Бу түбэлтэ буолбута уон сыл буола охсубут. Билигин санаатахха ырааппыт да эбит. Ол күһүн доҕотторбун кытта атынан бултуу тахсыбытым. Мин, Сааска, Бииктэр уонна Ылдьаа.
Кыылга тахсар дьон сиэринэн, ыттардаахпыт. Тиийиэхтээх сирбит – дэриэбинэттэн 4 көс. Сарсыарда эрдэттэн айаннаан түөртүүр саҕана тиийдибит. Сааскабыт тута чугас эргин суол-иис көрүөм диэн, ыттары илдьэ тыалаата, биһиги хаалан, сирбитин-уоппутун аһатан, үүтээммитин өрө тардан, сарсын ханан барарбытын кэпсэтэн баран эрдэ сыттыбыт.
Түүн үөһэ буолла. Уолбут суох да суох. Ыксаан, таһырдьа тахсан, саанан ытыалаан көрдүбүт. Аны, мунуо диэхпитин, киһибит сүүстэ сылдьыбыт сирэ. Ол икки ардыгар биир чаас ааһа оҕуста. Хата, уолбут дьэ тиийэн кэллэ. Кэлбитигэр “ханна тиийэ сырыттыҥ?” диэбиппитигэр Сааскабыт: “Муна сырыттым”, — диэн соһутта. “Өйдөөбөтүм. Хайдах муннуҥ?” – диибин. Киһибит: “Олох атын, атын сиргэ сырыттым”, — диир уонна тугу да кэпсээбэт. Мин соһуйдум эрээри, таспар таһаарбатым.
Туораттан көрдөхпүнэ, Сааскабыт сирэйэ-хараҕа кубарыйбыта сүрдээх. Сыттыбыт. Сотору соҕус буолан баран ыттар үрдүлэр. Онтон ыйылыы-ыйылыы сүтэн хааллылар. Биһиги саҥа дьиктиргиэх буолан эрдэхпитинэ, дьиэбит тула адьас сылгы курдук ким эрэ сүүрэр тыаһа иһилиннэ. Биһиги саҥабытыттан матан сытабыт. Үстэ-хаста эргийдэ, онтон эмискэ дьиэ биир муннугар тохтуу биэрдэ да, истиэнэни тоҥсуйан барда.
Мин этим сааһа аһыллан барда. Дьонум эмиэ тугу да саҥарбаттар. Били, таһыттан тоҥсуйааччыбыт аны, дьиэбит тула сүүрэ сылдьан, муннугу барытын тоҥсуйан барда. Өтөр дьиэбит иһигэр сытыйбыт сыт билиннэ. Уолаттарым бааллара-суохтара биллибэт. Саҥа суох. Онтон таһырдьа эмискэ уу чуумпу буолла, ону кытта Сааска сытар муннугунан хара бэкир киһи илэ киирэн кэллэ да, уолбут үрдүгэр түстэ. Мин кутталбыттан хаһыытыы сатаатым да, саҥам тахсыбата.
Дьонум олох бүттүлэр быһыылаах. Илэ абааһы аһа буоллум дии санаатым. Хата, Сааска саҥа таһааран хаһыытаата, ону кытта дьэ бары саҥабыт төлө барда. Дьиэбит иһэ киһи тулуйбат хаһыыта буолла. Сыт диэн амырыын. Били хара бэкир Сааска үрдүнэн ойон, Ылдьааны эмиэ үрдүнэн ааһа көтөн, дьиэбит биир муннугунан тахсан сүтэн хаалла.
Сааскабыт хаһыытыы сытар. Мин хамсыы сатыыбын да, сатаан хамсаабаппын. Хата, Бииктэр ойон туран чүмэчи уматта. Мин дьэ илиим-атаҕым хамсаата. Ойон туран, Ылдьаа орулуу сытарын илгиэлээн бэттэх аҕала сатыыбын. Ыксал буолла.
Ылдьаабын сиргэ соһон түһэрдим да, биэдэрэлээх чэйи үрдүгэр ыстым. Онуоха киһим дьэ уоскуйа быһыытыйда. Барыта кыл түгэнэ. Көрбүтүм, Бииктэр Саасканы илгиэлии турар. Сааска хараҕын үрүҥүнэн көрбүт, хаһыытыырын тохтоппот. Ол икки ардыгар Бииктэр уолу сиргэ охсон түһэрдэ. Аны уолбут айаҕыттан күүгэн тахсан, ыксал буолла.
Ойон тиийэн Саасканы илгиэлии сатаатым. Онтон Бииктэр уолу иккиһин саайда. Киһибит дөйдө. Мин биэдэрэ түгэҕэр баар ууну Сааска үрдүгэр ыстым, хата, уолбут өйдөннө, тугу эрэ ботугуруур.
Ити кэннэ Бииктэр оһох оттон билэр-билбэт тылынан тугу эрэ алҕаата быһыылаах. Сааскабыт “дьон баар, үс киһи” дии-дии, саа ылан эрдэҕинэ, былдьаан ыллым. Онтон киһибит иирдэ быһыылаах диэн, курунан кэлгийэн кэбистибит. Олорбутунан хоннубут.
Халлаан суһуктуйуута тахсан аттары ыҥыырдаатым. Ыттарбыт суохтар. Аттар тиритэн аҕай тураллар эбит, сатамматыбыт. Булт эрэ, туох эрэ, Сааскабытын балыыһаҕа илтибит.
Дэриэбинэҕэ тиийбиппит, уолбут аҕата бөлүүн түүн итирэн баран, икки киһини саанан ытан өлөрбүт. Уолбутун балыыһаҕа илдьэн туттардыбыт. Киһибитин ыалдьыбыт диэн “Котенкоҕа” (Дьокуускайдааҕы психдиспансер) ыыппыттара. Биһиги ити түбэлтэни дэриэбинэбит дьонугар кэпсээбэтибит.
Дьыл – хонук. Сааска “Котенкоҕа” сыл буолан баран таҕыста. Көрүстүм. Киһим уруккута буолбатах. Олох атын киһи курдук буолбут. “Хайдаххыный?” диэн ыйыттахха, сороҕор саҥарбат, сороҕор били үс киһи батыһаллар диир. Ол оннук ааста. Сааскабыт күһүн-саас “Котенкоҕа” киирэн тахсар.
Үһүс күһүнүгэр Ылдьааны дэриэбинэттэн чугас соҕус суолга өлөн олорорун булбуттара. Мин кини өлбүтүн кэннэ ыксаан, дэриэбинэбиттэн көспүтүм.
Дьыл – хонук. Били түбэлтэ алтыс сылын күһүнүгэр Бииктэр сүтэн хаалбыт этэ. Киһибитин нэдиэлэ буолан баран, эргэ пиэрмэ иһигэр моҥнон турарын булбуттара. Бииктэри халдьаайыга таһааралларыгар саллан барбатаҕым. Эгэ, Ылдьааны таһааралларыгар барыам дуо, суох. Дьаабы киһибин. Доҕотторум өлбүттэрин истэн эрэ кэбистим. Дойдубар ол түбэлтэ кэннэ үктэнэ иликпин.
Дьыл – хонук. Өссө үс сыл ааста. Сааска уруккутунан күһүн-саас “Котенкотыгар” кэлэн сытан барар. Иллэрээ сыл сааһыгар онно баарын истэн, доҕорбун тиийэн көрсөргө сананным. Тиийэн ону-маны кэпсэттим. Онуоха уолум били тыаҕа сылдьыбытын туһунан манныгы кэпсиир. Ону Сааска тылыттан кэпсиим.
Тыаҕа тахсан аппын арҕаа диэки туттум. Балай эмэ барбытым кэннэ эмискэ ыттарым элэс гынан хааллылар. Мин аппыттан түһэн табах тарда олорон иһиллиибин. Сотору ыттарым үһүөн үрэн киирэн бардылар. Аппын миинээт, ыттарым диэкки ыстаннардым.
Ыттар хамсаппакка үрэллэр. Чугаһаан баран, аппыттан түһэн сүүрэр-хаамар икки ардынан ыттарым диэки бардым. Арай ыттарым ыркый быыһыгар маарга үрэллэрэ иһиллэр. Мин үөмэн киирэн иһэбин. Онтон көрбүтүм, тыһы тайах турар эбит. Кыҥаат, ытан саайдым – кыылым умса барда.
Сүүрэн тиийдим. Арай, тайаҕым ынахха дылы, үс өҥнөөх буолан соһутта. Көрбүтүм, кыылым хараҕыттан уу-хаар бөҕө баспыт, киһи курдук ытыы сытар. Мин соһуйдум да, куттанным да. Көрөн турабын.
Ол курдук хайдах буолуохпун билбэккэ турдахпына кэннибэр киһи саҥарда. Соһуйан, сүрэҕим айахпынан тахса сыста. Эргиллэ биэртим, үс кырдьаҕас киһи турар. Дьонум маннык саҥалаах буоллулар: “Эн бу биһиги кыыспытын туох аньыытын иһин маннык кэбилээтиҥ?” Мин хайдах эрэ сиргэ хам хараҕаланан хаалбыт курдук буоллум, илиим-атаҕым хамсаабат. Алы гына сатаан “алҕаска” эҥин диэн, тугу эрэ саҥара сатаатым да, саҥам айахпыттан тахсыбат. Онтон биир оҕонньор: “Аны тоҕус сылынан кэлэн соргун сордуохпут”, — диэтэ. Ол турдахпытына, аны кыылым дьахтардыы кыланна уонна ах баран хаалла.
Мин биирдэ өйдөнөн кэлбитим, аппын миинэ сатыы турар эбиппин. Ыттарым суохтар. Онтон аппын нэһиилэ миинээт, инним диэки түһэ турдум. Үүтээммэр хайдах кэлбиппин өйдөөбөппүн. Кулгаахпар били оҕонньор саҥата иһиллэр: “Тоҕус сылынан эрэйгин эрэйдиэм...” Оннооҕор ол саҥа билигин да иһиллэргэ дылы.
Сааскам ити курдук кэпсээн баран кыра оҕолуу маккыраччы ытаата. Уолбун саньытаар кэлэн илдьэ барда.
Дьыл – хонук. Күһүн буолла. Биир үтүө күн Сааска тыаҕа тахсан муммутун иһиттим. Дэриэбинэҕэ аймалҕан бөҕө буолла. Дьоно бары тахсан көрдөөтүлэр, МЧСтар кыттыстылар эрээри, туһа тахсыбата. Онтон киһибит сүппүтэ тохсус хонугар бэйэтэ тиийэн кэллэ. Дьоно тута ыйытыы бөҕө буолаллар. Онуоха киһилэрэ: “Тоҕус күнү быһа үс оҕонньору батыһа сырыттым”, — диир.
Ити кэннэ аймахтара ыксаан, уолларын ыраах улууска улахан ойууҥҥа көрдөрөллөр. Ойуун Саасканы ыраастаан, алҕаан ыытар. Ол гынан баран уоллара дойдутугар тиийээт, сол күн ампаарга тахсан моҥнон кэбиһээхтиир.
Мин эмиэ куттас сүрэх Сааскабын кистииллэригэр барбатаҕым. Ол түбэлтэ кэннэ төрөөбүт дойдубуттан куотан, үс өрүһү туораан, билигин атын дойдуну дойду оҥостон олоробун. Олоробун да диэхтээн, олоҕум барыта мананыы, кэтэбил буолла. Бэйэм бэйэбин кырыыбын, доҕотторбун быраҕан барбыппыттан кэмсинэбин.
Уол барбыта бу күһүн биир сыла буолла. Дьэ, аны миигин сииллэрэ хаалла, адьарайдар. Аны үс сылынан туох буоларын Айбыт таҥара бэйэтэ эрэ билэн эрдэҕэ. Салгыы хайдах буоларбын олох бэйэтэ көрдөрүө. Олорон да диэхтээн...
ДЬОЛ.
