Бу күннэргэ Москубаҕа бразильскай хапсыһыыга – джиу-джитсуга – аһаҕас чөмпүйэнээт ыытылынна. Санаттахха, күрэс ACB (Absolute Championship Berkut) диэн биллиилээх хампаанньа эгидатынан буолар. Маныаха ACB тэрилтэ күүс холонуу киирсиилэрин үс көрүҥҥэ тэрийэр. Ол курдук, джиу-джитсу, кикбоксинг уонна ММА. Бу буолан ааспыт хабыр хапсыһыыга Арассыыйаттан, Израильтан, Индияттан, Украинаттан, Казахстантан, Кыргыстаантан, Узбекистантан, о.д.а. дойдулартан бастыҥнар күөн көрүстүлэр.
Бүгүҥҥү «Манчаарыга» Аан дойду таһымнаах күрэххэ биһиги өрөспүүбүлүкэбитин чиэстээхтик көмүскээбит, джиу-джитсуга бэйэтин ыйааһыныгар чөмпүйүөн буолары ситиспит биир дойдулаахпыт Федор Огоюкин ыалдьыттыыр.
– Федор, бастатан туран, кыайыыгынан истиҥник эҕэрдэлиибит! Ааҕааччыларбытыгар бэйэҥ тускунан кэпсээҥҥин тардан кэбис...
– Мин 1993 сыллаахха Таатта Чөркөөҕөр күн сирин көрбүтүм. Тааттаҕа мин үс сааспар диэри олорбуппут, ол кэнниттэн дьоллоох Дьокуускайга дьиэ кэргэнинэн көһөн кэлбиппит. Онон куоракка улааппытым. Бииргэ төрөөбүт бэһиэбит.
– Бука диэн, сэрэйдэххэ, успуорду кыра сааскыттан сэҥээрэр буолуохтааххын...
– Биһигини аҕабыт успуорка уһуйбута. Кини убайбын, миигин уонна бырааппын дьиэҕэ дьарыктыыр этэ. Манна диэн эттэххэ, мин хаһан да анаан-минээн куруһуокка, сиэксийэҕэ сылдьыбатаҕым. Онон аҕабыт успуорка оскуолатын ааспыппыт диирим оруннаах буолуоҕа. Кэлин ис иһиттэн дьаныардаахтык дьарыктанан барбыппар, эппэр-сииммэр, тус кыахпар да уларыйыы киирэн испитэ.
– Төрөппүттэриҥ тустарынан салгыы кэпсии түс эрэ...
– Дьонум саастаахтар, иккиэн биэнсийэлээхтэр. Билигин Тулагы Киллэмҥэ бааһынай хаһаайыстыба тэринэн, ньир-бааччы үлэлии-хамсыы сылдьаллар.
– Аҕаҥ успуорка туох сыһыаннааҕый?
– Эдэр сылдьан гиирэ анньааччы этэ. Кини эмиэ тириэньэрэ суох бэйэтин күүһүнэн дьарыктаммыт киһи, ситиһиитэ элбэх.
– Ол аата оскуоланы бүтэриэххэр диэри аҕаҕар дьарыктаммыт буоллаҕыҥ?
– Оннук. Оскуоланы бүтэрэр сылбар балачча эбиллибитим. Ол эрээри, санаам күүһэ суоҕа диирим дуу... Тоҕо эрэ, «атыттар тириэньэрдээхтэр, кинилэр таһымнара миигиннээҕэр үрдүк» дии саныырым. Дьиҥэр, оннук буолбатах буоллаҕа дии. Биһигини аҕабыт кыра эрдэхпититтэн тулуурдаах-дьулуурдаах уонна кыахтаах буоларга ииппитэ-такайбыта.
– Оскуола кэнниттэн ханна үөрэнэ киирбиккиний?
– Тыа хаһаайыстыбатын академиятыгар «Зоотехния» идэтигэр. Иккис кууруска үөрэнэ сылдьан, бэйэ баҕабынан, аармыйаҕа сулууспалыы барбытым. Дьэ, ол сулууспалыы сылдьан, олох туһунан элбэҕи толкуйдаан, сыал-сорук туруорунан, өй-санаа өттүнэн бөҕөргөөн төрөөбүт дойдубар эргиллибитим.
– Ханна сулууспалаабыккыный?
– Аармыйа сүрдээн-кэптээн кэпсииллэрин курдук олус ыарахан буолбатах ээ. Киһи аа-дьуо сылдьар. Даҕатан эттэххэ, биир сыл олус түргэнник ааһар эбит. Мин Хабаровскай уонна Уссурийск куораттарга сулууспалаабытым.
– Аармыйа кэнниттэн тута үлэҕэ киирбит эбиккин...
– Чугас дьонум, доҕотторум «полицияҕа үлэҕэ киир» диэн үгүстүк этэллэрэ. Дьэ, ол туһунан үчүгэйдик толкуйданан баран, үлэһит буола охсоору полицияҕа киирбитим. Билигин полиция кинолога диэн дуоһунастаахпын. Үлэбин сөбүлүүбүн.
– Бачча эппиэтинэстээх үлэҕэ сылдьан, аны, успуорка хайдах кэлэн хааллыҥ?
– Успуорт мин олохпор өрүү баар. Син-биир тириэньэргэ дьарыктанар, үүнэр-сайдар баҕа хаһан да сүппэтэҕэ. Эрдэ хапсаҕайынан уонна мас тардыһыытынан дьарыктаммытым. Сайын ыһыахтарга эбэтэр аһаҕас күрэхтэргэ кыттарым. Ол сылдьан, «ханнык эрэ успуорт көрүҥүнэн чопчу ылсан дьарыктаныахпын наада» диэн, толкуйдуурум. Ол да буоллар балай эмэ уһун кэм дьиҥ дууһам сытар дьарыгын булбакка сылдьыбытым. Ити, «бои без правил» эҥин диэни кыра эрдэхпиттэн сэҥээрэбин. Онно грэпплинг диэн тустуу көрүҥэ баар, ол хапсыһыыларын «Ютуб» ханаалыгар интэриэһиргээн көрөрүм. Биирдэ бу көрүҥҥэ спортсменнары сүүмэрдиир ис хоһоонноох биллэриини ааҕан, Александр Стручковка, «Хотой» диэн кулуупка, тиийбитим. Аан бастакы дьарыкпыттан саҕалаан бу успуорт көрүҥүн тута сөбүлээн, дьарыктанан барбытым...
– Оччотугар грэпплинг джиу-джитсуттан туох атыннааҕый?
– Иккиэн биир соҕустар. Арай атына диэн – джиу-джитсуга кимонолаах киирсэ тахсаҕын, онтон грэпплинҥэ кимоно ирдэммэт.
– Эн санааҕар, успуорт бу көрүҥэ биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр соччо сайдыбатах дуо?
– «Соччо» диэн да буолбатах, букатын сайда илик. Бу көрүҥ бэйэни күүс-уох өттүнэн көмүскэниигэ туһалаах. Атын дойдуларга бу успуорт көрүҥүнэн дьахталлар көхтөөхтүк дьарыктанар буоллулар. Онтон доруобуйаҕа охсуутун туһунан эттэххэ, сүһүөххэ кутталлаах буолуон сөп.
– Кэпсэтии былаһын тухары тириэньэр туһунан кэпсэттибит. Эйигин билигин дьарыктыыр, сүбэ-ама, өйөбүл буолар киһиҥ кимий?
– Тириэньэрим Александр Стручков бразилия джиу-джитсутунан бастаан Чехияҕа үөрэнэ сылдьан дьарыктаммыт. Билиҥҥи хотугу многоборье «сулустара» кинини кытта бииргэ дьарыктаммыттар эбит. Кини дойдутугар эргиллэн кэлэн баран, бу көрүҥҥэ спортсменнары дьарыктыыры саҕалаабыт. Билигин кыра оҕолор кытта биһирээн сылдьар буоллулар. Кэрэхсэбиллээҕэ күннэтэ сайдан, тупсан иһэллэр.
– Аны кыайыы-хотуу туһунан кэпсэтиэххэ. Эн Москубаҕа ыытыллыбыт чөмпүйэнээккэ биэс түһүмэҕи болдьоҕун иннинэ толорон, эрэллээх кыайыыны ситиспитиҥ...
– Бу күрэхтэһии Аан дойдутааҕы аһаҕас чөмпүйэнээт диэн буолар. Күрэххэ ким баҕалаах сайаапка биэрэн кыттар. Быйыл кыттааччы элбэх этэ. Мин ыйааһыммар 27 киһи баара. Утарсааччыларым үгүстэрэ Европаттан, Орто Азияттан уонна Турцияттан сылдьаллара. Мин биэс куруугу «треугольник» диэн сөбүлээн туттар ньымабын туһанан, эрэллээхтик кыайбытым.
– Федор, бэйэҥ этэн аһарбытыҥ курдук, джиу-джитсу күрэхтэрэ биһиэхэ ыытыллыбаттар. Онон күрэхтэһэр туһугар Арассыыйа куораттарынан эбэтэр тас дойдуларынан айанныаххын наада эбит. Биллэн турар, кэлии-барыы элбэх үбү-харчыны эрэйэр...
– Бу иннинэ Владивостокка баран Европа чөмпүйэнээтигэр эмиэ бастаан кэлбитим. Күрэхтэһиилэр Москубаҕа, Санкт-Петербурга уонна Европа диэки ыытыллаллар. Бэйэм чугас дьонум, үлэлиир кэлэктиибим өйөбүллэринэн айанныыбын. Чопчу үбүлүүр успуонсарым диэн суох.
Манна даҕатан эттэххэ, Арассыыйаҕа эмиэ бу көрүҥ саҥа сайдан эрэр. Дьоруопа чөмпүйэнээтигэр сылдьан, «Стрела» диэн джиу-джитсуну сайыннарар Арассыыйатааҕы кулууп бэрэстэбиитэллэрин кытары салгыы бииргэ үлэлиир туһунан сүбэлэспиппит. Ол курдук, билигин Дьокуускайга баар кулууппут Арассыыйа «Стрела» тэрилтэтин Саха сиринээҕи салаата, филиала, диэн буолла. Салгыы кэпсээтэххэ, джиу-джитсуга «кур (пояс) систиэмэтэ» үлэлиир. Ол аата, спортсменнар саҥаттан саҥа үктэлгэ тахсыыларын кур дьүһүнэ быһаарар. Оттон биһиэхэ маннык куру ылар систиэмэ эрдэ суоҕа.
– «Кур систиэмэтэ» хайдах үлэлиирий?
– Бастаан дьарыктана кэлбит киһи маҥан курдаах буолар. Салгыы спортсмен ситиһиититтэн көрөн, кур дьүһүнэ уларыйан иһэр. Холобур, билигин тириэньэрбит пурпурнай курдаах. Ол аата, бэрэпиэссэр таһымнаах уонна спортсменнары дьарыктыыр бырааптаах. Миэхэ Москуба чөмпүйэнээтин кэннэ «Стрела» кулууп халлаан күөх куру биэрбитэ. Бу кур кэнниттэн пурпурнай кур кэлэр.
Санаттахха, биһиэхэ урут кур ким да биэрбэт буолан, хаайтара сылдьыбыппыт. Күрэххэ кэлэр кыттааччылар бары анал курдаах буолаллар. Биһиги кинилэртэн таһыммытынан хаалсыбаппыт эрээри, курбут суоҕа. Дьэ, билигин, хата, «кур систиэмэтин» олоххо киллэрэн эрэбит. Аны, быһа холуйан, уон сылынан бэйэбит спорстменнарбытыгар маннык курдары аныыр буолуохпут.
– Эн успуортан, үлэттэн быыс-арыт буллаххына, атын туох интэриэстээххиний, дьарыктааххыный?
– Мин иллэҥ кэммин барытын успуорка аныыбын. Арааһа, хойутаан саҕалаабыт буолан быһыылаах... Үлэм кэннэ тута дьарыкка сүүрэбин. Билигин баҕа санаам диэн, омук тылын баһылыахпын баҕарабын. Онон аангылыйа тылын үөрэтэр соруктаахпын.
– Сааһыттан тутулуга суох ким баҕарар успуордунан дьарыктанар буолла. Эн санааҕар, чөл олох хайдах буолуохтааҕый?
– Усулуобуйа баар буолла, ол иһин дьон саалаҕа көхтөөхтүк сылдьар. Билигин успуорт ыччакка эрэ буолбакка, аҕа саастаах көлүөнэҕэ эмиэ муодунай буолла. Урут, 4-5 сыллааҕыта, успуорт саалата Дьокуускайга аҕыйаҕа. Өйдүүбүн ээ, ыраахтан сатыы дьарыктана кэлэрбин (күлэр). Билигин куорат хас биирдии муннугар кэриэтэ успуорт саалата баар. Чөл олох күүстээх санааттан тутулуктаах. Ол эбэтэр, күүстээх санаалаах уонна сыаллаах-соруктаах дьон үгүһү ситиһэллэр.
– Джиу-джитсунан оҕо хас сааһыттан дьарыктаныан сөбүй?
– Билигин Бразилия оҕолоро 5-7 саастарыттан дьарыктаналлар. Биһиги да оҕолорбут кыра саастарыттан сөбүлээн дьарыктаныахтарын сөп. Мин санаабар, бу көрүҥ биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр сайдар кэскиллээх. Онно эрэллээхпин.
Билигин бэйэм араас күрэхтэргэ кыттан, салгыы сайдыахпын баҕарабын. Кэнэҕэһин, туох билиэй, баҕар, бэйэм оҕолору дьарыктыыр тириэньэр буола үүнүөм дии. Саамай сүрүнэ, туруоруммут сыалбын ситиһиэхпин наада. Түгэнинэн туһанан, миигин өйдүүр-өйүүр төрөппүттэрбэр, чугас доҕотторбор, тириэньэрбэр – Александр Стручковка уонна «Стрела» кулууп сүрүн тириэньэригэр Дмитрий Селивахиҥҥа махталбын тиэрдэбин! Бары ситиһиилээх буолуҥ!
– Федор, кэпсээниҥ иһин махтал!
Сэһэргэстэ Екатерина АФАНАСЬЕВА.
