Киһи аймах былыр-былыргыттан айылҕаны кытары тустан айаҕын ииттэн, дьиэлэнэн-уоттанан, сүөһүлэнэн-астанан олорон тиийэн кэллэҕэ. Түҥ былыргыттан күүстээх-уохтаах киһи ордук кэлиилээх-барыылаах, байанайдаах булчут, таһаарыылаах үлэһит, үчүгэй олохтоох-дьаһахтаах ыал буолара, ол иһин ытыктанара. Эр дьон оннук киһи холобурун батыһаллара, бэйэ-бэйэлэрин кытары күрэстэһэллэрэ. Күрэх кыайыылааҕа чиэстэнэрэ-бочуоттанара. Олус күүстээх уонна быһый дьоннор ааттара-суоллара уос номоҕо буолан көлүөнэттэн-көлүөнэҕэ бэриллэрэ. Уопсастыба сайдан күрэх бэйэтэ туспа быраабылалаах, дьон-сэргэ таптаан дьарыктанар, сэргээн көрөр спордугар кубулуйбута.
Билиҥҥи кэмҥэ ыарахан илии үлэтэ аҕыйаата, куорат сиргэ букатын да кэриэтэ суох буолла. Ол түмүгэр эр дьон баһыйар үгүс өттө күүс-уох, эт-хаан сайдыытын өттүнэн мөлтүөх курдук буолла.
Киһи этэ-сиинэ хамсанарга-имсэнэргэ ананан үөскээтэҕэ. Онон хайа да киһи хайаан да этин-сиинин эрчийиэхтээх. Оччоҕо эрэ кини чэгиэн-чиргэл, өйө-санаата тобуллаҕас уонна үлэтэ-хаманаһа да таһаарыылаах буолар. Дьон итини син өйдөөн эрэр.
Ол гынан баран салалта сабыдыалынан, чэгиэн туруктаах буоларга киһи спордунан дьарыктаныахтаах диэн сыыһа өйдөбүл нэһилиэнньэ ортотугар бигэтик олохсуйбут. Оскуолаларга, стадионнарга, бэл эмп тэрилтэлэригэр «Доруобай буолуоххун баҕарар буоллаххына спордунан дьарыктан!» - диэн дьону угуйар плакаттар кырыы-кырыытынан ыйаммыттар (1-2-3-с Ойуу).
Спортивнай күрэххэ киһи муҥутуурунан, кыаҕын таһынан, тыын быстарынан киирсэр. Онно төһөлөөх тымыр (капилляр) быстарын, силгэ уунарын, иҥиир хоҥнорун, эт-сиин алдьанарын Айбыт Таҥара бэйэтэ билэр. Оһол-дэҥ тахсарын ааҕан сиппэккин. Ол иһигэр киһи өлүүлээх түбэлтэлэр эмиэ буолуталыыллар. Холобур, быйыл Бүлүү биир улууһугар туста сылдьан биир киһи өллө дии. Стресс туһунан этэ да барыллыбат.
Онон спорт ыарахан, күүстээх көрүҥэ киһи доруобуйатын бөҕөргөтөрүнээҕэр эчэтэрэ ордук элбэх диэн тустаах үлэһиттэр билиниэх уонна ону дьоҥҥо-сэргэҕэ аһаҕастык этиэх тустаахтар.
Таҥараианство спорду утарбат. Спорт баар этэ, спорт баар уонна киһи аймах баарын тухары спорт баар да буола туруоҕа. Ол төрүөтэ дьон спордунан дьарыктаныан, оттон дьон спорду көрүөн баҕарар. Итини сэргэ спорт улахан политиканы уонна халыҥ харчы хамсааһынын кытары ыкса сибээстээх. Сурукка тиһиллибитинэн былыргы римляннэр Август император саҕаттан салалталарыттан «Дайте хлеба и зрелищ!” – диэн ирдииллэр эбит. Билигин да оннук. Холобур быйыл дьон уоппуска ыла-ыла, үлэлэригэр хойутуу-хойутуу, бэл үлэлэриттэн күрүү-күрүү түүнүн утуйбакка футболу көрбүтүн өйдөөҥ.
Таҥараианство спорду утарбат, ол гынан баран спорду пропагандалааһыҥҥа уонна спордунан дьарыктааһыҥҥа токурутуулары утарар.
СПОРТ КӨРҮҤЭ БЭРТ ЭЛБЭХ, ОЛ БАРЫТА ДОРУОБУЙАҔА ТУҺАЛААХ БУОЛБАТАХ
Онон спорду буортулаах эбэтэр ыарахан уонна кыра буортулаах эбэтэр чэпчэки көрүҥнэргэ араартаан наардыыр хайаан да наада быһыылаах.
Ол курдук буортулаах көрүҥнэргэ быһа барыллаан киирсиэхтэрин сөп:
- боксалаһыы араас көрүҥнэрэ бары, ыараханы көтөҕүү (штанга, гиирэ, сахаларга тааһы көтөҕүү), хоккей, марафон, мас тардыһыыта, альпинизм, муустаах ууга харбааһын, автоспорт о.д.а.
- Спорт чэпчэки көрүҥнэрэ – чэпчэки атлетика, футбол, тустуу бары көрүҥэ, марафонтан ураты сүүрүү күрэҕэ, харбааһын, хайыһарынан сүүрүү уонна ыстаныы араас көрүҥэ, академическай эрдинии, планеризм, о.д.а.
Спорт көрүҥнэрин итинник наардаан оҕо, ыччат, улахан уонна саастаах киһи, кыыс, дьахтар аймах хайдах, ханнык көрүҥнэригнэн дьарыктаныан сөбө быһаарыллыахтаах.
Спорт ыарахан көрүҥнэринэн олохторун спортка анаабыт профессионал-спортсменнар эрэ дьарыктаныахтаахтар.
ОҔО БУУТУН ЭТЭ БУҺУОР ДИЭРИ СПОРТ СОРОХ КӨРҮҤНЭРИНЭН ДЬАРЫКТАНЫА СУОХТААХ
Холобур, оҕолор холлорун этэ хойдуор диэри спорт ыарахан көрүҥнэринэн букатын дьарыктаныа суохтаахтар. Спорт саха национальнай көрүҥэ Мас тардыһыыта Аан дойдуга аатырда, онон оскуолаҕа үөрэппэт сатаммат курдук балаһыанньата үөскээтэ. Итини сэргэ дьолго улахан сэҥээриини ыла илик да буоллар, Кулун тардыһыыта диэн олус буортулаах көрүҥҥэ оҕолор күрэхтэһэр буоллулар. Спорт ити национальнай көрүҥнэрин, оҕоҕо олус буортулаахтарын учуоттаан, үөрэх программатытыттан устары Таҥараианство наадалааҕынан ааҕар.
ДЬАХТАР СПОРТ ЫАРАХАН КӨРҮҤҮНЭН ДЬАРЫКТАНЫА СУОХТААХ
Билигин Дьахтар олоххо-дьаһахха баһылыыр-көһүлүү миэстэлээх, ол иһин эр киһини кытары тэҥҥэ спорт ыарахан көрүҥнэригэр – боксаҕа, мас тардыһыытыгар, тустууга, ыараханы көтөҕүүгэ тиийэ күрэхтэһэр (4-5-6-7-с Ойуу)
Таҥараианство ити аатаммыт спорт ыарахан көрүҥнэригэр Дьахтар кыттарын булгуччулаахтык утарар. Дьахтар - дьахтар курдук нарын-намчы көрүҥнэниэхтээх, ыал буолуохтаах, оҕо төрөтүөхтээх. Оттон ити боксер, штангист, тустуук дьахталлары бука бэйэтин билиммит эрэ Эр иһи кэргэн ылара буолуо. Оттон кэргэннэнэн да баран этэ-сиинэ алдьаммыт спортсмен дьахтар оҕолоноро да саарбах.
Дьахтар спорт ыарахан көрүҥнэринэн дьарыктанарын уонна онно ситиһиилэрин пропагандалыыры тохтотор кэм кэллэ – диэн ааҕар Айыы Тойон Таҥара итэҕэлэ.
СПОРТ ОННУГАР КИҺИНИ ЧЭГИЭН ТУРУКТУУР ФИЗУЛЬТУРА ПРОПАГАНДАЛАНЫАХТААХ
Спордунан киһи эрэ барыта дьарыктаммат. Оттон физкультуранан оҕо-дьахтар, эдэр-эмэн, доруобай да ыарыһах да бары дьарыктаныан сөп.
Билигин спорт көрүҥнэрин быһыытынан сылдьар теннис, бадминтон, волейбол, баскетбол, гольф, гимнастика, хаҥкылааһын (ол иһигэр фигурнай), тыыланыы, сөтүөлээһин, баарыстаах устуу, велоспорт, оҕунан, сааннан ытыы, хайыһардаах бэдьэйэн сүүрүү, хаамыы араас көрүҥэ о.д. а. спортан араарыллан Физкультура дьарыктарын көрүҥнэринэн быһыытынан билиниллиэхтээхтэр уонна физкультура күүскэ пропагандаланыахтаах, физкультураҕа спортка курдук анал күрэхтэр тэриллиэхтээхтэр.
Дьэ оччоҕо физкультура чахчы маассабай буолуо, дьон-сэргэ доруобуйатын тупсарарыгар улахан төһүү буолуо этэ.
Биллэн турар, ити биһиги этиилэрбитин спорт эйгэтин үлэһиттэрэ уонна научнай үлэһиттэр болҕомтоҕо ылан күүскэ үлэлээбэтэхтэринэ барыта оннунан хаалара саарбахтаммат.
Ол да гыннар, Таҥараианство спорт ыарахан көрүҥнэриттэн Дьахтар аймах аккаастанарыгар, дьоннор оҕолорун доруобуйаларыгар буортулаах спорт көрүҥнэринэн дьарыктаннарбаттарыгар улахан болҕомтотун ууруоҕа.
Оччоҕо Айыы Тойон Таҥара итэҕэлэ – Таҥараианство омукпут туруга чэгиэн буоларын туһугар туруулаһарын дьон сэҥээриэҕэ уонна өйүөҕэ.
