сынБүгүн суруйар дьоруойбун быйыл күһүн дьонтон саҥа иһиттим. Кини ааттыын эриэккэс – Александр Саввич ЭВЕРСТОВ-Тумса Хааннаах Суор Ойуун. Үгүс киһи хамсык ыарыытыттан кини аптаах мааһынан эмтэнэн үтүөрбүттэр эбит. Уоппускам кэмэ буолан, түгэни мүччү туппакка, эрдэттэн төлөпүөнүнэн билсэн, кэпсэтэн, сөбүлэҥин ылан, Нам улууһун Никольскай бөһүөлэгэр айанныыбын. Куораттан чугаһа, ыраахтан-чугастан кэлэр дьоҥҥо табыгастаах эбит. Олорор уулуссатын аата дэриэбинэтин аатын курдук эмиэ дорҕоонноох “Петроградскай”. Дьиэтэ, тыраассаттан түһээккин кытта, 200 миэтэрэ кэриҥэ, олох чугас. Киһи муммакка булар аадырыһа.
Мин эрэ иннибинэ хас да киһи кэлэн, эмтэнэн барбыттар. Онон, хата, бүччүмҥэ түбэһэн, атах тэпсэн олорон, ыксаабакка наҕыллык уһуннук-киэҥник кэпсэттибит. Ону сурукка тиһэн, ааҕааччыларбар тиэрдиим дуу...
Дьоҥҥо көмөлөһөр баҕам улахан
– Өлөксөөндүр, билсиһиибит хаппахчытын арыйыах дуу...
– Ийэлээх аҕам сүрэхтээбиттэринэн, Александр Саввич Эверстов диэммин. Нам II Хомустааҕар күн сирин көрбүтүм. Кэлин ыалдьыбытым кэннэ (2015 сылтан инсуллаабыт), өбүгэлэрим кэлэн, ааттаабыт ааттара Тумса Хааннаах Суор Ойуун диэммин. Ол эбэтэр хааны тохтотон, бааһы эмтиибин. Убайым Ньыыкан оҕонньор (ытыктаан итинник ааттыыр эбит – С.Б.) урут дьону хаанныыр эбит. Ол хааннаан баран, хааны “тохтоо” диэн, силлээн, хааны тохтотор идэлээҕэ. Онон кини ньыматынан хааны тохтото үөрэниэхтээхпин диэн, бэйэм эппин-сииммин быстан, хааны тохтотон, силлээн саба баттыыр буолбутум. Бэйэбин ойууммун дэммэппин – норуот эмчитэбин.
Түүлбэр Убаай Ньыыкан кэлэн ыйан-кэрдэн, сүбэлээн биэрэр. Ыарахан ыарыһахтары эмтээри гыннахпына, кинини түүлбэр ыҥыраммын көрдөһөбүн, араҥаччылатабын. Өйдүүбүн ээ, ийэм барахсан тыына быстаары сытан, миигин ыҥыран ылан “хаһан эмит түүлгэр сырдык таҥастаах, чэпчэкитик дугунан хаамар кырдьаҕас көстөн ааһыаҕа” диэн этэн турардаах. Оччолорго тоҕо оннук эппитин улаханнык өйдөөбөтөҕүм. Онтон билигин кэлэн санаатахпына, кинини таайтаран эппит эбит.
– Бэйэҥ улаханнык ыалдьа сылдьыбыккын. Ол кэнниттэн “баардааҕыҥ” биллибитэ дуо?
– Инсуллаан 7 сыл суорҕан-тэллэх киһитэ буолан сыппытым. Ол ыалдьа сыттахпына, 2019 сыллаахха, Алдантан Айыы Кыыһа Айыына диэн эдэрчи саастаах эбэҥки удаҕана кэлэ сылдьыбыта. Ол кэлэ сылдьан, Намҥа бэрт элбэх киһини эмтээбитэ, ДЦП-лаах оҕону хаамтарбыта. Ону истэн, кэргэмминиин сүбэлэһэн бараммыт, дьиэбитигэр ыҥырдыбыт. Кэлэн баран, өр баҕайы дьиэҕэ киирбэтэ, кэтэһэн олордубут. Кэтэһэ сатаан баран, кэргэним Наталья тахсан ыҥырда. Онуоха: “Үрдүк Айыылартан көрдөһө, көҥүл ыла олоробун. Бу дьиэ иһигэр улахан киһи сытар эбит, ону массыына аанын аһаат сэрэйбитим”, – диэтэ. Онуоха кэргэним “кимий ол?” диэн ыйыппытын эппиэттээбэтэ. Аантан киирэн иһэн “киириэххэ син дуо?” диэн көҥүл ылан эрэ баран киирдэ.
Чүмэчи уматан буруолатта, дүҥүрүн таһааран кыырда уонна: “Эн миигиннээҕэр улахан, өбүгэлэргэр ойуун буоларга иннигин биэрбэккэ сытар киһи эбиккин. Мин эйиэхэ Үрүҥ Айыыларгар суолгун аһан, чугаһатан биэрэбин. Оннук эрэ көмөлөһөр кыахтаахпын”, – диэтэ. Онтон төлөпүөнэ тыаһаабытыгар, кэпсэтэллэрин истэбин. Эр киһи саҥата: “Хайа, улахан кырдьаҕаска киирэн тураҕын дуу? Киһигэр сүбэлээ, эдэр сүөһүтэ тутуннун уонна биир таммах хааны сиргэ тохпокко эрэ, түөрт сиргэ бүөрүн, сүрэҕин, быарын ылан уурталаатын”, – диэн сүбэлээтэ. Ону барытын истэ сытабын. Ол курдук, кини барбыт түүнүгэр түүлбэр суор буолан көппүтүм. Онно ыттар уонна бөрөлөр эккирэтэн тутан сии сатаабыттара даҕаны, кыайбатахтара. Эппин-сииммин кинилэргэ тырыта тыыттарбакка хотуулаах тахсыбытым. Ол кэнниттэн дьиэм иһигэр сыыйа хааман барбытым, айылгым аһыллыбыта.
– Аҕыйах сыл буолбут, эмтээбитинэн барбытыҥ. Бастаан тугу, хайдах эмтээтиҥ?
– Манна бөһүөлэкпитигэр уһуйаан асчыта А.А. Гермогенова диэн дьахтары аан бастаан эмтээбитим. 40-тан тахса үрдүк саахардаах буолан, этэ-сиинэ дэлби бааһырар эбит этэ. Ону мас күлүн үлтү сынньан, бороһуок оҥорон, маастары кытта булкуйан, эмтээн барбытым. Бастаан алҕаатым, онтон бааһыгар силлээтим уонна алгыы-алгыы силбинэн соттум уонна “Тумса Хааннаах Суор Ойуун саҥарабын. Куһаҕан баас, чэгиэн эти сэймэктээмэ”, – диэн суордуу хаһыыра-хаһыыра мааспынан соттум. Онтон 3 хонон баран, бааһа барыта “баран” хаалбыт этэ. Ити – 2019 сыллаахха. Оннук дьону эмтиир буолбутум.
– Оччотугар аһаҕас бааһы табан эмтиир эбиккин. Эмтиир ньымаҥ хайдаҕый?
– Былыр өбүгэлэрбит силлээн эмтииллэрэ. Ол курдук, мин эмиэ аһаҕас бааһы баллаччы силлээн, алгыы-алгыы эмтиибин, маастыыбын, турукка киирэбин уонна суордуу хаһыытаан, “куух-хаах” бөҕөтүн түһэрэбин. Ол эмтээһин кэнниттэн эмтэммит дьонум үчүгэй буолаллар. Онон баастаах дьон бэйэбэр кэлэн эмтэнэн бараллар. Онтон сүһүөхтэрэ, тобуктара ыалдьар дьону тутан-хабан, анньыалаан көрөн эмтиибин, онон эмиэ бэйэлэрэ кэлэллэрэ ордук.
Үөһээ Бүлүү Оҥхойуттан Быладьыымыр Андреев диэн ааттаах киһи төлөпүөнүнэн хаартыска ыытта: “Араас эмчиккэ, балыыһаларга эмтэнним, кыаллыбата, ылсыаҥ дуо?” – диэн. Онно көрбүтүм, икки атаҕа бүтүннүү ууллан хаалбыт, икки сототун бэрбээкэйин уҥуохтара, иҥиирдэрэ көстө сылдьар. Ону: “Мин да кыайарым биллибэт. Биири өйдөөн иһит, эһиги “кырдьаҕаскытын” кытта түүлбэр кэпсэтэбин, онон түүлбэр кинини кытта кэпсэтиэм эйигин араҥаччылыырын курдук”, – диэн кэпсэтиибин түмүктээтим. Ол киэһэ утуйаары сытан ытык кырдьаҕаһы түүлбэр ыҥырдым. Түүн 3 чаас саҕана оҕонньорум түүлбэр тиийэн кэллэ уонна “бэйэҥ араҥаччылаа, эмтээ” диэтэ. Мин соһуйан, уһуктан кэллим уонна толкуйга түстүм “хайдах итиччэ аһаҕас сылдьар бааһы эмтиэх баҕайыбыный?” диэн. Онтон киһибэр төлөпүөннээтим “Суһаллык икки атаххын быстарарга сөбүлэс, оннук гымматаххына, олороруҥ кылгас кэм хаалбыт. Быстаран баран, миэхэ билсэ сылдьаар, маас оҥорон биэриэм”, – диэтим. Киһим сөбүлэстэ. Эпэрээссийэтин кэнниттэн атаҕа ириҥэрэн эрэйдэммит этэ. Онтон мин маас оҥорон ыыппыппын, томпуоҥҥа биһэ-биһэ иһигэр-таһыгар биспиттэригэр 3 күнүнэн бүтүннүү оһон хаалбыт этэ.
– Туох аптаах мааһай? Хайдах, туохтан оҥороҕунуй?
– Дьэ, ол мин кистэлэҥим. Күн бүгүнүгэр диэри кимиэхэ да эппэппин. Бу мааһы оҥорор маспын Убаай Ньыыкан түүлбэр киирэн ыйан биэрбитэ. Түүлбэр мин киниттэн “Киһи тыҥата тымныйдаҕына, тугунан эмтэниэн сөбүй?” диэн ыйыппыппар, хас да араас маһы ыйан биэрбитэ.
– Ону хайдах оҥороҕунуй, ким хомуйан аҕалан биэрэрий?
– Маастарбын үс атын-атын мастар күллэриттэн оҥоробун. Бары бэйэ-бэйэлэригэр майгыннаспаттар. Мастары үлтү сынньан хатарабын, уматан, күлүн ыламмын бороһуок оҥоробун. Ол бороһуок оҥорон бараммын “ону-маны” булкуйабын. Кэргэним Наталья бэйэтэ төрүт Никольскай олохтооҕо буолан, сири-уоту үчүгэйдик билэр. Киниэхэ ол мастар ханна үүнэн туралларын чопчу эттэхпинэ баран, хомуйан аҕалар. Анал сиэри-туому тутуһан, хомуйталыыр. Маһы уматан, күл буолбутун кэннэ бэйэм булкуйабын, алгыыбын. Ол кэнниттэн аны маастары кытта булкуйарбар эмиэ алгыыбын. Үлэтэ, сиэрин-туомун тутуһуута үгүс. Бу кэмҥэ дьиэм иһигэр чуумпуну ирдиибин. Ордук хос тыас-уус, саҥа-иҥэ суох буолуохтаах.
– Псориаһы эмтиир диэн истибитим. Оруннаах дуу?
– Ити мааспынан эмтиибин, туһалыыр, үтүөрэллэр.
– Александр Саввич, хамсык ыарыы өтөрүнэн уҕарыйар санаата суох быһыылаах. Хаарыан дьоммутун мүччү тутан эрэбит. Бу ыарыыга ытарчалыы ылларбыт, оннооҕор аппараакка тыына сытар ыарыһахтар эн оҥорбут мааскыттан өрүттүбүттэрин истэбин.
– Бу мааһынан эмтэнэн аппараакка сытар дьон өрүттэллэр, үчүгэй буолаллар. Мааһы күөмэйдэрин туһунан, түөстэрин тылыгар диэри уонна икки санныларын лаппаакытын аллараа диэкинэн хойуутук соттоллор. Күҥҥэ иккитэ, киэһэ уонна сарсыарда, 3 күн устата соттоллор. Ол эрээри наһаа уһуннук эмиэ сотуллубат. Туох барыта нуормалаах, кэмнээх-кэрдиистээх буолар. Ону өйдүөххэ наада. Хамсык ыарыыга ыалдьыбыт киһи бу мааһынан сотуннаҕына, үс күн иһигэр үчүгэй буолар. Төрөөбүтэ 15 хонуктаах кырачааны ити ыарыыттан эмтээтим. Кыра оҕону күөмэйин, түөһүн өттүнэн эрэ сотторобун, кэннин лаппаакытын тыыттарбаппын.
Бу маас хамсыгы эрэ эмтээбэт. Үгүс ыарыыны эмтиир – гаймориты, быраҥхыыты, ойоҕостотууну, бүөр, хабах, дьахтар мааткатын ыарыыларын. Ыарыы баар туһаайыытынан аччаабыта 3-4 күн сотуннахтарына аматыйан бараллар.
– Тымныы сиргэ олорор буоламмыт, саха дьоно атахтарынан, сүһүөхтэринэн наһаа эрэйдэнэллэр.
– Сүһүөх ыарыытыгар чааскыларын уҥуоҕун анньыалаан араарабын. Дьиҥинэн, чааскы уҥуоҕа хобордооххо алаадьы уста сылдьарын курдук, сүүрэлии сылдьыахтаах. Оннук сүүрбэт буоллаҕына, уҥуоҕа уонна чааскы үрдүнэн субата эмиэ хатар. Ону быраастар “сүһүөҕүҥ уута суох буолбут” диэн гель-укуол биэрэллэр. Маннык гель-укуолу 4-5 төгүл ылбыт киһи уҥуоҕа бытарыйа сылдьар көмүрүө буолан хаалар. Ол эбэтэр “остеопороз” буолар. Былыргы өйдөбүлүнэн уҥуох сэллигэ диэн өйдөбүллээх. Ону эмтэнэллэригэр анал бальзам оҥорон биэрэбин, туһалыыр.
– Күлүнэн эмтиир эмиэ ньымалааххын.
– Киһи ис туруга куһаҕан буоллаҕына бааһырар. Быара, оһоҕоһо, нооро куһаҕан дьоҥҥо күлү сүөгэйгэ (“Молочный дождик” барсар) булкуйан сииллэригэр оҥорон биэрэбин. 3 улахан ньуоска сүөгэйгэ 1 кыра нь. күлү кутан булкуйаллар. Бу күлү эрдэ барытын “иитэбин”. Ону үс күн устата сарсыарда олох аччык искэ сииллэр. Быардарыгар сыа үөскээбит дьон маннык эмтэннэхтэринэ, харахтан сыыһы ылбыт курдук, үтүөрэн хаалаллар. Куртах баастаах дьон ончу үтүөрэллэр.
Светлана Иванова, Дьокуускай куорат олохтооҕо:
– Мин 10-ча сылы быһа, хас УЗИга түстэҕим аайы “жировой гепатоз” диэн дьаралыктаах сылдьыбытым. Биллэн турар, улаханнык аалан ыалдьыбат, баарын биллэрбэт ыарыы. Ону бу соторутааҕыта Никольскайга Александр Саввичка тахса сылдьан, күл ыламмын “Молочный дождик” сүөгэйигэр булкуйан, эппитин курдук 3 күн устата испитим. Нэдиэлэ курдук буолан баран, поликлиникабар баран УЗИга түспүтүм “жировой гепатоз” диагноһым ханна да суруллубатах. Бырааспыттан ыйыталаспыппын “Быарыҥ ып-ыраас, туох да суола суох” диэн соһутта.
– Маннык ньыманан эмтээн кэргэҥҥин үтүөрдүбүт эбиккин дии.
– Кэргэним иһэ курдаттаан ыалдьан, куоракка киирэн көрдөрүммүтүн “онкология” буолбуккун диэбиттэрэ. Балтараа ыйы быһа табылыакка бөҕөнөн эмтэммитэ. Үчүгэйдик аһаабакка дэлби дьүдьэйбитэ. Ол иннинэ мас күлүнэн эмтии илигим. Күлү сүөгэйгэ булкуйан, бастаан бэйэбэр боруобалаатым, быарым ыалдьар этэ. Ол түүн наһаа үчүгэйдик утуйдум, быарым өрө анньыбата. Сарсыныгар туран, кэргэммэр сүөгэйгэ булкуйан сиэттим. Ол айыыта онон. Үчүгэй буолбута, аһы барытын аһыыр.
– Үгүс киһи кэлэн эмтэнэрин бүгүн илэ көрдүм. Эрдэ суруйтаран кэлэллэр дуо?
– Эмтээбитим “этэрбэс араадьыйатынан” тарҕана охсон, истиһэн кэлэллэр. Кимиэхэ да аккаастаабаппын. Бу билиҥҥи балаһыанньанан сибээстээн, дьон кэлэн мунньустан олорботун курдук, эрдэ суруйтаран кэлэллэр. Кэргэним Наталья ити өттүн барытын быһаарар, уочаракка суруйталыыр, бириэмэтин болдьуур.
Кэлиэхтээх дьонум эрдэттэн төлөпүөнүнэн ыарыыларын этэллэрэ ордук. Оччоҕуна мин эрдэттэн бэлэмнэнэбин – ыарыыларынан көрөн төһө мааһы бэлэмниирбин, этэр-тыынар тылбын-өспүн, алгыспын бэлэмнэнэбин. Алгыс тылбар биир да сыыһа-халты суох буолуохтаах. Былыргы өбүгэлэрбит этэллэрэ дии “тыл барда, ох барда” диэн. Дьахтары алгыыргар эр киһини алгыыр тыл туттуллубат. Дьон хаартысканан баастаах сирдэрин түһэрэн ыыттахтарына, төһө маас барыаҕын суоттаан оҥоробун.
– Онтон ыарыы диагноһын туруораҕын дуу?
– Суох. Ол кэрдиискэ тиийэ иликпин. Онно тиийиэхпэр диэри, эмчит быһыытынан хас да үрдэли ааһыахпын наада. Ойуун мутуга 12 кэрдиискэ диэри буолар, мин 9-с мутукка эрэ тиийэн сылдьабын. Түүлбэр икки өбүгэлэрим кэлэннэр “эн уһуннук дьарыгырдаххына, искэн ыарыытын кыайар буолуоҥ” диэбиттэрэ.
Абыраллаах
аптаах маас
Байҕалыына, Түбэ нэһилиэгэ, Нам улууһа:
– Мин ийэм Түбэ нэһилиэгин олохтооҕо, 80 саастаах В.С. Винокурова хамсык ыарыыга ылларан барыбытын улаханнык куттуу сырытта. Ол курдук, ыарыы биллэрбэккэ сүһүөҕүнэн уонна илиитин тымырдара ыалдьарынан кимэн киирбитэ. Хатырык учаастактааҕы балыыһатыгар сүһүөҕүн эмтэнэ барбыта. Онно сытан иккис күнүгэр кыраадыстанан, хамсыкка уорбалааннар Хомустаах балыыһатыгар ыыппыттара. Анаалыс ыла охсон “положительнай” диэн түмүк кэлбитэ. Үһүс күнүгэр эмискэ бэргээбитэ. Балтым дьонтон истэн “Никольскайга Александр Саввич хамсык ыарыыттан маас оҥорор үһү, онтон ылан сотуохха, ыйыталас” диэбитэ. Мин бу иннинэ киниттэн сүһүөх мааһа ылан соттоммун, атаҕым ыарыыта ааһан хаалбыта.
Александр Саввичка эрийэ охсон, мааспытын кытта, сүбэ-ама ылан Хомустаахха ыыппыппыт. Ийэбит тыына тиийбэккэ кислородка сытар этэ. Туруга мөлтөөн саҥата иһиллибэт, сөтөл бөҕө хам ылбыта. Эрэнгиэҥҥэ көрөн баран, тыҥата 90-тан тахса % сиэммит диэбиттэрэ. Быраастар да, бэйэбит да эрэлбит сүппүтэ, утуйар уубут көппүтэ. Туруга олох ыарахан буолан, Нам балыыһатыгар аҕалбыттара.
Мааспытын ылаат, сиэстэрэлэртэн көрдөһөн, күөмэйин, түөһүн, көхсүн бастакы күнүттэн сотторон барбыппыт. Сарсыҥҥытыгар сөтөлүн кытта чалахай бөҕө тахсан, тыынара арыый чэпчээбит курдук этэ. Ол курдук, 3 күн сотторон, сил бөҕө таһааран, күөмэйэ хоҥнон, тыынара кэҥээн, утуйар буолбута. Сэргэхсийэн барбыта. Онтон Александр Саввичка эрийэн, сүбэ ылан “өссө үс күн аны ойоҕосторун сотуннун” диэбитэ. Оннук соттон, сэниэ киирэн, аһыыр, олорор буолбута. Быраастар сүрдээҕин соһуйбуттара “маннык кырдьаҕас киһи өрүттүө дии санаабатахпыт. Кырдьык, “чудо” диэбиттэрэ. Билигин эмтэнэн, үтүөрэн балыыһаттан тахсан, биһиги кэккэбитигэр үөрэ-көтө этэҥҥэ олорор. Бу ыарыы Уус Алдаҥҥа олорор кыра быраатым дьиэ кэргэнин эмиэ хаарыйан ааспыта. Быраатым бэйэтэ ыараханнык ыалдьыбыта. Мин маас ыла охсон, Курбуһахха ыыппытым. Онон соттон, үтүөрэн, билигин этэҥҥэ үлэлии-хамсыы сылдьар.
Александр Саввичка махталбыт муҥура суох. Айылҕаттан айдарыылаах күүстээх күндү киһибит, аан дойдуну аймыы турар хамсык ыарыыга бэйэҥ айылгыҥ ыйан-кэрдэн, маас оҥорон, бар дьоҥҥун эмтээн, алҕаан, сирдээҕи олохторун уһатар дьиҥ сахалыы күүстээххин ылынныбыт, илииҥ сылааһынан тахсар эмтээх мааһыҥ, киһи аймахха көмөлөһө туруохтун.
В.К. Сергеева, Ньурбаттан:
– Бу күннэргэ хамсык ыарыытыгар хаптаран, тыҥам 40 % сиэнэн балыыһаҕа киирэн, эмтэнэн арыый буоллум. Манна эбии оҕолорум, Нам улууһун Никольскай бөһүөлэгэр олорор норуот эмчитэ А.С. Эверстов бэйэтэ оҥорор мааhын ылан ыытаннар, үс күн устата түөспүн, ойоҕосторбун, көхсүбүн соттон, тыынарым чэпчээн, сэргэхсийэн олоробун. Чахчы олус туhалаах маас буоларын, эппинэн-хааммынан билэн, илэ чахчы итэҕэйдим. Бу уустук кэмҥэ дьоҥҥор-сэргэҕэр оҥорор үтүө дьыалаҥ өйөбүллээх буоллун!
М.И. Слепцова, Сунтаартан:
– Быйыл саас хаҥас илиибин тоһутан уонна урукку уҥа тарбаҕым тостуута аалан, ыалдьан сүгүннээбэккэ, дьон сүбэлээн сүһүөххэ, уҥуохха туһалыыр маас оҥорор, онно эбии хамсык ыарыыга эмиэ анал маас оҥорор диэни истэммин, А.С. Эверстовтан маастары ылларбытым. Тостубут уҥа илиим, аата суох оспута ырааппыт тарбаҕым токурутарбар, өҕүлүннэрдэхпинэ кыайан көммөт этилэр. Илиибинэн көмөлөһүннэрэн тардан көннөрөр этим. Билигин сүһүөҕэ сымнаан, босхо хамсатар буолбуппуттан уонна өссө хаҥас тостубут илиим биир утаҕа дьарҕа буолара буолуо диэн куттаммытым, хата, маастанан эмиэ этэҥҥэ ыалдьыбат буолла, тарбахтарбынан толору туттар буоллум. Маны тэҥэ тобугум сүһүөхтэрэ сымнаабыкка дылы буоллулар. Кирилиэһинэн түһэрбэр-тахсарбар эрэйдэнээччибин.
Аны хамсыкка уонна сөтөлгө диэн анаабыт мааһынан сөтөллөрбөр силим хоҥнубатыттан соттубутум, хойуу салахай курдугунан таһаарар эбит. Онон бу маастар олох туһалаахтар эбит диэн түмүккэ кэллим.
Дмитрий Прокопьев, Алдан, Хатыыстыыр бөһүөлэгин олохтооҕо:
– Сааһыраммын, атахтарым улахан тарбахтарын сүһүөхтэрэ хаамарбар, утуйарбар ыалдьан, улаханнык моһуоктуур этилэр. Ону Александр Саввич диэн эмчит баарын истэммин, кинилиин сибээстэһэн, алгыстаах мааһын сакаастаан ылан соттон, эмтэнэн билигин күн аайы 6-лыы км. хаамабын, атаҕым ыалдьыбат буолла. Аны эмтиир дьонун кытта мэлдьи сибээһи тутуһар эбит. Миигин кытта төлөпүөн нөҥүө турукпун билсэ, ыйыталаһа олорор. Маннык кыһалҕалаах дьоҥҥо сүбэлии-амалыы, кыһалла сылдьара киһи санаатын көтөҕөр.
Мотрена Ноговицына, Уус Алдантан:
– Алгыстаах маас туһунан быраатым И.Артамоновтан истибитим. Күһүн тымныйан, дэлби сөтөллөн эрэй бөҕөтүн көрбүтүм. Ол иһин ыксаан, маас сакаастаан ылларбытым. Үс күн иһигэр бэйэм олус чэпчээтим. Кырдьык даҕаны, дьон туһугар ананан оноһуллар сүдү маас хайдах эрэ киһини тардар ураты, дьикти дьайыылаах эбит диэн сыаналаатым.
“Дьон төһөлөөх абыраныа этэй?!”
Александр Заровняев, Уус Алдан, быраас идэлээх:
– Бэйэм быраас буоламмын, урут норуот эмчиттэрин, В.И. Оконешниковы билсиэхпэр диэри итэҕэйбэт этим. Василий Иванович мэтиэдьикэтин, сүнньүнэн, Д.И. Менделеев табылыыссатынан новемологическай ньыманан таҥан, квантовай мэдиссиинэни кытары сибээстээн, Менделеев табылыыссатынан 9 чыыһыла хаамыытынан, ойууннар ыарыһаҕы эмтииллэрин, научнай төрүккэ таһаарбыт бастакы учуонай буолар. Ол туһунан кини “Инженерия шаманизма” диэн кинигэтигэр сиһилии суруйан, ойууннар бэйэлэрэ да хайдах эмтииллэрин билбэттэрин, сурукка киллэрбит улахан үтүөлээх. В.И. Оконешников этэринэн, киһи чэгиэн эрдэҕинэ этигэр-сиинигэр баар атомнар оннуларыгар сылдьар буолаллар. Онтон ыарыйдаҕына, ол атомнарбыт ыһыллан хаалаллар.
Дьэ, ону айылҕаттан айдарыылаах дьоммут киһи чараас эйгэтин таарыйан, ол ыһыллыбыт атомнарбытын хомуйан дьону эмтииллэрин, урукку өттүгэр олох таарыллыбатах боппуруоһу билим таһымыгар таһааран, аһаҕастык дакаастыыр. Ити курдук, В.И. Оконешников үөрэҕинэн, ойууннар атомнары хамсатан ыарыһаҕы эмтииллэрэ уонна эмп атомнара холбоһон, хаан устун киирэн, ыалдьыбыт килиэккэлэри оннугар туруортаан, түмүгэр ыарыһах үтүөрүүтэ – айылҕаттан айдарыылаах эмчиттэри итэҕэйэр буолуубар тиэрдибитэ.
Быйыл сайыҥҥыттан, хаҥас тобугум ыалдьан, күһүнүн үктэннэрбэт буолбутугар поликлиникаҕа көрдөрүммүтүм. Урут наар сиһим тоноҕоһун ыарыытыгар булкуйан, доҕолоҥнотор диэн кыһаллыбат этим. Эрэнгиэммин көрөн баран, бырааһым “Первичный деформирующий гонартроз III степени, функциональная недостаточность сустава III, смешанная контрактура” диэн диагноһы туруоран, сүһүөх эпэрээссийэтигэр анаабыта.
Онтон Никольскай диэн бөһүөлэккэ алгыстаах мааһынан эмтиир киһи баарын истэн, эрдэттэн төлөпүөнүнэн тобугум ыарыытын кэпсээн, бириэмэ болдьоһон тиийдим. Александр Саввич хоско ыҥыран киллэрэн, ороҥҥо сытыаран, от уматан, сыт таһааран илбийдэ уонна олордон эрэ мааһынан тобукпун сотон, илбийэн сүһүөҕүм сыстыбыт уҥуохтарын арааран, хамсатан барда. Ол кэнниттэн “чохчойон көр” диэн хаста да олорто, арай атаҕым ыарыыта ааһан хаалла. Харахтан сыыһы ылбыт курдук, доҕолоҥноон киирбит киһи, үөрэн-көтөн, махтанан, илии тутуһан таҕыстым.
Александр Саввич “күҥҥэ иккитэ – сарсыарда уонна киэһэ соттоор” диэн биэрбит мааһынан эмтэнэн, билигин тобук ыарыыта диэни умнан кэбистим. Маастанан баран, сүһүөҕүм үрдүгэр ыйааһыммын биэрэн, атаҕым төбөтүгэр хардары-таары сүүрүү хамсаныыларын оҥоробун. Маны таһынан, атаҕым быччыҥнарын уһугуннаран, 15 төгүл сарсыарда уонна киэһэ “приседание” оҥоробун. Онон олох кылгас кэмҥэ, кыанар турукка киирэн, үөрэн-көтөн, дьоллонон олоробун.
Александр Саввичка махтанан туран: “Айылҕаттан бэриллибит талааннаах эмчиттэрбит ньымаларын анаан үөрэтэн, бииргэ алтыһан билиҥҥи традиционнай мэдиссиинэ эмчиттэрэ билиилэрин хаҥатан, күннээҕи үлэлэригэр туһаналлара буоллар, төһөлөөх киһи абыраныа этэй?” – диэн баҕа санаабын этэбин.
Болҕомтоҕо ылан...
Александр Саввич Эверстов Нам улууһун Никольскай бөһүөлэгэр олорор. 5 оҕо тапталлаах аҕата, 13 сиэн эһэтэ, кэргэнигэр Натальяҕа эрэллээх эркин.
Өрөспүүбүлүкэ үгүс олохтооҕо, ордук бу хамсык ыарыытыттан, кини аптаах мааһынан үрүҥ тыыннарын өрүһүннүлэр, этэҥҥэ буоллулар. Оннооҕор тыынар аппараакка уһугулаан сытар дьон, көрдөһөн, балыыһаҕа аҕалтаран, онон эттэрин-сииннэрин бистэрэн, олоххо иккистээн төннүбүт түбэлтэлэрэ үгүс. Александр Саввич эмтиир ньыматын мэдиссиинэ эйгэтин үлэһиттэрэ, болҕомтоҕо ылан, тэҥҥэ туттан, бу ыарыыны эмтииллэригэр баҕата улахан. Ону сапсыйан кэбиспэккэ, олохтоохтук толкуйдаан, олоххо киллэрэр, туһаттан атыны аҕалбата биллэр. Кырдьык даҕаны, баҕар, үөһэттэн Үрүҥ Айыыларбыт ыыппыт көмөлөрө буолаарай?..
ӨлӨксӨӨндҮр кӨрдӨ¤ҮҮтэ
Түгэни туһанан, этиэхпин, көрдөһүөхпүн баҕарабын: дьиҥнээх мэдиссиинэ үлэһиттэрэ мин курдук норуот үгэһин тутуһан, бэйэлэрэ туспа туттан эмтиир ньымалаах норуот эмчиттэрин кытта бииргэ үлэлэһэн, дьону эмтииллэригэр туһаналлара буоллар, төһөлөөх сахабыт дьонун араас, ол иһигэр хамсык ыарыыттан эмтиэ, быыһыа этибитий? Бары түмсэн көмөлөөтөхпүтүнэ, сүбэбитин холбоотохпутуна эрэ, кыайар ыарыыбыт кэллэ.
Үөрэҕэ суох саха оҕонньорун мааһа диэн туора тарыйан кэбиспэккэ, көх-нэм буолан, билигин ыалдьан балыыһаҕа сытар дьоммутугар көҥүллээн киллэрэн, маастаан, эттэригэр-сииннэригэр биһэн этэҥҥэ үтүөрэллэригэр биир санааҕа кэлиэхпитин наада. Оччоҕуна эрэ дьон-сэргэ бу ыарыыттан өлүүтэ аҕыйыа этэ. Көрдөһүүм итинник.
Саргылаана БАГЫНАНОВА,
Дьокуускай – Нам –
Никольскай.
Сэҥээриилэр
Билинни медицина кердеьуутун ылынан куустэрин холбоон саха норуотун абыоыы арчылыы турдуннар
89142732345
март ыйга барыахпын баҕарабын.
Уонна бырааттаахпын игириэм аҥаара кини инсультаабыта хаҥас өттө бастаан син соҕус этэ, билигин хаҥас илиитинэн туппат буолан хаалла уонна атаҕа ыалдьар, киниэхэ маас туһалыа дуо. Маас сакаастыахпын баҕарабын, сааспыт 62 сотовай тел. 89627386140. Мааскыт сыанатын уонна төһө сыанаҕа эмтииргитин баһаалыста ыытыаххыт диэн көрдөһөбүн.