Күндү улууһум дьоно-сэргэтэ, 2021 сыл ахсынньы 12 күнүгэр буолаары турар "Чурапчы улууһа" муниципальнай тэриллии дьаһалтатын баһылыгын быыбарыгар хандьыдааттарынан бэйэбит улууспут саамай иннибитигэр уктар, тарбахха баттанар бастыҥ уолаттарбыт, бэйэбит дьоммут турбуттара олус үөрүүлээх. Барыларын бэркэ диэн бары билэбит, барыларын тустарыгар ис сүрэхпититтэн ыалдьабыт. Өрөспүүбүлүкэбит улуустарын үгүс дьоно-сэргэтэ: "Чурапчылар бу сырыыга кими баһылыкка туруораллар, талаллар?"- диэн биһигини кэтии-маныы олороллор… Бу олус сытыытык турар боппуруоска бэйэм тус санааларбын үллэстиэхпин, үс хандьыдааты төһө кыайарбынан сиһилии сырдатыахпын баҕарабын.
Николай Николаевич Попову улууска билбэт киһи диэн бука суоҕа буолуо. Босхоломмут хомсомуол сэкэрэтээрин үлэтиттэн саҕалаан Миниистир бастакы солбуйааччытыгар тиийэ үүнэн, үлэтин-хамнаһын бар дьонугар толору көрдөрдө. Төрөөбүт улууһугар Чурапчытааҕы "Суол-иис" тэрилтэтигэр 8 сыл устата салайааччынан үлэлээн, салгыы Чурапчы улууһун дьаһалтатын баһылыгын бастакы солбуйааччытынан 5 сыл үлэлээн, төрөөбүт улууһугар үгүс кылаатын киллэрсибитэ. Онтон салгыы Дьокуускай куоракка СӨ Экономическай сайдыытын Министиэристибэтигэр, СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын Миниистирин бастакы солбуйааччытынан 5 сыл ситиһиилээхтик үлэлээбитэ. Онтон "Гостехнадзор управлениетын" салайааччытынан 3 сыл, "Сахаплемобъединение" АУо генеральнай дириэктэринэн 2 сыл үлэлээбитэ. 2019 сылтан күн бүгүҥҥэ дылы АГАТУ экономикаҕа преподавателинэн, практика салайааччытынан үлэлээн кэллэ. Онон Николай Николаевич улахан таһымнаах, толору бэлэмнээх салайааччы быһыытынан, төрөөбүт улууһун туһугар, кини сайдыытыгар үлэлэһэргэ бэлэмин биллэрдэ. Биһиги улууспутугар учуонай салайааччы турар түгэнигэр, ыччаттарбыт наукаҕа үлэлэрэ өссө үрдүк таһымҥа тахсыа этэ диэн бүк эрэллээхпин. Оҕолорбут тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар үөрэнэн идэ ылыылара лаппа элбиэ этэ дии саныыбын. Улуус сайдар тускулугар өрөспүүбүлүкэҕэ үбү-харчыны тыырсыыга бэйэтэ суолун-ииһин булуммут бэлэмнээх, сиппит-хоппут салайааччы быһыытынан кинини сыаналыыбын.
Степан Анатольевич Саргыдаев Чурапчы нэһилиэгин баһылыгынан үлэлээбитин, салгыы Дьокуускай куоракка Ыччат Министиэристибэтигэр ыҥырыллан барбытын бары бэркэ диэн билэбит, истэбит. Кини кэккэ ситиһиилэриттэн олус үөрэбит. Гимназияҕа бииргэ алтыспыт, тэҥҥэ үлэлээбит буоламмын, Степан Анатольевич олус үлэһитин, саҕалаабыт- ылсыбыт дьыалатын тиһэҕэр тиэрдэрин, дьоҥҥо-сэргэҕэ олус эйэҕэс сыһыанын, оҕону кытта "оҕо курдук", кырдьаҕаһы кытта "кырдьаҕас киһи курдук" үөрэ-көтө кэпсэтэрин элбэхтэ көрбүтүм, истибитим, сэргээбитим. Ону олус хайҕыыбын, үрдүктүк сыаналыыбын. Ыччат Министиэристибэтигэр үлэлээн бэйэтин билиитин-көрүүтүн өссө хаҥатан, олоххо-дьаһахха көрүүтэ, сыһыана өссө дириҥээн, дьону-сэргэни кытта алтыһыыта өссө кэҥээн, үлэтигэр баай уопуту ылла. Улууһун ыччатыгар бөҕө тирэх буолан, оройуоммут эдэр көлүөнэтэ сайдыытыгар, олоҕо тупсарыгар төһүү күүс буолбутун бары билэ-көрө сылдьабыт. Бу кэскиллээх салайааччы, улууһун дьонун-сэргэтин туһугар үгүс кылаатын киллэриэ диэн эрэнэбин.
Илья Иванович Николаев Одьулуунтан төрүттээх эмиэ бэйэбит ыччаппыт. 2004 сылтан 4 сыл устата ГУП "СӨ олох-дьаһах хаһаайыстыбата" айылҕа харыстабылын салаатыгар сүрүннүүр инженеринэн, онтон 4 сыл ГУП "СӨ олох-дьаһах хаһаайыстыбата" эбийиэктэрин уунан хааччыйар салаатын салайааччытынан үлэлээбитэ. 2012-2017 сылларга Чурапчы улууһун Болугур нэһилиэгин баһылыгынан талыллан ситиһиилээхтик үлэлээбитин бары билэбит, истэбит. Соҕотох дьоруойбутун Роман Иннокентьевич Константиновы сыаналаан, өрө тутан, Дьоруой Арамаан 120 үбүлүөйдээх сааһын көрсө туттарбыт пааматынньыга күн бүгүн дьон эрэ барыта хайгыы, киэн тутта көрөр өйдөбүнньүгэ буолла. Кэнники сылларга, саҥа талыллыбыт баһылык Флегонтова А.Н. өссө ситэрэн-хоторон, нэһилиэккэ күүстээх үлэни ыытан, билигин олус тупсаҕай оҥоһуулаах, кыраһыабай көрүҥнээх, сырдык уоттаах-күөстээх сквер буолан, ситэн-хотон, нэһилиэк олохтоохторун олус үөртэ, үрдүк биһирэбили ылла. Дьон эрэ барыта тохтоон ааһар, киэн тутта көрөр, сынньанар бэлиэ миэстэтинэн буолла. 2017 сылтан 2 сыл Илья Иванович Ньурба улууһун Ньурба куоратын баһылыгын солбуйааччытынан, 3 сыл Ньурба куорат МБУ "Куорат хаһаайыстыбатын үлэтин хааччыйар сулууспа" салайааччытынан үлэлээбитэ. Салгыы 2021 сылга Дьокуускай куорат МУП "Куорат таһын ититэр ситим" хампаанньа дириэктэринэн үлэлээн уопутурда, билиитэ-көрүүтэ кэҥээтэ, салайар үлэҕэ "багааһа" үрдээтэ.
Онон бу буолаары турар быыбарга бары да тэҥ күүстээх, потенциаллаах уолаттарбыт тэҥинэн тураннар, кими таларбытыгар олус мунаахсыйар, сэрэҕэдийэр да түгэммит кэлин күннэргэ үксээтэ. Санаабыт "сүүс аҥы" арахсан, бутуллар да түгэммит баар буолбута мэлдьэҕэ суох.
Билиҥҥи тыҥааһыннаах кэмҥэ "уларыта тутуу кэмэ" дьэ чахчы да кэллэ. Тыа сирин "боростуой дьонун" олоҕун таһымын үрдэтэр сорук билиҥҥи кэмҥэ сытыытык, күүскэ турда. Аныгы үйэ ирдэбилинэн, олох хардыытын кытта тэҥҥэ хардыылаан, нэһилиэктэри гаастааһын, уу ситимин киллэрии, хаарбах дьиэттэн көһөрүү - бу барыта олус хайҕаллаах, кэскиллээх улахан дьыалалар! Киһи үөрэ-сөҕө көрсөр, ылынар үлэлэрэ! Бырамыысалыннас эйгэтин кытта тыа хаһаайыстыбатын тэҥинэн өрө тутан сайыннардахпытына - дьэ кырдьык даҕаны олохпут таһыма үрдүө, санаабыт бөҕөргүө, сарсыҥҥы күммүтүгэр эрэллээх да буолуо этибит.
Урукку "сэбиэскэй кэмнэр" курдук сүөһүнү-аһы уопсай бииргэ көрүүгэ түмэн, кооперативтары тэрийэн, механизациялаан, аныгы технологиялар көмөлөрүнэн хотон үлэтин чэпчэтэн, сырдатан, онно ыччаты ыҥыран, көҕүлээн, үлэҕэ үөрэтэн, саҥа технологиялар көмөлөрүнэн үлэлэрин чэпчэтэн биэрдэххэ, үлэ миэстэтэ бөҕө тахсыа этэ дии саныыбын. Саҥа бырайыактары тобулан, онно ыччаты угуйан, сүөһү иитиитигэр бэйэлэрэ чааһынай урбаанньыт да буолар түгэннэригэр өйөбүл буолан, бастакы хапытаалларын булунууларыгар көмөлөһөн үбүлээтэххэ, ыччат төрөөбүт нэһилиэгэр олохсуйа хаалыа, тыа сирин хаһаайыстыбатын сайыннарыыга быһаччы кыттыыны ылыа этэ дии саныыбын. Үлэҕэ ордук интэриэстээх, эт-ас дэлэйиитигэр быһаччы кыттыгастаах буолуо этэ. Оччоҕо улууспутугар эт-ас, үүт-арыы, үрүҥ ас да дэлэйэ түһүө этэ, сыаната даҕаны удамыр соҕус буолуо этэ диэн сабаҕалыыбын.
Оттон бүгүҥҥү күммүтүн ырытан-ыраҥалаан көрөр эбит буоллахха, ас-үөл, таҥас-табаар сыаната күн-түүн ыарыы, эбиллэ турара кистэл буолбатах. Хамнас кээмэйэ буоллаҕына сыананы кытта тэҥҥэ улааппат, оннунан турар. Биэнсийэ туһунан этэ да барыллыбат. Ол иһин нэһилиэнньэ иһигэр "социальнай арахсыы" боппуруоһа инникитин сытыытык турар кыһалҕа курдук буолуута киһини дьиксиннэрэр. Ким эрэ киэһэ аайы - "пир на весь мир", ким эрэ - "арыылаах килиэп"... Оттон доҕоттоор, ким киэһэ аайы ама "сып сылаас миини сырылаччы иһиэн" баҕарбата буолуой? "Сыалаах эти тото-хана мотуйуон" баҕарбата буолуой? Ол иһин барытын үчүгэйдик толкуйдаан, улууспут сайдыытыгар чахчы да ис сүрэҕиттэн кыһаллар, хас биирдии киһи олоҕун таһыма үрдүүрүгэр күүскэ үлэлэһэр, бары хайысхаҕа сөптөөх быһаарыныыны ылынар киһини улууспут баһылыгынан талыаҕыҥ! Оҕолорбут, сиэннэрбит, хос сиэннэрбит олохторун уйгутун киниэхэ итэҕэйиэҕиҥ, сөптөөх быһаарыныыны ылыныаҕыҥ!
Наталья Сергеева-Аана Кыыһа,
Чурапчы литературнай түмсүүтүн чилиэнэ, "Бастыҥ хоһоон" анал аат хаһаайката, улууска, республикаҕа ыытыллар хоһоон күрэҕин хас да төгүллээх кыайыылааҕа, дипломана, улууска бастакы медиатеканы тэрийэн улуус сайдыытыгар бэйэтин кылаатын киллэрсибит, Москваҕа ыытыллыбыт Бүтүн Россиятааҕы "Библиобраз" конкурс кыттыылааҕа, СР Үөрэҕириитин туйгуна.
Сэҥээриилэр