Киир

Киир

Хой

xoy

Үгүс Хой дьиэ кэргэн балаһыанньатын тупсараары күүстээх үлэҕэ киириэ. Бу күннэргэ туох баар кыаххын толору туһаныаххын наада. Кыра аайы санааны түһэрэр сатаммат. Сулумахтар интэриниэтинэн саҥа билсии-көрсүү бөҕө буолбуттар. Инники олохторун оҥостоллоругар табыгастаах күннэр. Доруобуйа туһунан эттэххэ, эти-хааны күүскэ эрчийиэххэ, аһы-үөлү көрүнүөххэ наада. Айылҕаҕа тахсар кыах баар буоллаҕына, көй салгыҥҥа элбэхтик сырыт.

Оҕус

ogyc

Туох эрэ саҥаны билэ-көрө сатыыр дьоҥҥо ситиһии тосхойуо. Бу ордук оскуола үөрэнээччилэригэр уонна устудьуоннарга сыһыаннаах. Бу күннэргэ доҕотторуҥ эбэтэр чугас аймахтарыҥ соһуччу үөрүүнү бэлэхтиэхтэрэ. Бэлэх бөҕөнү тутууһугун. Нэдиэлэ иккис аҥаарыгар доруобуйа мөлтөһүөр соҕус буолуоҕа. Онон харыстана, кэтэнэн көрө сырыт. Хайа баҕарар балаһыанньаҕа чиэһинэй буол. Эйигин албынныы сатааччылар, тылгыттан хаба сатааччылар бааллар.

Игирэлэр

igire

Үөргэ-сүлүккэ наадыйыма, атын дьонтон хааччахтаах курдук сананыма. Эбии харчылаһар туһуттан саҥаны олоххор киллэриэххин саныыгын. Билигин иллэҥ бириэмэ элбэх буолан, бэйэҕин сайыннарарга кыах бөҕө баар. Чугас дьоҥҥун кытта сыһыан үчүгэй. Эйигин оҕолоруҥ олус таптыыллар уонна өрүү күүс-көмө буолаллар. Онон кинилэргэ наһаа мөҕүттүбэккэ, кыыһырбакка сырыт. Уопсайынан, истиҥ сыһыаны олохтуур, сылаас, ыраас күннэр буолуохтара.

Араак

rak

Доҕотторуҥ болҕомтолоругар олус наадыйаҕын. Кинилэри кытта көрсө-билсэ сатыыр түгэн элбээбит. Бэйэҕэ эрэлгин кинилэр эрэ үрдэтэр кыахтаахтар. Ким эрэ кырыы хараҕынан көрбүтүттэн сылтаан, наһаа санааргыыр буолбуккун. Олоххо көхтөөх көрүүгүн, уопсастыбаннай үлэҕин-хамнаскын быраҕан кэбиһимэ. Тапталлааххын кытта сыһыан эмиэ уустук. Эһиги сыһыаҥҥытыгар имэҥ тиийбэт. Онон тус олохххо эмиэ ылсан үлэлэһиэххэ наада.

Хахай

xaxai

Туох баар кыһалҕаттан, табыллыбат үлэттэн-хамнастан, сыыһа-халты туттууттан абырыыр, өйдүүр-өйүүр киһилээххин. Бу аптарытыаттаах киһи көмөтө бу күннэргэ олус наада. Тус сыһыан туһунан эттэххэ, харах-харахха олорон тапталлааххын кытта аһаҕастык кэпсэтиэххин наада. Эһиги сыһыаҥҥытыгар хоп-сип, сымыйа сурах-садьык, эрэли намтатыы үөскээбит. Онон сыһыаны тупсарарга хайаатар да истиҥник сэһэргэһэн, бэйэ-бэйэни өйдөһөргүт эрэйиллэр.

Кыыс

kuus

Талааҥҥын, дьоҕургун сайыннарар бириэмэ кэлбит. Бу ордук уһанааччыларга, айан-тутан оҥорооччуларга сыһыаннаах. Билигин үлэҕэр соччо табыллыбаккын эрээри, сотору кэминэн барыта чөлүгэр төһүөҕэ. Бириэмэ эмтиир дииллэр, ол эрээри урукку олоҕуҥ “сүрэххин” олус ыарытыннарар эбит. Билиҥҥи балаһыанньаҕа төһө дьоллооххунуй? Ордук бурдук аска үлүһүйэр буолбуккун. Эр дьоҥҥо бу улахан куттала суох. Оттон кэрэ аҥаардар, туттуна түһүөххүтүн наада.

Ыйааһын

uyaahun

Успуорду өрө тутааччылары өрөгөй күүтэр. Бу хайаан да күрэххэ кыайыы диэн буолбакка, успуорка сыалгын-соруккун холкутук ситиһиэххин сөбүн өйдүөҕүҥ. Кэлбит-барбыт, үлэҕэ баҕалаахтары, уопсайынан, үчүгэй күннэр күүтэллэр. Баҕарбыккытын барытын ситиһиэххитин сөп. Оттон сүрэҕэлдьээн, сыһыллан-соһуллан сылдьааччыларга туох кэлиэй? Үп боппуруоһун кылгас болдьохтоох кирэдьиит эрэ быһаарар кыахтаах. Кыра ыарыыны тулуйа сатаа, эминэн үлүһүйбэт ордук.

Скорпион

ckorpion

Ыаллар, сыһыаҥҥыт тупсан аҕай сылдьар. Тапталлааҕыҥ сылаас сыһыаныгар бигэнэн үөрэ-көтө сылдьаҕын. Туох баар үлэни-хамнаһы үмүрүтэ тутар кыахтааххын. Үлэ элбэх буолуо эрээри, улаханнык сылайыаҥ суоҕа. Салайааччылар, үлэһиттэргитигэр арыый да болҕомтолоох буоларгыт буоллар. Төттөрүтүн үлэлии сатыыр, кыһаллар киһини баттааһын баар. Таптал сыһыана сытыы соҕус. Ордук эр дьон туора-маара хаамар чинчилээхтэр.

Охчут

oxchut

Сулустар сүбэлэрин болҕойон иһит. Дьиэҕин-уоккун, үлэҥ былаанын бэрээдэктииргэ табыгастаах күннэр. Дьол хараҕа суох дииллэринии, сыалгын-соруккун ситиһиэххин сөп. Өрөбүллэргэ дьиэ түбүктээх үлэтин кыайа-хото тутуоҕуҥ. Маны таһынан куһаҕан дьаллыктан аккаастанар кэм кэлбит.Сулумахтар, арыый да сытыы-хотуу буолуоххутун наада. Интэриэһинэй кэпсэтии, көрсүһүү да буолуон сөп. Суоппардар, суол-иис быраабылатын тутуһан сылдьыҥ, сэрэхтээх буолуҥ.

Чубуку

chybyku

Бу күннэр тапталлааххын кытта сыһыаны бөҕөргөтүүгэ ситиһиилээх буолуохтара. Саҥа эппиэтинэстээх хардыылар оҥоһуллуохтара. Холобур, тапталлаах киһигитигэр төрөппүттэргитин кытта билиһиннэриэххит. Маны таһынан сөбүлүүр дьарыккын сөргүтэргэр кыах баар. Чугастык саныыр киһиҥ туһунан туох эрэ куһаҕан сураҕы истиэҕиҥ. Ол эрээри мээнэ сураҕы итэҕэйбэт ордук. Хата, ол оннугар аһаҕастык кэпсэтэн, санаатын иһит.

Күрүлгэн

kyrylgen

Дьиэ түбүктээх үлэтигэр сылдьаҕын. Ис дууһаны ырааһырдарга, сыһыаны тупсарарга үлэлиигин. Сүрэҕиҥ чопчута, тапталлаах киһиҥ эйигин наһаа өйдүүр. Онон иирсэ сатаама, кыраттан ньиэрбинэйдээмэ. Үлэҕэ туох да уларыйыы суох. Уу чуумпу. Ис-искиттэн ыллыаххын, муусука үстүрүмүөнүгэр оонньуоххун олус баҕарар эбиккин. Онон баҕа санааҕын олоххо киллэрэргэр туох да мэһэй суох. Өрөбүллэри доҕотторгун кытта бииргэ атаарар түгэн көстүөҕэ.

Балыктар

balyk

Ыраас салгыҥҥа көхтөөхтүк сылдьаҕын. Үгүс киһи чуҥкук олохтоох буоллаҕына, эн кимнээҕэр да сэргэхтик дьаһанан сылдьаҕын. Үлэҕэр түбүк-табык бөҕө. Урукку сибээстэргин туһанан, улахан дьыаланы үмүрүтэ тутуоххун сөп. Саҥа билсэн эрэр эдэрдэр тапталлара хаһааҥҥытааҕар да күүһүрэн сылдьар. Кинилэри истиҥ сыһыан, соһуччу үөрүү күүтэр. Нэдиэлэ бүтэһигэр үп-харчы кырыымчыгын билиэҥ эрээри, кыһалҕа түргэнник быһаарыллыаҕа.

Санааҕын суруй