Бэс ыйын 1 күнэ – Аан дойдутааҕы оҕо көмүскэлин бырааһынньыга. Манан сибээстээн, Дьокуускай куорат 21-с №-дээх “Кэнчээри” (сэб. Ж.Н. Саввинова) оҕо уһуйааныгар бара сырыттым.
Күнүс 11 чаас буолан, оҕолор дьарыктара бүтэн, таһырдьа сибиэһэй салгыҥҥа оонньуу сылдьалларыгар түбэһэбин. Араас оонньуур оборудованиенан толору былаһаакканы сэҥээрэ көрөбүн. Биир былаһаакка от күөх өҥнөөх ковролинынан тэлгэммитэ, киһи төкүнүйэ да сылдьан оонньуох курдук ыраас. Сылаас күннэр тураннар, физкультура дьарыга таһырдьа эмиэ ыытыллар эбит. Ыйыталаһан билбитим, бу былаһааккалар “Малые архитектурные конструкции” диэн анал бырагырааманан оҥоһуллубуттар.
Бу оҕо уһуйааныгар 13 бөлөх аһыллан үлэлиир. Онтон 4 бөлөх – нууччалыы, 8 бөлөх – сахалыы, 1 логопедическай анал бөлөх баар. Барыта 472 оҕо сылдьар.
Таабырынтан саҕалаан олоҥхоҕо тиийэ
Светлана Егоровна Федотова, үрдүк категориялаах, бэлэмнэнии бөлөҕүн иитээччитэ:
– Биһиги уһуйааммыт оҕону дьоҕурун арыйан, араас хайысханан дириҥник иитэн-үөрэтэн сайыннарар. Манна үлэлиир иитээччилэр, педагогтар бары үлэлэригэр улахан уопуттаах, үрдүк категориялаах үлэһиттэр. Саха тыллаах уһуйаан буоларбыт быһыытынан оҕону сахалыы тыыҥҥа иитиигэ төрүт култуура педагога, үлэтигэр сүрдээх бэриниилээх, бары ытыктыыр киһибит Тамара Ивановна Акимова үтүөтэ-өҥөтө улахан. Оҕолор бу дьарыгы сүрдээҕин астыналлар.
Оҕолорбут саха фольклорун жанрдарын – таабырыныттан олоҥхотугар тиийэ барытын билэллэр. Маны сэргэ сахалыы остуол оонньууларын, хамсаныылаах оонньуулары сөбүлүүллэр.
Яна Петровна Антонова, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, РФ уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах үлэһитэ:
– 21-с №-дээх “Кэнчээри” оҕо уһуйааныгар 2000 сылтан үлэлиибин. Хара маҥнайгыттан сахалыы тыллаах бөлөххө үлэлээммин 5 таһаарыылаахпын. Оҕо ийэ тылынан иитилиннэҕинэ, толору ис айылҕатын арыйар диэн санаанан салайтаран, сирдэтэн үлэлиибит.
Оҕо иитиитигэр быһаарар суолтаны дьиэтээҕи эйгэтэ ылар. Уһуйаан баары чочуйар, сайыннарар, көмөлөһөр эрэ. Мин санаабар, анаан үөрэтиитэ суох, ыраастык сахалыы саҥалаах эйгэҕэ иитиллэр оҕо суоҕун кэриэтэ. “Мама”, “папа”, “группа”, “кукла”, “чашка”, “стол”, “интересно” курдук сахалыы көҥүл тылбаастанар элбэх тыллары нууччалыытынан саҥарыы, туттуу олус элбэх. Ол да буоллар оҕолор икки тылынан холкутук өйдүүллэр, ылыналлар. Мин үксүн сахалыы саҥаны, үөрэтиини туһанабын. Оҕолорум аһыы олорон “чохообулла аҕалыҥ” дэһэллэр. 3-4 нууччалыы тыллаах оҕолордоохпун, олор сахалыы кыайан ылымматтар, саҥарбаттар, ол эрэн өйдүүллэр.
Оҕо сайдарыгар айылҕаттан бэрдэриитэ барыта толору арылларыгар тыл быһаарар суолталаах. Тылы ыраастык, толору суолтатынан таба туттуу маҥнай дьиэ кэргэҥҥэ ууруллар. Төрөппүт онно төһө суолта биэрэриттэн оҕо сайдара быһаччы тутулуктаах. Биһиги, онно көх-нэм, ыйыы-кэрдии буолабыт, оҕо сайдарыгар араас ньыманы тобулабыт, күрэхтэри тэрийэбит (улахан сыахайдар, атах илбийэҥэ, күннүк муннуга, бахыыла).
Бөлөхпөр Н.Е. Вераксе “От рождения до школы” диэн федеральнай бырагырааманы таһынан, “Тосхол” эрэгийиэннээҕи бырагырааманан оҕолору иитэбит-үөрэтэбит. Оҕолорум Саха тэлэбиидэнньэтигэр “Эриэппэ”, “Колобок” нуучча остуоруйатын сахалыы тыыннаан уһуллубуттара. Бу көрөр улахан сыахай куукулалары саҥардан, илиилэринэн хамнатан кыттыбыттара.
Оҕолор кэпсииллэр
Бастаан таба тутан кэпсэппит оҕом Артем Птицын, 7 саастаах. Сытыыта-хотуута сүрдээх, аҥаар кырыытыттан кэпсии олорор киһи буолан биэрдэ. Боппуруос биэриэм эрэ кэрэх, чобуо баҕайытык эппиэттэһэн иһэр, кэпсээнэ да баһаам:
– Мин быйыл уһуйааммын бүтэрэммин, 33-с №-дээх оскуола саха кылааһыгар үөрэнэ барабын. Онтон “Айыы кыһата” оскуола саҥа дьиэтэ тутуллан киирдэҕинэ, онно үөрэнэ барыахтаахпын. Төрөппүттэрим инньэ диэбиттэрэ. Иитээччибин Светлана Егоровнаны ахтарым буолуо. Айтал диэн чугас табаарыстаахпын. Кинини эмиэ ахтыам. Кини 31-с оскуолаҕа барар.
Улааттахпына, суол оҥорооччу буолуом. Мин олорор Леваневскай уонна Манчаары уулуссаларым суоллара куһаҕан баҕайы. Бэйэбит чааһынай дьиэҕэ олоробут. 21 саастаах Алена диэн эдьиийдээхпин уонна 15 саастаах Саша диэн убайдаахпын. Ол эрэн убайым тоҕо эрэ эдьиийбинээҕэр улахан курдук ээ. Суох, сааһынан буолбатах – уҥуоҕунан. Убайым ийэбин куотан, аны аҕабын ситтэҕинэ, остуоруйаҕа кэпсэнэр “Дядя Степа” курдук улахан киһи буолара буолуо. 2 эбэлээхпин. Наахараҕа, Таракка олороллор. Онно суоллара эмиэ куһаҕан баҕайы. Ол суоллары эмиэ оҥортуом этэ. Ол эрэн Тарат суола син үчүгэй ээ.
Бэйэм аангылыйалыы син билэбин. 1000-ҕа тиийэ ааҕабын. Төрөппүттэрим ньиэмэстии саҥараллар. Аҕам ньиэмэстии холкутук кэпсэтэр. Ону мин өйдөөбөппүн. Баҕар, оонньоон саҥарара буолуо. Мин көрдөхпүнэ, бэркэ билэр курдук.
Манна быластылыынныырбын, уруһуйдуурбун уонна физкультура саалатыгар дьарыктанарбын сөбүлүүбүн. Ол көрөр “Лаборатория чебурашки” диэн истиэнэҕэ быыстапкалаахпыт. Арааһы бары уурабыт.
Аны Кристина Ан диэн 6 саастаах бэрт сэмэй, дуоспуруннаах кыысчааны кытта кэпсэтэбин, наһаа өйдөөхтүк көрөр-истэр:
– “Чолбоҥҥо” гимнастикаҕа Светлана Аркадьевнаҕа сылдьабын. Улааттахпына гимнастка буолуом. Саха гимназиятыгар үөрэ-көтө үөрэнэ бараары сылдьабын. Сахалыы үчүгэйдик билэбин, нууччалыы аһара буолбатах. Иитээччилэрбин Светлана Егоровнаны, Ньургуйаана Васильевнаны уонна Диананы, Таняны, Милананы ахтарым буолуо. Кинилэр саамай чугас дьүөгэлэрим.
Миша Артемьев, 7 саастаах, боччумнаах уолчаан аа-дьуо олорон, өйдөөх баҕайы эппиэттэри биэрэр:
– Уһуйааҥҥа аны кэлбэппин, күһүн 31-с оскуола саха кылааһыгар үөрэнэ барабын. Ааҕарга, суруйарга дьыссаакка үөрэппиттэрэ. Манна дьарыктанарбын ахтар буолуохтаахпын.
Улааттахпына, бизнесмен буолуом (оттон “бэрэсидьиэн буолбаккын дуо?” диэн ыйытыкпар баһын быһа илгистэр, күлэр уонна “бизнесмен” эрэ диир). Кинилэр ааҕаллар, суоттууллар уонна элбэх харчылаах буолаллар. Билигин 50, 100 солкуобай уонна бытархай харчылары муспутум баар. Мунньубут харчыбынан оскуолаҕа барар үрүсээк, харандаас, точилка, тэтэрээт, кинигэ ылыныам. Кэтэр пуормабын дьонум ылбыттара. Харчыны аҕам биэрээччи. Аны түөртэ утуйан баран оскуолаҕа барабын.
Үлэһит бизнесмен буоллахпына, табаарыстарбын Яша Федоровы, Айтал Гороховы суоттуур үлэҕэ ылаттыам.
Анита Евграфова, 6 саастаах:
– 17-с оскуола саха кылааһыгар үөрэнэ барабын. Уруһуйдуурбун наһаа сөбүлүүбүн. Мультикка көстөр аниматрониктары ордук сөбүлээн уруһуйдуубун. Онон улааттахпына, худуоһунньук буолуом. Аммаҕа эбэлээх эһэм олороллор. Эһэм Константин Иванович, кини үлэлиир, эбэм аатын умнан кэбиспиппин. Дьыссаакка уруһуйдуурбун суохтуурум буолуо. Аны үөрэх киһитэ буоллум диэн санаалаах мантан үөрэ-көтө баран эрэбин.
Саргылаана БАГЫНАНОВА.
Александр НАЗАРОВ хаартыскаҕа түһэриитэ.
