Аныгы саха кыргыттара ханна-ханна тиийэн үлэлээбэтэхтэрэй? Этэргэ дылы, сир көхсө киэҥ. Бүгүн биһиги оннооҕор эр киһи ылбычча ылсыбат эйгэтигэр – ньиэп-гаас салаатыгар салайар үлэҕэ сылдьар Лена Кириллинаны кытары кэпсэттибит. Лена билигин АХШ корпорациятын ньиэп сервиһин хампаанньатын Даниятааҕы бэрэстэбиитэлистибэтигэр 15 киһилээх производственнай отдел салайааччытынан үлэлиир.
Леналыын туундара тыйыс усулуобуйатыгар вахтаҕа үлэ, омук хампаанньатыгар хайдах тиийэн үлэлиирин, ньиэп салаатын курдук судургута суох, эр киһи идэтийэр эйгэтигэр карьераны хайдах оҥостубутун уо.д.а. кэпсэттибит.
– Лена, кэпсэтиибитин бэйэҥ тускунан кылгастык билиһиннэрииттэн саҕалыахха.
– Аҕам – Маалыкай, ийэм Ньурба уонна Сунтаар төрүттээх. Төрөппүттэрим Ньурба Маалыкайыгар билсэн ыал буолбуттар. Эһэм Бүөтүр Дмитриевич Маалыкай куустатын рабкообун бэрэссэдээтэлинэн, С.Васильев аатынан Маалыкайдааҕы сопхуос управляющайынан үлэлээбитэ. 7 сааспар диэри Ньурбаҕа Сэбиэскэй уулуссаҕа эбэбин кытары олорбуппут. Ньурба 1-кы №-дээх оскуолатыгар 6 сааспар үөрэнэ киирбитим. Наһаа мэник, биир сиргэ тулуйан олорбот кыыс оҕото этим. Дэлэҕэ, кылааһым салайааччыта Александра Гаврильевна уруок кэмигэр “Лена, тахсан, сүүрэн киир” диэҕэ дуо? Дьокуускайга 2-с оскуолаҕа, онтон 3–9 кылаастарга Мииринэйгэ омук тылын дириҥэтэн үөрэнэр оскуолаҕа үөрэммитим. Онтон 10–11 кылаастарга Н.А. Алексеева ааптарыскай оскуолатыгар үөрэммитим, оскуолабын кыһыл көмүс мэтээллээх бүтэрбитим. Оскуола кэннэ Губкин аатынан Арассыыйатааҕы ньиэп-гаас университетыгар туттарсан киирбитим. 4-с кууруска үөрэнэ сырыттахпына Москубаҕа Крылов аатынан билим-чинчийэр институтугар лабараанынан киирбитим, аспирантураҕа туттарсарбар, билим үлэһитэ буоларбар эппиттэрэ. Арааһа, кыргыттар ньиэп инженерин быһыытынан табыллан үлэлиэ суохтара диэтэхтэрэ буолуо. Ол эрээри, мин баһылаабыт идэбин туһанаары, күүспүнэн кэриэтэ производствоҕа быһаччы үлэлии барбытым. Арҕаа Сибииргэ – Ямал туундаратыгар – Ванкордааҕы, Няганнааҕы, Салыметааҕы ньиэп баайдаах сирдэргэ, Ханты-Мансийскайга, Сабеттаҕа (Ямалга баар) гаас хостуур тэрилтэҕэ вахтанан, онтон Сургукка офиска олорон үлэлээбитим.
– Ньиэп үлэһитэ буолуом диэн түһээн да баттаппатах буолуохтааххын?
– Оҕо сылдьан быраастаах, учууталлаах эҥин оонньуурбутун сөбүлүүр этибит. Кыра сылдьан ньиэп эҥин туһунан соччо өйдөбүл да суох буоллаҕа. Мин ааҕарбын-суруйарбын наһаа сөбүлүүр этим. Аҕам хас хомондьуруопкаттан кэллэҕин ахсын хайаан да кинигэ кэһиилээх буолааччы. Ордук “Аан дойду норуоттарын остуоруйалара” диэн кинигэни өйдөөн хаалбыппын. “Уай, сир-дойду наһаа да киэҥ, араас омук бөҕө баар эбит, улааттахпына ону кэрийэн көрбүт киһи-ии” дии саныыр этим. Билигин олорон, кырачаан Ленаттан “улааттаххына, туох үлэһит буолуоххун баҕараҕыный?” диэн ыйыттахтарына, арааһа, “үчүгэй, убаастанар исписэлиис” диэн хардарыам эбитэ буолуо. Онон Сэбиэскэй уулуссаҕа олорбут кырачаан Лена ыра санаатын толоро сылдьабын диэн этиэхпин сөп.
– Лена, кистэл буолбатах, биһиги инженер идэлээхтэри, буолаары буолан, ньиэп салаатын инженердэрин, тоҕо эрэ ордук эр дьоҥҥо барсар, дьахтарга соччо сөбө суох курдук ылынабыт. Баҕар, ол да иһин, биһиги дойдубутугар бырамыысыланнай тэрилтэлэр дьахталлары үлэҕэ ыла сатаабаттара дуу...
– Кырдьык, мин үлэлиир эйгэм ордук эр дьоҥҥо сыһыаннаах. Бу салаа үөскүөҕүттэн, хара ааныттан эр дьон баһылаан кэллэхтэрэ дии. 40 сыллааҕыта, оннооҕор арҕааҥҥы дойдуларга феминизм эҥин курдук хамсааһыннар күүһүрэн турдахтарына, ньиэп-гаас баайдаах сирдэргэ биир да дьахтар атаҕа үктэммэтэҕэ. Асчыт, муоста сууйааччы эҥин курдук “дьахтар” идэлэригэр да чугаһаппаттар этэ.
Мин үөрэхпин бүтэрэн баран үлэ көрдөнөрбөр биир да тэрилтэ чугаһата сатаабатаҕа. Устудьуоннуу да сырыттахпытына, уһуйааччыларбыт: “Инженер дьахталлар ханна да наадата суохтар, дьупулуомҥутун ылыаххыт, онтон тута дэкириэккэ барыаххыт. Тулаҕытыгар уол бөҕө, онон биири эмэ харбыалаһан, саатар, ыал буолан хаалыҥ”, – дииллэрэ. Кырдьык, бастакы кууруска 300-чэ этибит, онтон 20-чэ эрэ кыыс киирбиппит.
Мин санаабар, Арассыыйаҕа ордук олорор сир кыһалҕаларыттан сылтаан кыргыттары үлэҕэ ыла сатаабаттар. Холобур, эн баахтанан түҥ тыаҕа үлэлии тиийдэххинэ, эр дьону кытары биир богуоҥҥа олорбот буоллаҕыҥ дии, кыргыттарга туспа усулуобуйаны тэрийиэххэ наада. Ол иһин уолаттары ылар судургу. Этэргэ дылы, мачаалкалаһа барбаттар. “Саха ньоҕой, оҕото өссө ньоҕой” дииллэрэ саамай сөп быһыылаах. Мин туруоруммут сыалбын ситиһэрбэр “суох” диэни олох билиммэппин. Сөбүлэһиннэрэн баран биирдэ тэйэбин. Үлэ көрдүүрбэр да оннук этэ. Бастаан биир ааҥҥа аккаастыахтара, оччоҕуна иккиспэр барабын... онус да ааҥҥа аккаастаатахтарына, хаһан булуохпар диэри салгыы түһүнэбин. Мин бастаан ньиэп-гаас собуотун тутар тэрилтэҕэ технигинэн үлэлээбитим, кэлин биирдэ инженеринэн үлэлээбитим. Хаһан даҕаны “мин кыыспын, онон миэхэ уратытык сыһыаннаһыҥ” эҥин диэбэт этим. Харса суох барыларын кытары тэбис-тэҥҥэ, сорох ардыгар аһара да түһэммин үлэлээччибин. Холобур, скважинаттан ньиэп боруобатын ыларбытыгар 20 л биэдэрэни толорон хостуугун уонна танкерга кутаҕын. Мин курдук соччо спортсменката суох, эт-хаан өттүнэн арыый мөлтөх киһиэхэ, биллэн турар, бастаан ыарахана сүрдээх этэ. Эр дьон аһынаннар да хайыахтарай, бэйэлэрэ үлэлэрин толоро сырыттахтара дии. Ол ыарахан уйуктаах массыынаны ыыта сылдьан, миэхэ көмөлөһө түспэт да буоллаҕа. Хайыахпыный, төһө да ыарырҕаттарбын, ол боруобаларбын 5-тии лиитирэнэн кутан толорор этим...
– Туора харахтарынан көрөөччүлэр дуу?
– Чэ, бастаан үлэҕэ киирбит киһи быһыытынан, онно соччо аахайбатаҕым да буолуо. Онтон саҥа бырайыактарга, ньиэп баайдаах сири туһаҕа таһаарарга ыҥырдахтарына, билбэт дьон сэнии көрөллөр этэ. “Пахай, бу хачаайы кыыс тугу элбэҕи суоран ылаахтыай” диэбит курдук, үөһэнэн көрөллөрө. Ол эрээри ол санааларын сотору буолаат уларыталлара. Тылгынан буолбакка, тута дьыаланан дакаастаатаххына, ылыналларыгар тиийэр буоллахтара. Кистэл буолбатах, миигин кытары кэлбит кыргыттар тулуйбакка уурайан бараллара. Уһаатахтарына, биир сылы эрэ тулуйаллара. Мин тохсунньуга төрөөбүтүм, тыйыс усулуобуйаҕа үөскээбитим, маһынан оттуллар дьиэҕэ улааппытым, онон ыарахан үлэ хайдаҕын кыра эрдэхпиттэн билэр буоллаҕым. Сорох кыргыттар биир күн дуустамматахтарына, өлөөрү гыналлар. Оттон туундараҕа дуус таас дьиэҕэ курдук күн аайы кэлбэт, барыта уочаратынан буоллаҕа. Аны туран, сэлээркэни үрдүгэр куттубут курдук аҥылыйар буоллаҕыҥ. Мин ону тулуйар этим, ытыы сылдьар майгым суох. Киһи убаастабылы тус дьыалатынан, хара көлөһүнүнэн ылар. Биһиги индустриябыт соччо улахана суох ээ, этэргэ дылы, бары бэйэ-бэйэбитин билсэбит, ким хайдах таһымнааҕын истэ-билэ сылдьабыт. Инньэ гынан, мин аптарытыаты түргэнник ылбытым. Аны “Лена маны сатаабат, кыайбат” диэбэттэр.
– Оттон омук хампаанньатыгар хайдах киирбиккиний?
– Арассыыйаҕа хас да хампаанньаҕа, ньиэп-гаас баайдаах сиргэ үлэлээбитим. 2018 сыллаахха кириисис буолбутугар биһиги үлэлээбит бүтүн дэпэртээмэммитин сарбыйыыга ыыппыттара. Бастаан үс ый үлэтэ суох олорбутум. Онтон үлэ көрдөнөрбөр “омук хампаанньаларын боруобалаан көрбүт киһи” дии санаабытым. Сыалым – норуоттар икки ардыларынааҕы тэрилтэҕэ уопут ылыы. Хас да тэрилтэҕэ тахса сылдьыбытым. Мин омук тэрилтэтигэр үлэ көрдүүрбүн билэн, билэр дьонум “Казахстаҥҥа үлэ баар, хайыыгын?” диэтилэр. Улаханнык толкуйдуу барбакка, тута сөбүлэһэн, Казахстаҥҥа тиийдим. Инженеринэн киирбитим, ол эрээри атын функциялары эмиэ сүктэрдилэр. Онтон толлубатаҕым, төттөрүтүн, бэрт сонун, интэриэһинэй этэ. Казахстаҥҥа ньиэп ырыынага бэрт сэмэй, баара-суоҕа 3 эрэ улахан тэрилтэ баар, онон бэйэҕин көрдөрөргө саамай тоҕоостоох. Казахстаҥҥа ньиэп арҕаа эрэгийиэннэргэ сайдыбыт. Онно ордук консервативнай нэһилиэнньэлээх, аччыгый жуз бэрэстэбиитэллэрэ. Ол да буоллар ньиэп хампаанньаларыгар кыргыттар бааллар. Ол эрээри үксүн офиска – финансистар, каадыр отдела... Тэхиниичэскэй идэлээх казах кыргыттара суохтар. Миигин нуучча дии санаабыттар этэ. Арассыыйаттан кэлэр инденер Лена Кириллина этим буоллаҕа дии. Онтон сахабын билэн баран, наһаа сөхпүттэрэ, уруурҕаабыттара. Саха кыргыттара маннык дуоһунаска бааллар эбит диэн сөҕүү-махтайыы бөҕө...
Биир сыл иһигэр элбэххэ үөрэммитим, Казахстаҥҥа билэр буолбуттара. Сыл иһигэр омук дойдуларыгар хаста да хомондьуруопкаҕа сылдьыбытым – Азербайджаҥҥа, Албанияҕа, Данияҕа. Оруобуна хамсык саҕаланыытыгар Данияҕа сырыттахпына, хантараак баттаһарга этии киирбитэ. Инньэ гынан Данияҕа үлэлии хаалбытым.
– Туох эбээһинэстээххиний?
– Билигин производственнай отделга сервис координатора диэн дуоһунастаахпын, 15 киһини салайабын. Сүрүннээн, икки боппуруоска эппиэттиибин: тэриллэрбит харгыһа суох үлэлииллэригэр уонна исписэлиистэрбит үлэлэрин хонтуруоллуурга. Саҥа хамаанданы хомуйан, былааны толорорго эппиэттээхпин. Улахан эппиэтинэскэ сылдьабын. Мин сыыһабыттан сылтаан, хампаанньа сүүнэ хоромньуну көрсүөн сөп. Ол иһин күн аайы күүскэ кыһаллабын.
Үлэм хайысхатын судургутук биир этиинэн быһаарар кыаллыбат. Технологияны уонна дьону салайыы диэн уустук буоллаҕа. Тэриллэри атын дойдуттан аҕалан туруорабын. Аны туран, хас биирдии дойду ирдэбилэ тус-туһунан. Онон үлэлииргэ бэрт интэриэһинэй, күн ахсын туох эрэ саҥаны, сонуну билэбин. Билигин технология күүскэ сайдар, онон саҥаттан саҥаны баһылыырга күн аайы үөрэнэбин.
Тэриллэри кытары судургутук үлэлиир эбит буоллахпына, дьону хонтуруоллуур, салайар ордук уустук курдук. Тэрил алдьаннаҕына, хайдах баҕарар өрөмүөннүөххэ, уларытыахха сөп. Оттон дьоҥҥо оннук буолбатах. Бэйэбинээҕэр саастаах дьону салайабын. Эһэм салайар дьоҕура бэриллибит быһыылаах. Кини кыыһырдаҕына, “муостаргытын баайталыам” диирэ. Дэлэҕэ “Муос” диэн хос ааттаныа дуо. Мин үлэһиттэрим сыыстахтарына, испэр эмиэ “муостарын баайталыыбын” (күлэр). Дьону кытта киһилии сыһыаннастаххына, ханнык баҕарар балаһыанньа быһаарыллар. Мин оннук бириинсиптээхпин.
– Омук хампаанньалара туох уратылаахтарый?
– Омос көрдөххө, туох да улахан уратыта суох курдук: дьон үлэтин толорор, хамнас аахсар. Оттон ис-иһигэр киирдэххинэ, уратыта диэн элбэх. Арааһа, сууттарыгар-сокуоннарыгар сытара буолуо. Омук хампаанньаларын үлэһиттэрэ ордук көмүскэллээхтэр, бырааптаахтар курдук. Киһи бырааба бастакы миэстэҕэ турар. Идэлээх сойуус күүскэ үлэлиир. Арассыыйаҕа “өл да төрөө – баар гын” диэн эбит буоллаҕына, манна оннук буолбатах. Тойон үөһэ тойон суох, бары тэбис-тэҥҥэ үлэлииллэр. Киһилии сыһыан диэн өрө тутуллар. Олох сылайыаххар, быстыаххар диэри үлэлээбэккин. Үлэттэн истириэс ылыы диэн суох. Кыайбат буоллаххына, салайааччыгар тиийэн “бырастыы гыныҥ, мин маны соҕотоҕун кыайбаппын, эбээһинэспин үллэрэбит дуо” эҥин диэн этиилээх холкутук киириэххин сөп. Омук хампаанньаларыгар киһини таптаабыттарынан ууратан кэбиспэттэр, хантараак усулуобуйата күүскэ тутуһуллар. Үлэлииргэ толору усулуобуйа хааччыллар, кэлэктиип дуогабара тутуһуллар.
Манна баахта ньымата диэн эмиэ баар. Ол эрээри биһиэниттэн чыҥха атын. Олорор усулуобуйа, ас, таҥас, сауна... Гостиницалыы тииптээх. 3 нэдиэлэ үлэлиигин, 3 нэдиэлэ сынньанаҕын...
– Билигин аан дойдуга ньиэп-гаас ырыынага бэрдэ суох балаһыанньалаах олорор, уустук кэмнэри ааһар. Ол эһиэхэ хайдах оҕуста?
– Кырдьык, аан дойду үрдүнэн балаһыанньа бөрүкүтэ суох. Хомойуох иһин, ньиэп ырыынага хаһан баҕарар бэлиитикэттэн тутулуктаах. Мин оннук глобальнай экэнэмиичэскэй уонна бэлитиичэскэй боппуруостары быһаарбаппын, онно орооспоппун даҕаны. Бары бэркэ билэр балаһыанньабыт саҕаланыаҕыттан барыта олус түргэнник уларыйда. Били, чуумпутук олорбут олохпут өрө оргуйа түспүтэ. Инбэстииссийэ бырайыактара олох атын хайысхаланнылар, тэриллэргэ, саҥа скважиналары баһылыырга балачча уустук буолбута. Балаһыанньаҕа эппиэттэһэн, ырыынак бэрт түргэнник уларыйда, саҥа быраабылаҕа көстө. Билигин барыта орун-оннугар түһэн эрэр. Айылҕа бэйэтэ биэрэр энэргиэтикэтэ ордук суолталанна – тыалтан, ууттан ылыллар энэргиэтикэ күүскэ сайдан эрэр. Арҕааҥҥы дойдулар онно суоттаналлар. Ол эрээри ньиэп, гаас син биир хаһан да сүппэт, киһи баарын тухары экэниэмикэ биир тутаах салаата.
– Бэйэҥ туох дьарыктааххыный? Иллэҥ кэмҥин хайдах атаараҕыный?
– Баахта ньыматынан үлэлиир эрдэхпинэ, аан дойду муннуктарын тилийэ көтөр этим. Омуна суох, Сир саарын аҥаарын кэрийдим быһыылаах. Африка, АХШ, Дьобуруопа... Соҕуруу Эмиэрикэҕэ уонна Австралияҕа эрэ тиийэ иликпин. Кэнникинэн Данияны үөрэтэбин. Өрөбүллэрбэр массыынабар олордум да, ханна эмэ тыаҕа тахсан сынньанабын. Манна кемпинг (поход) диэн наһаа тарҕаммыт. Муора кытыытынан хаамарбын, ойуурга, хонууга дьаарбайарбын туохтааҕар да астынабын. Биһиги айылҕа оҕолоробут дэнэбит дии. Чахчы, оннук. Айылҕаҕа сырыттахпына, ордук дуоһуйабын, сынньанабын. Соторутааҕыта наһаа үчүгэй икки күөлү буллум. Олох Ньурбаҕа көрбүт күөлүм курдук. Санаабар, төрөөбүт дойдубар, оҕо сааспар төннөр курдукпун. Ол иһин сотору-сотору баран, ол күөлбүн одуулаан олоробун. Онно олорон “арааһа, билигин кустар көтөн тахсаллара буолуо” диибин. Сахам кусчут хаана уһуктар быһыылаах (күлэр). Онтум, кырдьык, уонча да мүнүүтэ буолбакка, кустар кэлэн түһэллэр.
Йоганан дьарыктанабын. Винил быластыыҥкаҕа муусука истэрбин ордоробун уонна саамай ас астыырбын сөбүлүүбүн. Эбэм бэрэскилииргэ үөрэппитэ. Билигин бэрэски буһарарбар наар эбэбин ахтан ааһабын.
– Дания эйигин тугунан соһутта? Датчаннар хайдах омук эбиттэрий?
– Дания наһаа ыраас! Барыта уурбут-туппут курдук, бэрээдэк, ким да ыһа-тоҕо сылдьыбат. Олус кырасыабай куораттардаах. “Датский дизайн” диэн бэйэтэ бренд буолар. Чахчы, Дания наһаа элбэх биллэр дизайнердаах. Холобур, Швеция “Икеа” диэн пиирмэтин оҥоһуктара Дания дизайнердарын киэнэ. Киһи куттаммакка, көҥүллүк тыынар дойдута. Буруйу оҥоруу суоҕун тэҥэ. Оҕо сылдьан Ньурбаҕа дьиэбитин маһынан баттатан баран барааччыбыт дии. Оттон билигин хатыыбыт. Данияҕа үкчү биһиги оҕо эрдэҕинээҕибит курдук, дьон дьиэтин аанын хатаабакка тахсан барыан сөп. Даниялар атын Европа дойдуларыгар холоотоххо, симик соҕустар. Наһаа пунктуальнайдар уонна олус чэбэрдэр. Биири дьиктиргээбитим – уулуссаҕа ыарахан суумкалаах сырыттаххына, ким да көмөлөспөт. Холобур, пуойаска ыарахан чымадааҥҥын уурарга эҥин ким да наадыйбат, көрдөстөххө, көрөн эрэ кэбиһиэхтэрин сөп. Кэлээскэлээх киһиэхэ да кыһамматтар. “Бэйэҥ киэнэ – бэйэҥ эппиэттээ” диэн санаалаахтар. Данияҕа төрөппүттэр эбээһинэстэрэ 50/50. Холобур, дэкириэт уоппуската төрөппүттэргэ иккиэннэригэр аҥаарданан бэриллэр, онон ыал аҕата оҕотун көрөн уоппускаҕа олоруон сөп. Соҕотоҕун кэлээскэҕэ оҕотун үппүт эр дьону көрөн, олус сөҕөр этим, билигин үөрэммиппин. Данияҕа хаар диэн суох! Хаарбын наһаа суохтуубун. Г.Х. Андерсен остуоруйаларыгар “Снежная королева”, “Серая Шейка” хаары кытары сибээстээхтэр дии. Онтум хаар диэн отой да суох дойдута эбит.
– Саха сирэ, холобур, Ямал курдук күүстээх ньиэп-гаас эрэгийиэнигэр кубулуйуон сөп дуо?
– Хаһан эрэ ыстатыыстыканы киирэн көрбүтүм. Онно Саха сиригэр ньиэп баайдаах 34 сири арыйбыттарыттан 17-тин эрэ туһаналлар диэн этэ. Саха сиригэр бөдөҥ саппаастаах сир элбэх. Ол эрээри биһиэхэ логистика өттүнэн ыарахан. Ямалга ити өттүнэн судургу: суол-иис баар, онон таһаҕас түргэнник уонна чэпчэкитик тиэллэр, өрүс суола сайдыбыт. Танкердарынан СПГ-ны холкутук тиэйэллэр. Кырдьыгынан эттэххэ, мин Саха сиригэр ньиэп баайдаах сиргэ сылдьыбатаҕым, Чайыҥданы эҥин көрүөхпүн баҕарбытым да... Мин санаабар, Саха сирин кыаҕа олус улахан. Билигин Арассыыйа Азия диэки хайыһан эрэр, онон сайдар саҕахтара киэҥ. Ыарахаттар баар буолуохтара, ол эрээри ол кыаллар дьыала буоллаҕа.
– Дойдугун ахтаҕын аҕай быһыылаах... Төһө чаастатык кэлэҕиний? Төннөр санаалааххын дуу?
– Биллэн турар! Төрөөбүт дойдуттан күндү туох да суох буоллаҕа дии. Москубаҕа, Казахстаҥҥа үлэлиир эрдэхпинэ, дойдубар сылга иккитэ хайаан да кэлэн барар этим. Билигин оннук кыах суох. Ол эрээри хайаан да тиийиэм, ол туһунан кэпсэтии да суох буолуохтаах. Ордук сахалыы аспын ахтабын – тоҥ быар, балык, ис миинэ... Дьэ, тиийдэхпинэ, сиэм да сиэм!
15 сааспыттан төрөппүттэрбиттэн туспа баран үөрэммит буоламмын дуу, тоҕо эрэ тэйэргэ үөрэнэн хаалбыппын. Төрөппүттэрим, төһө да сөбүлээбэтэллэр, оҕолоро сайдарын туһугар ыытарга тиийбиттэрэ. Ол эрээри, “хайаан да төннөҕүн” диэн усулуобуйалаах. Күүтэр дьонноохпунан, төннөр дьиэлээхпинэн, бэйэбин дьоллооҕунан ааҕынабын.
Дойдубар туох эмэ туһалааҕы оҥордорбун диэн санаалаахпын. Онон хаһан эмэ син биир төннөн, дойдум сайдыытыгар кылааппын киллэрсибит киһи дии саныыбын.
Дмитрий ИВАНОВ сэһэргэстэ.
