Баачаан эмээхсини биһиги бары Өксүө эмээхсин диэн ааттыырбыт. Күлүгүн быһа хаампат буола сатыырбыт, күүстээх удаҕан диэн билэрбит. Онуоха эбии көрүҥэ-иттэтэ чаҕытара. Орто уҥуохтааҕа, бэйэтигэр сөп эттээҕэ-сииннээҕэ, ыыс-араҕас буола аастыйбыт баттахтааҕа, кыһыл сирэйдээҕэ, хантаччы тутта сылдьара. Бэрбээкэйигэр тиийэр уһун ырбаахыны кэтэрэ. Кини Дмитрий Васильев-Бөтөрөҥ диэн оҕонньорун кытта Кураан таһыгар Туойдаахха олорбуттара. Бэйэлэрэ оҕолоро суох буолан, Харах Уус төрөппүт уолун (Сэмэн Уйбаанабыс Сүүлүскэйи) кыра оҕо эрдэҕинэ ылан ииттибиттэр уонна олус маанылаан, атаахтатан улаатыннарбыттар.
Сэрии сылларыгар Хордоҕойго (билиҥҥи Ньурбачаан бөһүөлэгин турар сирин урукку аата) холкуос тарбыйаҕа турбат буолбут, өлөн испит. Айаҕалыы сатаан, эмээхсини ыҥырбыттар. Арай, көрдөхтөрүнэ, эмээхсиннэрэ хотон иһинэн-таһынан сылдьымахтаан баран, сүөһү хаппыт тириитин кытта туста сылдьар эбит. Ити – күрүлүүр күнүс. Онтон тохтоон баран үс кыһыл баттаҕы тута сылдьарын ууннары тардан көрдөртөөбүт уонна эппит:
«Эһиил от аайы тарбыйах баар буолуо. Күүһүм мөлтөөбүт эбит. Кыахтааҕым буоллар, илдьи таһыйардааҕым хаалла (бука, тарбыйах абааһытын буолуо).
Онтун манньатын холкуос эмээхсиҥҥэ 4 киилэ арыыны соболоҥ биэрбит. Нөҥүө сайыныгар, кырдьык, тарбыйахтара өлбөтөҕө үһү.
Биирдэ эмээхсин ииппит уолун дьонугар тахса сылдьыбыт. Ол ыаллара эмньик оҕус идэһэлэнэн эттии-астыы сылдьаллар эбит. Ыал ийэтэ саҥа сүлүллүбүт оҕус тириитин субалыы олороро үһү. Дьиэлээх хотун ол олорон көрдөҕүнэ, биир кутуйах тирии кытыы чэчээтин кирсэ сылдьара үһү. Ону өйдөөбөккө, тириитин түү өттүн ис гына хаартылыы тутан суулаат, таһааран ампаарга бырахпыт. «Аны саас биирдэ дьаһайыллыа» диэн буолбут.
Бу ыаллар өтөр буола-буола Баачаан эмээхсиннээххэ тахса сылдьаллар. Эмээхсиннэрэ туой ыалдьа сытар буолара үһү. Киирдэхтэрин аайы: «Били тириигитин таҥастаан эрэҕит дуо?» – диэн ыйытар. Ону: «Суох, күн арыый уһаан эрэр дии, сотору тутан көрөр инибит», – диэн хоруйдууллар.
Өтөр соҕуһунан, халлаан арыый сылыйбытыгар, тириилэрин дьиэҕэ киллэрэн ириэрэн баран хастыы тардыбыттара, тирии иһиттэн куп-кугас кутуйах ньылбы ойон тахсан сылыпыс гынан хаалбыт. Ол кэнниттэн, утаакы буолбакка, эмээхсиннэрэ үтүөрэн ыалдьыттыы киирбит. Дьиэлээхтэр: «Хайа, үтүөрбүккүн дуу?» – дэһэ тоһуйаллар. Эмээхсиннэрэ: «Дьэ, саҥа турдум. Дьээбэлэнэн кутуйах буола оонньооммун тоҥ тирии иһигэр кыстаатым дии. Хата, өлбөтөхпөр махтал. Ити барыта иҥсэбиттэн...» – диэхтээбит. Ыаллара туран: «Биһиги ону тугун билиэхпитий. Онтон тоҕо эт көрдөөбөккө кубулуна сылдьыбыккыный?» – диэн баран, эмээхсиҥҥэ эт кэһиилээн ыыппыттар.
Баачаан эмээхсин ыраах да, чугас да ыалга барарыгар наар кыһыл ырбаахыны кэтэрэ. Биирдэ «Саалтааныга дьахтар ыарыйда» диэн илдьит киһи кэлбит. Сорукка кэлбит киһи атынан барбытын кэннэ, эмээхсин онно оҕуһунан тиийбит. Дьиэлээхтэр: «Оо, Өксүөй кэллэ!» – диэн үөрэ көрсүбүттэр.
Эмээхсин ыалдьыбыт дьахтары көрөн баран, күөмэйинэн ыалдьа сытарын билбит. Ол кэннэ, дьахтар айаҕынан ыарыытын оборо туран, соҕотохто кэҕэрдэ түспүт. Итиэннэ: «Оо, дьэ, үрдүкү ойуун киирэн дьахтар буолан кубулунан сытарын билбэккэ бохсуруйааччы буоламмын өллөхпүн көр!» – диэн тыл ыһыктыбыт.
Онтон дойдутугар кэлэн баран икки эрэ хонон хаалаахтаабыт. Эмээхсини олорбут сиригэр, Туойдаахха көмпүттэр. Уҥуох туттарбатаҕа дииллэр.
Василий Егоров
кэпсээнин Ньукулай Буруулгун суруйуута,
«Ньурбачаан» кинигэттэн.
