Киир

Киир

Хой


Холку, туох да быһылаана, дьээбэтэ-хообото суох нэдиэлэ күүтэр. Дьиэҕэ-уокка туттуллар “бытовой” тиэхиньикэни, бытархай малы-салы атыылаһарга табыгастаах күн-дьыл үүммүт. Сынньаныҥ, күүлэйдээҥ, бассыайыҥҥа сылдьыҥ. Эн бэйэҥ настарыанньаҕын, үөрүүгүн-хомолтоҕун холкутук хонтуруоллуугун. Кэллиэгэлэр, дьиэтээҕилэр бары эйигин өйдүүллэр. Өрөбүл күннэрэ букатын да остуоруйа курдук ааһыахтара.


Оҕус


Эн тугу эрэ билгэлээн эппитиҥ барыта туолан соһутуо. Онтон эр ылан, эн аан дойду айыллыбыт кистэлэҥин барытын билэр курдук тыллаһан, ойууннаан-ичээннээн, билээҕимсийэн барыаҥ. Ол – сэрэхтээх. Олох бары эйгэтигэр омуҥҥун-төлөҥҥүн кыатана тутун, сүрэҕэлдьээмэ, бас-баттах барыма. Туохтан эрэ кыыһыран оргуйан турбутуҥ бэйэҕэр охсуулаах буолуо, бэйэҥ кэһэйиэххин сөп. Онон, холку буол.


Игирэлэр


Уруккуттан иитиэхтээбит былааҥҥын олоххо киллэрэ сатаа, туохха дьоҕурдааххын көрдөр. Онно бэйэҥ эрэллээх дьоҥҥун көмөлөһүннэр. Бу нэдиэлэҕэ оҕо сааһыҥ доҕотторун көрсүөххүн сөп. Ол иһигэр, уруккуттан тапсыбат дьоҥҥун. Кинилэри өйдүү сатаа. Нэдиэлэни быһа тохтообокко, бокуойа суох хачыгырайыаҥ. Ол эрээри, олох бары эйгэтигэр ситиһиилэр эрэ күүтэллэр. Өрөбүлгэ – бырааһынньыктаа.


Араак


Дьиэ кэргэҥҥэр барыта уу ньуурун курдук налыы, холку сыһыан күүтэр. Үлэҕэр туох барыта табыллар, дьиэҕэр – барыта бэрт. Үчүгэй, кэскиллээх билсиһиини тэринэргэ саамай табыгастаах кэм. Арыый саҥалаах-иҥэлээх, дьэллэм буолар наада. Бэйэҥ айылҕаттан килбиккин-сэмэйгин кыатанан, саҥа дьону кытта билсэ сатаа. Урукку доҕоттор саҥа табаарыстааҕар күндүлэрин умнума. Бээтинсэҕэ мээнэ тыллаһыма.


Хахай


Социальнай балаһыанньаҥ, үбүҥ-харчыҥ туруга тупсуо. Онтон сылтаан билэр-алтыһар дьонуҥ күнүүлүөхтэрин сөп. Оннук хос санаалаах дьон ахсаана хаҥаабатын туһугар кыһан. Ол эйиэхэ бэйэҕэр туһалаах буолуо. Нэдиэлэни быһа үлэ-хамнас, дьиэ-уот боппуруостарын быһааран күн солото суох сылдьыаҥ. Ити эйигиттэн элбэх күүһү-уоҕу ылыа эрээри, нэдиэлэ бүтүүтэ барыта ааттаах буолар чинчилээх.


Кыыс


Ситиһиилээх, кыайыылаах кэпсэтиилэр түмүктэригэр, дьыала-куолу, үлэ-хамнас барыта үчүгэй буолуо. Кыыс кэпсэтэр-ипсэтэр, быһаарсар, дуогабардаһар талаана – туох да иэдээн! Чугас дьонуҥ, аймахтарыҥ, оҕолоруҥ дьоҕурдарын арыйарга кыһан, кинилэр тустарыгар долгуй, кыһамньыгын уур, бииргэ буол. Үп-харчы туруга – бэрт, атыы-тутуу – ааттаах. Чугас дьоҥҥор бэлэх ыларга бэртээхэй кэм.


Ыйааһын


Ыйааһын туга барыта табыллара бэрт буолан, туохха ылсыан бэйэтэ да билбэт. Инньэ гынан, элбэх алҕаһы оҥорор чинчилээх. Кини үөрэрэ-хомойоро элбэҕэ бэрдиттэн, чугас дьонун аһара сылатар. Кини аһара ноҕуруускаламмакка, уруккуттан ылсыбыт дьыалатын тиһэҕэр тиэрдэрэ буоллар, бары үөрүө этилэр. Оттон үп-харчы, атыы-тутуу боппуруостарыгар ыйааһыны наар табыллыы эрэ күүтэр.


Скорпион


Скорпион сыалын-соругун ситиһэригэр биир быыкаа хардыы эрэ наада. Бу кэмҥэ скорпион ханна эрэ ыраах айанныыр, саҥа сири көрөр былаанын олоххо киллэриэн сөп. Ол эрээри, аһара элбэх киһилээх сиргэ кыбыллыбата, соҕотоҕун сылдьа сатыыра ордук этэ. Маны тэҥэ, дьылҕата тосхойор бэлэхтэригэр болҕомтолоох буолара, тугу да мүччү туппата... Өрөбүллэргэ кини уһуну-киэҥи толкуйдуохтаах, кэлэр кэскилин анаарыахтаах.


Охчут


Охчуттары аһара долгуйуулаах, элбэх иэйиилээх нэдиэлэ күүтэр. Бу кэмҥэ кинилэр сүрэхтэрин аҥаарын булуохтарын сөп. Ол эрээри, аһара “атаакалаама”, нөҥүө түһүмэ, өйдөөн-дьүүллээн, толкуйдаан быһаарын. Оччоҕуна кыайыы – эйиэнэ! Фантазиялыырга, үчүгэйи ыраланарга аһара бэрт нэдиэлэ, онуоха эбии, ол ыра санааҥ сороҕо олоххо киирэр чинчилээх. Саҥа билсии туһалаах буолуо.


Чубуку


Нэдиэлэ саҕаланыытыгар туох эрэ улаханы быһаарынарга, атыылаһарга уо.д.а. ыҥырар этии киириэ. Ол кэпсэтии ситиһиилээх буолуо эрээри, онтон амтаһыйан өрө баран иһимэ. Нэдиэлэ иккис аҥаарыгар элбэх харчылаах туох да эпэрээссийэни оҥорума, ол туох да үтүөнэн түмүктэниэ суоҕа. Уруккуну-хойуккуну санаан кэлэ-кэлэ кыыһырыма, чугас дьоҥҥун кытта өйдөһө сатаа.



Күрүлгэн


Чугас доҕоргун кытта бииргэ айаннаан баран, эн олоххор киниттэн ордук күндү туох да суоҕун бигэтик өйдүөҕүҥ. Онтон сиэттэрэн, эһиги сыһыаҥҥыт саҥа таһымҥа тахсыаҕа. Эйиэхэ тиийэр дьоллоох киһи суох буолуоҕа. Ити – тус бэйэҥ олоххор. Оттон үлэҕэ-хамнаска элбэх сахсыллыы, түһүү-тахсыы күүтэр. Салалтаҕын уонна кэллиэгэлэргин кириитикэлээмэ, туттуна сатаа. Өрөбүллэргэ эйигин үөрүүлээх “сюрприз” күүтэр.


Балыктар


Бу нэдиэлэҕэ балыктар баччааҥҥа диэри саһа, биллибэккэ сылдьыбыт саҥа дьоҕурдара арыллыаҕа. Үлэлэригэр кыһамньыларын үтүө түмүгэ көстүөҕэ. Идиэйэҕитин олоххо киллэрэргэ холку уонна киэҥ көҕүстээх буолуҥ. Үлэҕэ да, тус олоххо да иннигит диэки хамсааһын, ситиһии, кыайыы күүтэр. Саҥа идиэйэлэргэ, сонун дьоҥҥо болҕомтолоох буолуҥ. Уопсайынан, бэрт бэһиэлэй нэдиэлэ күүтэр.

Санааҕын суруй