Эһээ Дьыл оҕуһа Тымныы Иччитэ буолар. Тымныытынан Аан дойдуга аатырбыт Саха сирин олохтоохторо Тымныыларын Иччитин – Эһээ Дьыл оҕуһунан киэн туттуохтаахтар.
Бары да билэрбит, истибиппит курдук Тохсунньу 31 күнүгэр Эһээ Дьыл оҕуһун муоһун кылаана кыларыйбыта, ону кытта тымныы арыый мүлүрүйбүтэ. Онтон Олунньу 12 күнүгэр Оҕус Бастакы муоһа түстэ уонна Олунньу 24-гэр Иккис муоһа түстэ. Онон тымныы кэми этэҥҥэ туораатыбыт.
Дьэ манна куруук кэриэтэ Оҕус муоһа туллар, тостор диэн этэллэр. Өссө булгуруйар диэн тыл баар. Мин бүгүн Түһэр диэн тылы тутуннум. Хайата сөбүй диэн ыйытык баар буолуон сөп.
Өбүгэлэрбит сүөһү иитиитин таһынан өссө булдунан, балыгынан иитиллэн олорбуттара. Ол иһин кыыл-сүөл дьүһүнүн-бодотун, майгытын, дьыл кэмигэр сөп түбэһиннэрэн өҥө-түүтэ уларыйарын барытын бэркэ билэллэрэ.
Онон атыыр таба, тайах кулааһай, туртас кэмэ кэллэҕинэ муоһуулларын, атыннык эттэххэ муостара түһэрин куруук көрөллерө. Дьиэ оҕуһун муоһа дьаалатынан түспэт. Оттон кумах ардайдаах муус дьапталҕатын анныгар көстөр сэлии кыыл аарыма муоһа Тымныы тыыннаах Дьыл оҕуһун туллан түспүт муоһа эбит диэн толкуйдаабыт буолуохтаахтар. Ол аата Дьыл оҕуһа таба, тайах курдук эмиэ муоһа туллан түһэр диэн түмүк оҥороллор уонна ону кыһыҥҥы тымныы уоҕа-кылына намырайарын кытары сибээстииллэр. Итинтэн көстөрүнэн Түһэр, Туллар диэн тыллар Оҕус айылгытын кытта ситимнээхтэр. Кэлин Оҕус муоһа Тостор, нууччалыы ломается диэн этии ордук элбэхтик иһиллэр буолла. Ити тымныы уоҕун-кылынын көрдөрөргө бэркэ сөп түбэһэр тыл. Холобур, Тымныы доро тоһунна, тымныы кылаана кыларыйда диэн этиилэр тымныы туругун өйдүүргэ олус тоҕоостоохтор. Онон Тоһунна, Түстэ, Тулунна диэн этиилэр сатаан тутуннахха хайалара да сөптөр диэн түмүктүөххэ сөп.
ТОҔО ДЬЫЛ ОҔУҺА ЭҺЭЭ ДЬЫЛЬ ОҔУҺА ДИЭН ААТТАННА?
Аны Дьыл оҕуһа билигин Эһээ Дьыл оҕуһа диэн ааттанар. Үчүгэйдик ааҕыстахха Эһээ Дьылы – Дьыл Иччитин курдук ылыныахха сөп. Сахалар былыр Дьылы Оҕус сиэтиилээх Оҕонньор курдук өйдүүллэрэ. Оччоҕо Дьыл оҕуһа Дьыл Иччитин – Эһээ Дьыл Оҕуһа буолара омнуота суох.
ЭҺЭЭ ДЬЫЛ ОҔУҺА МООЙДООХ БАҺА БЫСТЫБАТ
Мөккүөр итинэн эрэ бүппэт.
Аны былыргыттан кэлбит биир өйдөбүл быһыытынан Оҕуспут икки муоһа түспүтүн кэннэ аны бастаан моойдоох-баһа туллар, онтон көҥдөй көхсө күр гына түһэр.
Ити өдөбүлү сэргэ бары билэр, сүгүрүйэр Өксөкүлээх Өлөксөйбүт “Сайын кэлиитэ” диэн улахан поэмалаах. Дьэ бу поэматыгар Өксөкүлээх маннык суруйар:
... Олуурдаах улуу Дьыл оҕуһа
Унаар маҥан күн
Уһуурун кытта
Ураа муостара булгуруйан
Удурҕаччы санаата уурайан,
Улуу муора диэки
Уста турда.
А.Е Кулаксовскай (Өксөкүлээх Өлөксөй) * Ырыа-хоһоон. – Якутскай: Саха сиринээҕи кинигэ издательствота, 1978. – 295 с., 224 стр көр.
Биллэрин курдук Өксөкүлээх Саха сирин ураты-туора сыыйан, айан бөҕөнү айаннаабыт киһи. Онон ити поэматыгар Дьыл оҕуһа Улуу муораҕа устарын туһунан суруйарыгар ханна эрэ кимтэн эрэ истибитигэр олоҕурбут буолуохтаах. Ол аата сорох сахалар Дьыл оҕуһун өлөрбөттөр эбит.
Дьэ итиннэ олоҕуран биһиги Эһээ Дьылбыт оҕуһун өлөрүмүөҕүҥ, икки муоһа булгуруйбутун кэннэ Ыам ыйын 22 күнүгэр Элиэнэ Эбэ көмүөлүн мууһугар олордон Хотугу Муустаах Байҕалга кэлэр кыһыҥҥа диэри сынньата атаарыаҕыҥ, - диибит. Тымныы Иччитэ – Эһээ Дьыл оҕуһа. Саха сирин, саха дьонун киэн туттуута, кэлин туристары ыҥырарга бренд буолан, иитээччитэ-аһатааччыта даҕаны, өлбөт үөстээх буолуохтаах. Онон бу боппуруоһу түмүктүүр кэриэтэ эттэххэ, Эһээ Дьыл оҕуһа моонньоох баһа булгуруйбат, көҥдөй көхсө күр гына сууллубат, өрүү тыыннаах буолар диэн этиибит халлантан ылыллыбыт өйдөбүл буолбатах.
ТУЛЛУБУТ МУОСТАРТАН ДЬЫБАР ТҮҺЭР
Икки муоспут түһэн баран, син биир, тымныы уораанынан үргүйэ сыталлар. Муос күлүк сиргэ түспүт буоллаҕына бытааннык ууллар, ол аата тымныы кэм уһуур, саас кэлиитэ бытаарар. Оттон муос күн көрөр сиригэр түстэҕинэ түргэнник ууллар, элбэх ылааҥы, сылаас күннээх бэртээхэй саас буолар, сылаас кэм кэлиитэ түргэтиир. Муос күлүк сиргэ дуу, күн көрөр сиригэр дуу түспүтүн Таммахсыт Айыы күнүгэр – Кулун тутар 13 күнүгэр халлаан хайдах туруктааҕыттан көрөн билгэлииллэр.
Ити күн ылааҥы, ириэһин буоллаҕына, өссө таммах таммалаатаҕына, ол аата Оҕус муоһа күн көрөр сиригэр түспүт, саас эрдэлииһи диэн буолар.
Ол гынан баран, Оҕус муоһа хайа сиргэ түспүтүттэн тутулуга суох, Дьыл бүтэн, күөххэ үктэнэр кэм кэллэҕинэ эрэ, ол аата Ыам ыйын 22 күнүгэр тиийэн биирдэ ууллан бүтэр. Ити кэмтэн дьэ Саха сиригэр Сайын кэлэр, саха киһитэ Саҥа сылы көрсөр, сааһыгар биир сааһы эбинэр.
ЭҺЭЭ ДЬЫЛ ОҔУҺА
Эһээ Дьыл оҕуһа муоһа түһэн баран чуумпу сири булан хамсаабакка сытар. Ол гынан баран Оҕуспут күн көрдөҕүнэ этэ-сииэ кычыгыланан, кыратык тыалырдаҕына, түүтүттэн уот сардырҕаан озон үөскээн салгыҥҥа тарҕанар. Ону сахалар «Салгын түспүт» - дииллэр. Ити озоннаах салгын аһаҕас сытар аһы – эти, балыгы, арыыны буорту гынар, оччоҕо «Ас салгыннаабыт, аһы салгын сиэбит» - диэн буолар. Ол иһин, аһы ууга уган мууһунан бүрүйэллэр, булууска түһэрэллэр, морозильникка угаллар.
Озоннаах салгын киһи тириитин сиэн хараардар, түргэнник кырытыннарар. Харах бүрүөһүнүн эмиэ сиир. Онон ачыкы кэтэн, сирэйи арыынан соттон харыстаныллыахтаах. Мурун, хабарҕа, тыҥа салыҥнаах бүрүөһүнүн эмиэ хатырдар. Ол иһин күн санньыйбытын кэннэ хайыһардыыр, дьаарбайар сөп.
Өссө биир түгэн баар. Эһээ Дьыл оҕуһун үгүстэр аарыма муостаах улахан оҕус курдук, атыттар Сэлии курдук буолуо дии саныыллар. Биһиги санаабытыгар Эһээ Дьыл оҕуһа букатын туспа дьүһүннээх-таһаалаах буолуохтаах. Ону цеменинэн скульптура оҥорон Эһээ Дьыл уһаайбатыгар туруорар баҕа баар. Урут дуу, хойут дуу спонсар көстүө дии саныыбын. Өскөтүн ким эмэ маны таба көрөн үбүлүөн баҕарар буоллаҕына миэхэ билиннин (e-mail: Этот адрес электронной почты защищён от спам-ботов. У вас должен быть включен JavaScript для просмотра.).
Онон Эһээ Дьыл оҕуһун моонньооох баһа тулларын, көхсө күр гына түһэрин кэтэһимэҥ. Оҕуспут барахсан этэҥҥэ буоллун, өлбөтүн, кэмэ кэллэҕинэ Муустаах Байҕалыгар баран сынньаннын, күүһүгэр күүс, уоҕар уох эбиннин!
