Аҕа саастаах дьон: “Эн ким оҕотоҕунуй?” -- диэн билсиһэллэр. Ол эмиэ олохтоох, били нууччалар “дьаабылака – дьаабылака маһын анныгар түһэр, ырааппат” дииллэригэр дылы буоллаҕа.
Бүгүҥҥү ыалдьыппыт Алексей Амбросьев. Кини тыйаатыр уонна киинэ режиссера, сценарист. Билигин Үүнэр көлүөнэ тыйаатырыгар үлэлиир.
-- Мээнэҕэ даҕаны билсиһиини төрөппүттэргиттэн саҕалаабатым...
-- Мин ийэм Анастасия Амбросьева өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр араадьыйа суруналыыһа этэ. Кини билигин, хомойуох иһин, биһиги кэккэбитигэр суох. Аҕам Алексей Амбросьев-Сиэн Мунду -- суруйааччы, суруналыыс уонна сценарист. Ол иһин бэйэбин билиһиннэрэрбэр хайаан да “кыра Алексей Амбросьев” (младший) диэн эбэн биэрэбин. Төрөппүттэрим мин отой кыра эрдэхпинэ арахсыбыттара эрээри, аҕабын кытта сибээспин хаһан да быспатаҕым...
-- Оҕо сааһыҥ хайдах ааспытай?
-- 3-с кылааска диэри Ньурбаҕа эбэбэр олорбутум. Миэхэ кыра сааспыттан ускуустубаҕа тапталы ийэм иҥэрбитэ. Кини өрөспүүбүлүкэ тыйаатырын үлэһиттэрин кытта элбэхтик Арассыыйа куораттарынан айанныыра, сибээстэһэрэ, кэлэрэ-барара. Кини наһаа тыйаатырдыы дууһалаах этэ. Онон тыйаатырга буолар испэктээктэр премьераларыгар көтүппэккэ илдьэ сылдьара. Дьиэбитигэр Юрий Макаров элбэхтик ыалдьыттыыра. Ийэм эйэҕэс-сайаҕас, ону ааһан, суруналыыс буолан, дьону кытта аһара тапсара, алтыһара. Ол иһин ускуустуба эйгэтигэр уһуйуллан улааппытым диэххэ сөп.
-- Ол аата инники идэҕин эрдэттэн талан сырыттаҕыҥ дии...
-- Хантаан... Ииппит аҕам Омскайдааҕы летнай училищены бүтэрбитэ. Ол иһин дьиэ кэргэн сэбиэтигэр миигин авиация үлэһитэ оҥорорго быһаарбыттара. Омскайга тиийэн, аҕыйах ый буолан баран, идэбин сөбүлээбэккэ бырахпытым. Салгыы Кытайга тылбаасчыт үөрэҕэр үөрэммитим. Сыл үөрэнэн баран эмиэ сөп буолбутум. Онтон 2005 сыллаахха ийэм Арктика институтугар артыыс идэтигэр үөрэнэ киирэрбэр сүбэлээбитэ. Онуоха, “мин хайдах артыыс буолуохпунуй?” диэбиппэр, “онно артыыстар эрэ үөрэммэттэр, режиссердар эмиэ бааллар” диэбитигэр, дьэ, толкуйдаммытым. Аны туран, режиссерга туттарсан киирэргэр, артыыстардааҕар ирдэбилэ лаппа аҕыйах этэ. Ол иһин, тутар хамыыһыйаҕа тиийэн, докумуоммун режиссер идэтигэр биэрбитим. Бастаан бөлөххө сэттэ буолан киирбиппит эрээри, ол үөрэхпин мин соҕотоҕун “ордон” бүтэрбитим. Улахан кууруска тахсан баран, Андрей Саабыс Борисовтыын чугастык алтыһан үөрэммитим.
-- Эн устубут “Муммуттар”, “Уон биэс күн” киинэлэргин билэбин. Өссө киинэ ис хоһоонун, сынаарыйын кытары суруйар эбиккин дии...
-- Өссө “Аптаах Дорҕоон” диэн баар. Ону таһынан, киинэҕэ анаан суруйбут сынаарыйдарым бааллар: “Кыһын тымныы эрээри, дьоллоох дьоҥҥо ичигэс”, “Государственные дети”, “Чысхаан”, “Бүтэһик күн”, о.д.а.
-- Эн ол аата режиссердуугун уонна киинэ ис хоһоонун суруйаҕын. Икки үлэни тэҥинэн толорор, бука, ыарахана буолуо...
-- Икки өрүттээх. Атын дьон сценарийынан элбэхтик үлэлээбитим. Ол эрээри, бэйэҥ суруйбут сценарийгынан үлэлиир быдан судургу, табыгастаах. Хаһан баҕарар уларыйыы-тэлэрийии киллэриэххэ сөп.
-- Эйиэхэ иэйии хайдах киирэрий?
-- Иэйии киирэрин күүтэн олорбоппун. Үксүгэр, сарсыарда эрдэттэн үлэлээн барарбын сөбүлүүбүн. Кэргэним, оҕом утуйа сыттахтарына. Син биир күн устата эҥин арааһы барытын толкуйдуу, харахпар оҥорон көрө сылдьар идэлээхпин...
-- Дьиҥинэн, киинэ уонна тыйаатыр диэн тус-туспа эйгэ буоллахтара. Эн хайдах тыйаатыры кытта киинэни дьүөрэлиигиний?
-- Үүнэр көлүөнэ тыйаатырыгар киирбитим ыраата илик. Тыйаатыр -- тыыннаах эйгэ. Испэктээк турар кэмигэр бэлэмнэниини ордук сөбүлүүбүн. Ити кэмҥэ киһи элбэхтик арыллар. Испэктээккэ оонньуур артыыстар күн ахсын уларыйан оонньуохтарын, уобарастарын чочуйан, сайыннаран иһиэхтэрин сөп. Оттон киинэҕэ баҕарбытыҥ курдук уларыйа сылдьыбаккын, биирдэ уһулуннуҥ да – бүттэ. Кэлин ону ытаан-ыллаан да көннөрбөккүн. Биллэн турар, киинэ уонна тыйаатыр ураты тыыннаах эйгэлэр.
-- Эн идэҕинэн тыйаатыр режиссера буоллаҕыҥ. Онон, бука, тыйаатырга ордук охторуҥ буолуо?
-- Иккиэннэрин сөбүлүүбүн. Хайатын да чорбоппоппун.
-- Эн тахсыбыт киинэлэргинэн уонна оҕо тыйаатырыгар үлэлииргинэн сылыктаатахха, ордук оҕолорго, ыччакка аналлаах киинэни устаргын сөбүлүүгүн быһыылаах...
-- Суох, “хайаан да оҕолорго аналлаах буолуохтаах” диэн ирдэбил турбат. Билбэтим ээ, хайдах эрэ оннук тахсан хаалар дии...
-- Билиҥҥи көрөөччү хайдах киинэни көрүөн баҕарарый?
-- Саха киинэтэ күүскэ сайынна. Бу биһиги норуоппут тылын-өһүн, култууратын, үтүө үгэстэрин кэнчээри ыччакка көҕүлүүрэ, бырапагаандалыыра саарбаҕа суох. Саха көрөөччүтэ төрөөбүт тылынан тахсар киинэни олус күүтэр уонна сэҥээрэр. Онон эрэллээх көрөөччүлэрбит баалларын тухары үлэлиир-хамсыыр, айар-тутар буоллахпыт дии. Билиҥҥи көрөөччүлэр киһини сырдыкка-кэрэҕэ уһуйар, үтүө, “чэпчэки”, ол эрээри толкуйдатар суолталаах киинэни ордук ылыналлар, сэргииллэр.
-- Бэйэҥ этэн ааспытыҥ курдук, билигин киэҥ эйгэҕэ тахсар киинэ элбэх. Ол эрээри, үп-харчы, таһым-кыах кэмчи буолан, мөлтөх хаачыстыбалаах уһуллубут, туох да идиэйэтэ уонна уота-күөһэ суох, дьон болҕомтотун тардыбат киинэ “нуорманы таһынан” элбэх курдук...
-- Кыһалҕа, биллэн турар, баар. Ол эрээри, кыһалҕаны, кыайтарбатаҕы барытын харчыга күтүрүүр табыллыбат. Туох эрэ табыллыбата да, наар “харчы тиийбэт этэ” диэн баралларын ылыммаппын. Тус бэйэм үлэм силигин сиппэтэҕинэ, кыайтарбатаҕына, табыллыбатаҕына, бастатан туран, бэйэбин буруйданабын. Барытын эрдэттэн былааннаан үлэлии үөрэниллиэхтээх. Харчыта-кыаҕа суоҕуҥ эрдэттэн да биллэр буоллаҕына, туох да эрэйэ-буруйа суох ылсыбатаҕыҥ көнө. Холобур, мин оннук бириинсиби тутуһабын.
-- Режиссер быһыытынан төһө ирдэбиллээххиний?
-- Мин оҕолору кытта элбэхтик үлэлиибин. Холобур, “Уон биэс күн” диэн киинэҕэ КВН оҕолорун кытта үлэлээбитим. Оҕолор, дьиҥинэн, артыыс үөрэхтэрэ суох эрээри, ураты турукка киирэн, олус үчүгэйдик кыһаллан оонньууллар. “Киһи кинилэри итэҕэйэрин уонна көрүөн баҕарарын курдук” диэххэ дуу... Онон “киинэ дьоруойдара хайаан да булгуччу артыыс идэлээх буолуохтаахтар” диэн ирдэбилим суох. Билигин талааннаах ыччат элбэх. Бу сотору тахсаары турар “Мин үрүҥ түүннэрим” романтикалаах кэмиэдьийэ жанрдаах киинэҕэ барыта эдэр артыыстар оонньоотулар.
-- Тапталлаахтар күннэрин көрсө, “Мин үрүҥ түүннэрим” диэн киинэҥ улахан экраҥҥа таҕыста...
-- Бу сайын “Сахафильм” хампаанньа, “Detsat” айар бөлөх уонна ХИФУ устудьуоннарын Идэлээх сойуустара холбоһон, киинэ устубуппут. Ол киинэ олунньу 8 күнүттэн улахан экраҥҥа таҕыста. Айар бөлөххө барыта эдэр дьон үлэлээтилэр. Саамай кырдьаҕастара -- мин (күлэр). Ол эрээри киинэ дириҥ ис хоһоонунан ыччат болҕомтотун эрэ буолбакка, аҕа саастаах дьон интэриэһин эмиэ тардарыгар улахан эрэллээхпит. Онон көрөөччүлэр сайын устата тириппит-хоруппут үлэбитин кэлэр ыйга сыаналыахтара...
-- Киинэҕэ кимнээх оонньуулларый?
-- Мин киинэҕэ сценарист уонна режиссер быһыытынан үлэлээбитим. Киинэ продюссердара -- Дмитрий Шадрин уонна Степан Порядин, бырайыак ааптара -- ХИФУ устудьуоннарын идэлээх сойууһун бэрэссэдээтэлэ Александр Сусоев. Киинэ сүрүн дьоруойдара -- эдэр артыыстар Дьулусхан Андросов уонна Ализана Слепцова. Маны таһынан, саха киинэтин туругурда сылдьар талааннаах артыыстар Дмитрий Баишев уонна Альберт Ноговицын, Саха сирин биллэр-көстөр артыыһа Валентина Чиркова бааллар.
Саҥа киинэ эдэр артыыстара
Ализана Слепцова, ХИФУ устудьуона:
-- Мин Эбээн Бытантай улууһуттан төрүттээхпин. ХИФУ 3-с кууруһугар үөрэнэбин. Киинэҕэ бастакы улахан холонуум. Урут “Уон биэс күн” диэн киинэҕэ кыратык уһулла сылдьыбытым.
Бэйэм оскуола саҕаттан актыыбынай, киирбит-тахсыбыт, сытыы киһибин (күлэр). Ол иһин буолуо, үөрэҕим таһынан дьарыгым элбэх. Өссө оскуолаҕа сылдьан саха КВНыгар дьарыктанан, сөбүлүүр дьарыктаах, элбэх доҕоттордоох улааппытым.
-- Ол эбэтэр, саҥара-иҥэрэ үөрэммит киһи киинэҕэ уһулларгар улахан ыарахаттары көрсүбэтиҥ?
-- Биллэн турар, киинэҕэ сүрүн оруолу толорор наһаа эппиэтинэстээх уонна долгутуулаах. Мин туох баар санаабын барытын ууран туран, этэргэ дылы, “уобараска киирэн” оонньуу сатаабытым. Хата, устар бөлөхпүт иһигэр хардарыта доҕордуу сыһыаннаах буолан, бэйэ бэйэҕэ сүрдээх улахан өйөбүл баара. Ол иһин үлэлииргэ чэпчэки этэ. Мин кыра эрдэхпиттэн киинэҕэ уһуллар баҕалаах этим, ол ыра санаам олоххо киирбититтэн наһаа үөрэбин...
Дьулусхан Андросов, ХИФУ устудьуона:
-- Мин эмиэ ХИФУ 3-с кууруһун устудьуонабын. Миэхэ биир үтүө күн Степан Порядин “киинэҕэ сүрүн оруолга эйигин көрөбүт” диэбитигэр, испэр наһаа үөрбүтүм. Сүрүн оруолга Ализана баарын билэн баран, өссө үөрбүтүм. Кинини оскуола саҕаттан билэбин, иккиэн доҕордуубут. Ол иһин оруолга киирэргэ чэпчэки этэ...
-- Эһиги тапталаахтар оруолларын толороҕут дии, көннөрү олоххо боростуой доҕордуугут... Тапталлаахтары оонньуур ыарахан буолбатах дуо?
-- Кинини эрдэттэн билэр буоламмын, туох да уустугу көрсүбэтэҕим. Устар камера анараа өттүгэр күлэ-сала бэйэбитин дьээбэлэһэр буоллахпытына, уһулларбытыгар, эмискэ, атын турукка киирэн хаалар этибит. Билбэтим ээ, бэйэ бэйэбитин эрдэттэн билсибэппит буоллар, бука, ыарахан буолуо эбитэ буолуо...
-- Оччотугар, бэйэҕин өссө киинэҕэ холонон көрөр баҕалаах буоллаҕыҥ?
-- Эдэр саас киһи олоҕор биирдэ бэриллэр. Бу кэрэ түгэни мүлчү тутуохпун баҕарбаппын. Онон сайдыахпын, олохпор элбэх умнуллубат түгэн баар буолуон баҕарабын. Ол иһин хас биирдии күнү үөрэ-көтө көрсөбүн. Биллэн турар, баҕа баар бөҕө буоллаҕа дии. Саамай долгуйарым диэн -- саҥа киинэбитин дьон хайдах ылынар? Онтон олус долгуйабын….
Бу курдук айар талааннаах, ураты дьоҕурдаах эдэр дьон саха киинэтин сайыннарар сыаллаах үлэлии-хамсыы сылдьаллара кэрэхсэбиллээх.
Олунньуга саха киинэтин сэргээччилэри “Мин үрүҥ түүннэрим” диэн өссө биир сахалыы киинэ күүтэр!
Кэпсэттэ Екатерина АФАНАСЬЕВА.
