Балык – Хара ас.
Саханы саха гыммыт, өлөр-хаалар күҥҥэ өрөһүйбүт төрүт астарбытынан Собо уонна Мунду буолаллар.
Собо Үрүҥ уонна Кыһыл (Серебряная, золотая) диэн икки көрүҥнээх. Үрүҥ собо кыһыллааҕар ордук тарҕаммыт. Амтанынан, састаабынан хайа-хайалара улахан уратылара суох.
Собо этэ 100 грамыгар 20.7 г тиийэ белокатаах, дьыл кэмиттэн, күөлүттэн, сааһыттан көрөн 2,1 г сыалаах, углевода суох. Итини сэргэ B1, C, PP, B2, E, A диэн киһиэхэ олус туһалаах битэмиинэр бааллар. Никель, кальций, молибден, магний, фтор, натрий, хром, калий, тимир, фосфор, хлор курдук микро-макроэлеменнэрдээх.
Састаабыттан көстөрүн курдук, собо этэ олус иҥэмтиэлээх, начаас буһар уонна эккэ-хааҥҥа түргэнник иҥэр. Ыалдьыбыт кэннэ күүс киллэрэргэ, эти-хааны токсиннартан ыраастыырга собо миинэ астартан биир бастыҥнара. Былыр арыгыттан өлөттөрбүт дьон собо миинин иһэн бэттэх кэлэллэрэ.
Собо үөһэ күөмэй ыарыытын эмтииргэ туһалаах. Ис-үөс ыарыытыгар эмиэ тутталлар.
Саха саҕа собону таптаан араастаан астыыр омук баара дуу суоҕа дуу?
Ол гынан баран, мин манна дьон оччо-бачча билэ, туһана илик собону астыырга туттуллар 3 ньыманы кэпсиэм.
ХАТЫРЫКТАММАККА БУҺАРЫЛЛЫБЫТ
СОБО МИИНЭ МИННЬИГЭС
Собо элбэх салыҥаах балык, онто эмиэ туһалаах. Бу балык, биллэрин курдук, ыраастык бултанар. Ол иһин сорохтор собону кыратык уунан сайҕаан баран, хатырыктаабакка буһараллар. Оччоҕо собо миинэ ордук хойуу, амтана үчүгэй буолар. Хатырыга сиири мэһэйдээбэт – суллан түһэр уонна миин түгэҕэр сөҥөр.
СОБО СИҺИН ХАТЫЫЛААХ УҤУОҔУН СҮТЭРЭР НЬЫМА
Кутааҕа үөлүллүбүт балык олус миннигэс буолар. Кутааҕа үөллэххэ, буһарын сэргэ өссө кутаа буруотугар кыратык ыыһанар буолуохтаах. Ол иһин да буолуо, былыр үөлүллүбүт собону күөх окко суулаан сөрүүн сиргэ уура сылдьан өр сииллэрэ. Соботтон сүһүрүү баара биллибэт.
Билигин собону ыһаарылаан сииллэр. Онно урут саха оччо туттубат ньыматын туһанар буолан эрэллэр. Собо сиһин хатыылаах уҥуоҕа сии олордоххо киһи хайыытыгар хатанан эрэйдээччи. Ону билигин ыһаарылыахтарын иннинэ сытыы быһаҕынан собо сиһин туора чугас-чугас гына быһыта сотоллор. Оччоҕо ыһаары кэмигэр оргуйа сылдьар арыы ол быһыллыбыт суолунан киирэн сис ачаахтаах уҥуоҕун түүрэ сиир. Итинник ыһаарыламмыт собо сиһин этин хатыыта суох буолан, куттала суох, онон бэл оҕо да син сөп.
ТАҤАРАИАНСТВО СОБОНУ
БАҺЫН БЫҺАН БАРАН БУҺАРАРГА СҮБЭЛИИР
Саха киһитэ собо хайыыта бадарааннааҕын билэр. Ол гынан баран син биир уруккулуу онно болҕомтотун уурбат. Билигин киһи-сүөһү, техника элбээн айылҕабыт уларыйда, киртийдэ. Кир ууга сууралларын тэҥэ уу түгэҕэр сөҥөр. Оттон собо аһын үксүн уу түгэҕиттэн булан аһыыр. Ол кэмҥэ ууга кирдээх бадараан бурҕайар. Собо хайыытынан ууну сиидэлээн тыынарын билэбит. Онон ууга уста сылдьар кир уонна түгэхтэн өрөкүйбүт бадараан собо хайыытыгар мунньуллар. Бадараан очоҕоско эмиэ баар.
Ити бадараан, кир араас, ол иһигэр киһи доруобуйатыгар буортулаах, минераллардаах, сүлүһүннээх бэссэстибэлэрдээх буолуон сөп. Баҕар онтон сиэттэрэн сорохтор соботтон аллергиялыыллара буолуо.
Дьэ ол иһин, Таҥараианство собону, онтон да атын балыгы мииннээн иһэргэ хайаан да БАЛЫК ТӨБӨТҮН БЫҺАН ЫЛАН БАРАН буһарарга сүбэлиир.
Балык төбөтүн хайыылаах өттүн ылан быраҕан, чөмчөкөтүн арааран ылан, ыраастаан, сууйан баран туспа мииннээн сиир сөп.
Ыһаарылыырга балык төбөтүн быһыа суохха сөп.
МУНДУ
Мундуну тот кэмҥэ өр оччо балыктаабат буола сылдьыбыттара. Ол гынан баран, мунду этэ соботтон улахан итэҕэһэ суох иҥэмтиэлээх бэссэстибэлэрдээх. Чинчийээччилэр этэллэринэн 100 г мунду этигэр 20,3 г белоктаах, 1,3 г сыалаах, 1 г углеводтаах, элбэх минеральнай бэссэстибэлэрдээх.
Мундуну буһаран, үөлэн, хохту гынан, лыыбалаан о.д.а. астаан сииллэрэ.
Таҥараианство мундуну, эмиэ собо курдук, баһын ылан быраҕан баран буһарарга сүбэлиир.
. Мундуну умнубакка, туулааһыны, муҥхалааһыны сөргүтэр, төрүт ас быһыытынан сыаналыыр наада.
Аныгы сырыыга Күөх ас туһунан кэпстиэхпит
