэ ордон сытар. Өссө 30 остуораны ылаары, сайаапка суруйан олоробун. Улахан аҥаарын номнуо уурдардылар. Остуора кээмэйэ 3*3 м., матырыйаала – габардин. Подмосковьеҕа баабырыка баар. Онно тигэллэр. Бөҕө-таҕа, халыҥ матырыйааллаах буолан, дьиэ түннүгэр эрэ буолбакка, кулуупка кытары иккилии-үстүү тэҥ ойуулааҕы кэлэн ылаллар. Икки бүк харчыны киллэрэр. Айаныгар, анарааттан ылан ыытар киһибэр, маннааҕы үлэһиттэрбэр төлүүбүн. Аны туран, олус ыйааһыннаах остуора. Сөмөлүөккэ таһаҕаһы 230 солк. тута олороллор. 50 устуука остуора 60-ча киилэ буолбута. Эһиил сэтинньиттэн сакаастыыр эбиппит диэн кэргэмминиин сүбэлэстибит. Пуойаһынан аҕалтарыахпыт. Онно киилэтин 50 солк. туталлар.
***
Саҥа сылбыт үүнэрэ бу “кэллэ”. Сыл хаһаайына Кутуйах кытыгыраһынан баҕас кимиэхэ да иннин биэрбэтэх харамай. Онон, тиийэн кэлбитэ эрэ баар буолуо. Дьэ, онон бэлэх-туһах, ас-таҥас булунар сүпсүлгэн саҕаланна.
Хата, ол-бу кытай малын-салын, омук аһын-үөлүн атыылаһыахтааҕар сөбүгэр сыаналаах буоллаҕына, бэйэ дьонуттан ылбыт көнө. Бэйэ оҥорбута саныырга да астык!
Диана КЛЕПАНДИНА.
